Атомның құрылысы. Резерфорд тәжірибелері.

1 слайд
Атомның құрылысы. Резерфорд тәжірибелері.

2 слайд
Мақсаты : Білімділік: Резорфорд тәжірибесі, атомның планетарлық моделі, атом ядросының құрамы тақырыптарын меңгеруі. Тәрбиелік : жеке, өз бетімен жұмыс жасай білуге тәрбиелеу. Дамытушылық: атомның құрылысы жайлы білімдерін толықтыру, атомның моделі жайлы түсініктер алуы.

3 слайд
Қайталау сұрақтары 1. Неміс ғалымы В. Рентген ауасы сорылған түтіктегі электр тогын зерттеу үстінде ерекше сәулелердің пайда болатынын қай жылы байқады? 1805 2. Рентген сәулелері жиілігі бойынша қай аралықта орналасқан? 3.Жылдам электрондардың тежелуі кезінде туындайтын сәулелерді қандай сәулелер дейді? Тежеулік рентгендік сәулелер Ультракүлгін сәулелер мен гамма-сәулелер аралығында

4 слайд
ХІХ ғасырдың аяғына дейін атом бөлінбейді деген ұғым қалыптасты. Алайда, ХІХ ғасырдың аяғы ХХ ғасырдың басында физика саласында ашылған радиоактивтілік құбылыс, рентген сәулелері тәрізді жаңалықтар атомның өте күрделі бөлшек екенін дәлелдеді.

5 слайд
1898 жылы Пьер Кюри және Мария Склодовская уран кенінен екі жаңа химиялық элемент радий мен полонийді бөліп алған. Бұл екі элеметтің ерекше сәуле шығару белсенділігі уранға қарағанда бірнеше мың есе артық болып шықты.

6 слайд
Радий немесе уран сияқты өзінен ерекше сәуле шығарып тұратын химиялық элементтерді радиактивті элементтер деп атайды Радиактивті элементтердің ерекше сәуле шығаруын радиактивті сәулелену дейді.

7 слайд
Радиоактивті сәулелердің табиғаты 3 түрлі: альфа, бетта және гамма сәулелері. Альфа – сәулелер гелий иондарының ағымы, бетта – сәулелер электрондар ағымы, гамма – сәулелер толқын ұзындығы 10 -11 – 10 -13 м шамасындағы электромагниттік сәулелер кванттарының ағыны.

8 слайд
Альфа және бета-сәулелерінің магнит өрісіне қарама-қарсы бағыттарға бұрылуы, олардың оң және теріс зарядты бөлшектер екенін аңғартты. Бета сәулесі дегеніміз- теріс зарядталған электрондар Альфа сәуле дегеніміз-оң зарядталған бөлшектердің ағыны. Сондықтан олар кейде альфа және бета бөлшектері деп айтылады.

9 слайд
Радиоактивтік ыдырау нәнижесінде бір химиялық элемент атомдары басқа химиялық элемент атомдарына айналады.

10 слайд

11 слайд
Атомның ішінде оң зарядты және массаның таралуының зерттеу үшін 1906 жылы Э.Резерфорд атомды альфа – бөлшекпен атқылауды ұсынды. 1911 жылы ағылшын физигі Резерфорд атомның ядролық моделін ұсынды. Резерфорд өзінің шәкірттері Г.Гейгер және Э. Марсденмен бірге альфа- бөлшектер шоғын өте жұқа алтын фольгадан өткізіп, бірнеше тәжірибелер жасады. Осы тәжірибелерді зерделеу нәтижесінде атомның ядролық, басқаша айтсақ, планетарлық моделі өмірге келді.

12 слайд

13 слайд

14 слайд

15 слайд
Тәжірибенің нәтижесінде альфа-бөлшектердің басым көпшілігі фольгадан өткенде алғашқы бағыттан ауытқымайтыны (φ≈1 – 2°) анықталды. Бұл нәтиже, негізінен, Томсон моделіне сүйеніп жасалған есептеулермен дәл келді. Бірақ, альфа-бөлшектердің мардымсыз аз бөлігі 90°-тан артық бұрышқа ауытқитыны, яғни олар фольгаға соғылып, кері бағытта ұшатыны таңдандырды. Сегіз мыңға жуық бөлшектердің біреуі ғана осындай үлкен бұрышқа ауытқиды екен! Мұны Томсон моделі негізінде түсіндіру тіпті мүмкін болмады.

16 слайд
Тәжірибеде алынған нәтижелерді зерделей отырып Резерфорд өз моделін ұсынды. Ол атомның оң заряды оның ортасында орналасқан радиусы шамамен 10-15 м өте аз көлемге жинақталған деген қорытындыға келді. Бірақ орталық бөлшекті Резерфорд ядро деп атады. Атомның массасын түгел дерлік ядрода шоғырланған. Ядроны айнала әр түрлі орбиталармен электрондар қозғалып жүреді. Бұл үлгі Күн жүйесінің құрылымына ұқсайтын болғандықтан, оны атомның планетарлық моделі деп те атайды. Модель бойынша атом көлемінің басым көпшілік бөлігі «бос» болып шығады, ядроның радиусы атомның радиусынан 100000 есе кіші. Орбиталардағы электрондардың теріс зарядтарының қосындысы ядроның оң зарядына тең, атом электрлік бейтарап.

17 слайд
Атомның ішіндегі бос кеңістік «өте үлкен». Сондықтан, фольга арқылы өткенде альфа-бөлшектерінің көбі ядродан алыс өтеді де, шашырамайды. Электрондар альфа-бөлшектен 8 мың еседей жеңіл болғандықтан, оның қозғалыс траекториясын өзгерте алмайды. Тек ядроға тікелей қарсы келіп қалған альфа-бөлшектер ғана онымен әсерлесіп, кері ұшады. Мұндай бөлшектер саны ядро радиусының атом радиусына қатынасымен анықталады.

18 слайд
+ ++ ++ ++ Алтын атомының ядросы - -- -α - бөлшегі

19 слайд
Атомның планетарлық моделі Орбиталдық электрондарЭлектрондық қабықша

20 слайд
q я = + Z • e Z-элементтің Менделеев кестесіндегі реттік саны, протон саны; Ядроның өлшемі, заряды Ядро ның диаметрі 10 -12 - 10 -13 см, атомның диаметрі 10 - 8 см q э = - Z • e - әрбір электронның немесе протонның заряды бір элемен- тар зарядқа ( е =-1,6 • 10 - 1 9 Кл) тең; - кез келген элемент атомының ядросындағы протондар са- ны сол элементтің Менделеев кестесіндегі Z реттік санына тең. Z =1 Z=92 U 235 92 H 1 1q я = + Z • e Z-элементтің Менделеев кестесіндегі реттік саны, протон саны; q э = - Z • e

21 слайд
Протон Нейтрон Нуклид 1932 жылы Резерфордтың шәкірті ағылшын ғалымы Джеймес Чедвик ядроның құрамына кіретін жаңа бөлшек – нейтронды ашты.

22 слайд
Уран ядросының 92 U 238 заряды (q Я = + 92 · е) Химиялы қ элемент z Х А Z - рет саны, протон саны А - нуклон саны заряд саны Z =92 Ядроның заряды (q Я = +Z · е) анықталады. Z санын заряд сыны деп атайды. N = A – Z Заряд саны Массалық сан Нейтрон саны N = A – Z Заряд саны Массалық сан Нейтрон саныN = A – Z N = A – Z

23 слайд
Химиялы қ элемент z Х А A = N + Z Сутегі ядросы z Н А Уран ядросы z U A Нақты бір элеменнтің ядроларындағы протондар саны ( Z ) өзгермейді, нейтрондар саны әртүрлі болып кездеседі. Осыған сәйкес химиялық элементтің ядролардағы нук- лондар саны ( А ) өзгеріп отырады. Массалық сан Заряд саныНейтрон саныA = N + Z

24 слайд

25 слайд

26 слайд
Резерфорд

27 слайд

28 слайд
Нейтрон

29 слайд

30 слайд
Радий немесе уран сияқты өзінен ерекше сәуле шығарып тұратын химиялық элементтерді... деп атайды Радиактивті элементтердің ерекше сәуле шығаруын ...дейді. Ядроның құрамына кіретін оң зарядты бөлшектерді ... дейді.

31 слайд
Назарларыңызға рахмет !!!