Географиялық есептерді шығарудың тиімді әдіс-тәсілдері

1 слайд
Тақырыбы: «Географиялы қ есептерді шығарудың тиімді әдіс-тәсілдері» Орындаған : Ш.Уәлиханов атындағы шағын орталықты орта мектебінің география пәні мұғалімі Батыргалиева Нурайна Аскаровна

2 слайд
Масштаб (немісше мас-өлшеу, штаб-таяқ) – жер бетіндегі қашықтықтың қағаз бетіне неше есе кішірейтілгенін көрсететін бөлшек сан (атаулы, сандық, сызықтық) Карталар масштабына қарай 3 топқа бөлінеді: Ірі масштабты карталар - 1: 1000-нан және оданда ірілері Орта масштабты – 1: 200 000-нан 1 : 1000000-ға дейінгілер Ұсақ масштабты – 1 : 1000000 – нан ұсақтар Масштаб бойынша есептер а) Сандық масштабты атаулы масштаб түрінде жазу 1: 10000 (1 м-100 см, демек 10000/100=100) Жауабы: 1 см - 100 м б) 1:100000 Жауабы: 1 см – 1 км № 1 есеп 1:8000 масштабтағы план бойынша өлшенген кесіндінің ұзындығы 4 см. Осы кесіндіге жер бетінде сәйкес келетін қашықтық? А) 200м В) 1600 м С) 3200 м Д) 2000 м Е) 320 м Жауабы: 1 см - 80 м 4 см- ? 80 м х 4 = 320 м № 2 есеп 1 см- 250 км масштабының сандық масштабы: А) 1: 2500 В) 1: 25 000000 С) 1:25 000 Д) 1:2500 Е) 1:250

3 слайд
№ 4 есеп Алматы мен Шымкент қалаларының арасы шамамен 700 км, ал екі қаланың арасы картада 10 см ге тең. Картаның масштабы қандай? А) 1: 7 000 000 В) 1:100 000 С) 1:70 000 Д) 1: 70 000 000 Е) 1: 350 000 Жауабы: 700 км/10=70 км М 1: 7000000 б) Жер бетінде арақашықтық 340м, ал картада 17см тең. Картаның масштабын табыңдар. 340:17=20м 1см-де 20м 1:2000 № 4 есеп Токио және Пекин қалаларының картадағы қашықтығы 30 см, яғни нақтырақ айтқанда – 1500 км. Картаның масштабын анықтаңыз. Шешуі: 30см – 1500 км Х = 1500км : 30см = 50 (км) = 50000 (м) 1см – х =5000000(см) Жауабы: 1:50 00000 № 3 есеп 100 м жерді бірінші рет 154, екінші рет 153, үшінші рет 155 қадам шықты. Бір қадамның орташа мөлшері қаншаға тең? Жауабы: (154+153+155) / 3=154 100 м / 154=0,649≈0,65

4 слайд
Ауаның жер бетіне түсірген салмағы атмосфералық қысым немесе ауа қысымы деп аталады. Биіктік артқан сайын қысым азая береді. Жер бетінің түрлі аймақтарындағы және түрлі биіктіктегі атмосфералық қысымды бір-бірімен салыстыру үшін 45° ендіктегі теңіз деңгейіндегі қысым алынады. Сынап бағанасының 760 мм биіктігіне тең осы қысым қалыпты атмосфералық қысым деп аталады. Атмосфераның жер бетіне таяу қабатында әрбір 10 м биіктікке көтерілгенде қысым шамамен 1мм төмендейді Барометр

5 слайд
Атмосфералық қысым бойынша № 1 есеп А тауының шыңында атмосфералық қысым 360 мм сынап бағанасына тең, В тауының шыңында сынап бағанасы 590 мм. Егер олардың етегінде атмосфералық қысым қалыпты жағдайда болса, таулар биіктігінің айырмасын анықтаңыз. Жауабы: Ққ-760 мм 760-360=400 мм 400*10=4000 м 760-590=170 мм 170*10=1700 м 4000 - 1700= 2300 м (әр 10м сайын 1 мм қысым төмендейді) № 2 есеп Барометр тау етегінде 740 мм, ал тау басында 520 мм көрсетсе таудың биіктігі қандай? Жауабы: 740-520=220 мм 220*10= 2200 м № 3 есеп Таудың етегінде қысым 730мм болса, биіктігі 3 км таудың басында қысым қанша болады Жауабы: 3 км = 3000 м 3000 :10=300 730-300=430 мм Таудың басында 430мм

6 слайд
Ауа температурасы Тәулік ішіндегі ең төмен температура күн шығар алдындағы уақытқа тура келеді. Тәулік ішіндегі ең жоғарғы және төменгі температуралардың айырмасын температураның тәуліктік амплитудасы дейді. Ауаның температурасы тәулік ішінде 4 рет өлшенеді. Әрбір 100 м биікке көтерілгенде температура орта есеппен 0,6°С төмендейді. (1км – де 6°С өзгереді) Термометр

7 слайд
№ 1 есеп Тау етегіндегі ауа температурасы +18 º С , ал шыңында - 6 º С. Таудың биіктігін анықтаңыз. Шешуі: +18 °С – (-6 º С) = 24° C 24 ºC: 6 ° С = 4 ∙ 1000 = 4000 Жауабы: таудың биіктігі 4000 м немесе 4 км № 2 есеп Тәулік ішіндегі темпертура +21 º С . 3 км биіктіктегі температура қанша? 3* 6 = 18 º С +21 º С – (+18 º С )= 3 º С Жауабы +3 º С № 3 есеп Тәуліктің ең жоғарғы температурасы +25 º С, ең төменгі температура +15 º С . Тәуліктік амплитуданы табу? Жауабы: +25 º С- (+15 º С)= +10 º С № 4 есеп Графикке қарай отырып, температураның амплитудасын табыңыз. Жауабы: Ең жоғарғы температура +18 º С , ең төменгі температура -9 º С +18 º С – (-9 º С )= +27 º С

8 слайд
№ 5 есеп Төмендегі берілген кестені пайдаланып, орташа жылдық температураны анықтаңдар Жауабы: +92 º С+ (-47 º С )= 45 º С : 12 =3,8≈4 º С № 6 есеп Түнгі сағат 1-де -7 º С , таңғы 7-де -5 º С , күндізгі 13-те + 10 º С , кешкі 19- де +6 º С . Тәуліктік орташа температураны табыңыз. Жауабы: -7 +(-5)+10+6=+ 4 º С : 4= +1 º С

9 слайд
Ауадағы су буының температурасымен байланыстылығы Ауадағы су буының мөлшері буланатын беттің жағдайына және температураға байланысты. Ауадағы су буы мұхит үстінде мол, ал құрлық үстінеде аз болады. Сонымен бірге неғұрлым температура жоғарылаған сайын ауадағы су буының мөлшері арта береді. 1м³ ауада түрлі температура болатын су буының мөлшері. Температура (С°) Су буы (грамм) -30 0,5 -20 1 -10 2 0 5 +10 9 +20 17 +30 30 № 1 есеп 1.Ауаның температурасы 0 ºС, салыстырмалы ылғалдықы 30 %, абсолюттік ылғалдылықты табу. Шешуі : 0 °С температурада 5 г/м³ суы бар. 5 г/м³ - 100 % х х - 30 % Жауабы: абсолюттік ылғалдылық – 1,5 г/м³

10 слайд
№ 2 есеп Ауаның температурасы +30 º С , абсалюттік ылғалдылық 20 г/м3. Салыстырмалы ылғалдылық табу? Шешуі: +30 º С-----30 гр 30 гр -------------- 100 % 20 ------------------ Х Жауабы: 20* 100/ 30= 66,66 ≈ 66,7 % № 3 есеп Көлемі 200 м³ сынып бөлмесінің ауасында +20°С температурада қанша литр су болады? Шешуі: +20 °С температурада әрбір куб метр ауада – 17г су бар. 1л -1000 грамм тең. х = 200 м³ ∙ 17= 3400г 3400г :1000 = 3,4 л

11 слайд
Пайыздық көрсеткішпен есептеу № 1 есеп 2012 жылы Қазақстанда ЖІӨ мөлшері 229 млрд АҚШ долларына тең болды. Соның 128 млрд доллары қызмет көрсету саласына тиесілі, оның пайыздық үлесін есептеңіз Шешуі: 229 000 000 000 --------- 100% 128 000 000 000 --------- Х Жауабы: ≈55,9 % № 2 есеп Африка материгі құрлықтың қанша пайызын құрайды? Шеші: 149,1 млн -------- 100% 30,3 млн ---------- Х Жауабы : 20,3 % № 3 есеп Қазақстан жалпы ауданындағы Шығыс Қазақстан экономикалық ауданы жер көлемі бойынша алатын үлесі? Шешуі 2 724900------ 100% 283 000----------------- Х Жауабы: 283000*100/2 724900=10

12 слайд
Формула бойынша есептеу № 1 есеп Қарағанды қаласында жылдық жауын-шашынның орташа мөлшері 364 мм, ал буланушылық 610 мм-ге тең. Ылғалдану коэффицентін есептеңіз. Жауабы: К= Ж/Б 364 мм/610 мм = 0,59 № 2 есеп Жалпы темір қоры – 17 млрд т. Еліміздің ресурспен қамтамасыз етілуі . Жауабы: Р= Қ/Х 17 млрд / 18 000 000= 944 № 3 есеп Халықтың жылдық табиғи өсу мәнін промиллемен есептеңіз. Бір жылда туған адамдардың саны 18500 , өлгендер саны 13200 , тұрғын халық саны 1596 мың адам Шешуі: Табиғи өсім 18500-13200= 5300 адам N K=----- • 1000‰ K= (5300 x 1000):1596000=5300:1596=3.3 X K – коэффициент Жауабы: 3,3 ‰ N – табиғи өсім X – халық саны

13 слайд
№ 4 есеп Елдегі өлім жетім коэффициентін анықтаңыз. Жыл бойында туылған адамдардың саны 760, табиғи өсу 4,2‰ ал халықтың саны 52730 адам Шешуі: К Т = Т*1000/Х K т =(760·1000):52730 =76000 : 52730= 14,4 ‰ 14,4- х = 4,2 X=14,4 – 4,2 = 10,2 ‰ Жауабы: Өлім-жітім коэффициенті 10,2 ‰ Мұхиттың тереңдігі бойынша есептеу Эхолот- мұхиттың тереңдігін өлшейтін құрал 1 секундта -1500 м № 1есеп Егер кемеден берілген дыбыс 10 секундтан кейін жаңғырық түрінде қайтадан естілсе, судың тереңдігі? А 7500 м В 1500 м С 15000 м Д 4500 м Е 10000 м

14 слайд
Өзеннің жылдық ағынын есептеу № 1есеп Сырдария өзенінің көп жылдық орташа су шығыны -703 м/с Өзеннің жылдық ағыны? А 32 млрд м3 В 20 млрд С 22 млрд 1 тәулікте -24 сағ Д 12 млрд 1 мин-60 сек ал 1 сағат-3600 с *24 = 86400 с Е 28 млрд 86400 с * 365 = 31536000 * 703 = 22 млрд Сол сияқты Ертіс өзенін есептейік Орташа су шығыны -880 м/с