1 слайд
ШАҒЫН ТЕСТ
1.Құрамында бір қос байланысы бар, жалпы формуласы C
n H
2n-2 болып келетін қанықпаған
көмірсутектер қалай аталады.
А) Алкандар В) Арендер С) Алкендер Д)Алкиндер Е) Циклоалкандар
2. Алкендердің байланыс бұрышы неше градусқа тең болады.
А) 109 0
С В) 120 0
С С) 180 0
С Д)200 0
С Е) 160 0
С
3.Ацетилен қай көмірсутектер класының өкілі.
А) Алкадиендер В) Арендер С) Алкендер Д) Циклоалкандар Е) Алкиндер
4. Алкендер гомологтық қатарының өкілдеріне –ан жалғауының орныныа қандай жалғау жалғанады.
А) -диен В) -ин С) -илен Д) -он Е) –аль
5. Алкиндерде n=5-ке, көмірсутектің атауы қалай болады.
А) пентан В) бутин С) бутен Д) пентен Е) этен
6.Бензолдың гомологын көрсетіңіз.
А) метан В) толуол С) кальций карбиді Д) ацетилен Е) бензол
7.цис- және транис- изомериясы изомерленудің қандай түріне жатады.
А) көміртек қаңқасының В) еселі байланыс орны С) класс аралық Д) кеңістіктік Е) функционалдық
топ орны
8.Көмірсутек радикалын көрсетіңіз.
А) этан В) этен С) этил Д) этин Е) этилен
9.Гидрлену реакциясы дегеніміз.
А) сутегін қосып алу В) оттегін қосып алу С) сутегін беріп жіберу Д) суды қосып алу Е)
галогендерді қосып алу
10.Бензол азот қышқылымен орынбасу реакциясы нәтижесінде түзілетін өнімнің атауы.
А) хлор бензол В) гексахлоран С) циклогексен Д) нитробензол Е) анилин
Жауаптары: 1-Д, 2-В, 3-Е, 4-С, 5-Д, 6-В, 7-Д, 8-С, 9-А, 10-Д;
9-10 ұпай –«5»; 6-8 ұпай –«4»; 3-5 ұпай-«3»;
2 слайд
26.04.2019
§50 КӨМІРСУТЕКТЕРДІҢ ТАБИҒИ КӨЗДЕРІ.
Көмірсутектердің
табиғи көздері
Мұнай Мұнайға
серік газ Табиғи
газ Тас
көмір
3 слайд
ТАБИҒИ ГАЗ
Жер қыртысының қуыстарын
толтырып тұратын шығу тегі
әртүрлі газ тәрізді
көмірсутектер қоспасы
Құрамы Қолданылуы
98% - СН
4 90%- ы отын
2% - С
2 Н
6 , 1 0%-ы С
3 Н
8,
химиялық
С
4 Н
10, N
2 шикізат
CO
2, Н
2 Н
2 S
4 слайд
Табиғи газ
Мұнайға серік
газдар
СН
4 - 80-98%
С
2 Н
6 – 0,5-4%
С
3 Н
8 – 0,2-1,5%
С
4 Н
10 – 0,1-1%
N
2
CO
2
H
2 S СН
4 –35-40%
С
2 Н
6 –15-20%
С
3 Н
8 – 15-20%
С
4 Н
10 –15- 20%
С
5 Н
12
С
6 Н
14Табиғи газ арнайы
газ кеніштерінен
өндіріледі. Мұнайға серік газдар
мұнайда еріп жүреді,
ол мұнаймен бірге өндіріледі .
5 слайд
МҰНАЙҒА ІЛЕСПЕ
ГАЗДАР
Мұнайға ілеспе
газдар - мұнай
өндіргенде бірге
шығатын қосымша
өнімдер . Көп
жағдайда әртүрлі
қиындықтан қашып,
оны сол орнында
жағып, қоршаған
ортаға зиян
келтіреді.
6 слайд
ТАБИҒИ ГАЗДЫ ӨҢДЕУ
7 слайд
МҰНАЙҒА ІЛЕСПЕ
ГАЗДАРДЫ ӨҢДЕУ
Мұнайға ілеспе газдардан
метан, этан, пропан, бутан
және "газды бензин»
алады. Оларды дегидрлеп
этилен, пропилен алады.
8 слайд
- ЭНЕРГЕТИКАЛЫҚ ТИІМДІ ОТЫН;
- ТЕЗ ОТ АЛАДЫ;
- ЖАНҒАНДА КҮЛ, ҚОЖ ҚАЛМАЙДЫ;
- ТҮТІН ТҮЗБЕЙДІ,
- КҮКІРТ ( IV ) ОКСИДІНІҢ МӨЛШЕРІ АЗ;
- ТАСЫМАЛДАУҒА ҚОЛАЙЛЫ ЖӘНЕ АРЗАН ОТЫН. Газ тәріздес отынның артықшылығы
9 слайд
ТАБИҒИ ГАЗДЫҢ
ҚОЛДАНЫЛУЫ
10 слайд
МҰНАЙ – ҚҰРАМЫНДА БАСҚА
ЗАТТАРДАН ҚОСЫНДЫСЫ БАР
ӘРТҮРЛІ КӨМІРСУТЕКТЕР
ҚОСПАСЫ.
КӨМІРСУТЕКТЕР : АЛКАНДАР,
ЦИКЛОАЛКАНДАР, АРЕНДЕР.
ҚОСЫНДЫЛАР : ОРГАНИКАЛЫҚ
ОТТЕКТІ ЖӘНЕ КҮКІРТТІ
ҚОСЫЛЫСТАР, СУ, ТҰЗДАР, ҚҰМ,
САЗ. Мұнай
11 слайд
МҰНАЙДЫҢ ФИЗИКАЛЫҚ
ҚАСИЕТТЕРІ
Май тәрізлі ашық
қоңырдан қара
түске дейін
болатын сұйықтық
Тығыздығы 0,65 —
1,05 г/см 3
Өзіне тән исі бар
Суда ерімейді
12 слайд
МҰНАЙДЫҢ ҚҰРАМЫ
1000 –ға таяу заттардың қоспасы
Алкандар
Циклоалкандар
Ароматты көмірсутектер
Құрамында S, N, O бар органикалық
қосылыстар
Су
Минералдық тұздар
Механикалық қоспалар
13 слайд
ТЕҢІЗДЕН МҰНАЙ
ӨНДІРУ
14 слайд
МҰНАЙДЫ ТАСЫМАЛДАУ
Теңізбен (танкерлермен)
Темір жолмен
(цистерналармен)
Құбыр арқылы
тасымалдау
15 слайд
Өңдеу
әдістеріМұнай
Физикал
ық Химиялы
қ
Ректификац
ия Алкилдеу
Ароматтау Крекин
г ч
16 слайд
РЕКТИФИКАЦИЯ
1. Фракция – қатты немесе сұйық
материалды тиісті белгілеріне
қарай жіктегенде алынатын
бөлігі.
2. Ректификация –
көпкомпонентті сұйық қоспаны
компоненттерге бөлу.
3. Мұнайды айдау оның құрамына
кіретін көмірсутектердің қайнау
температураларының
айырмашылығына негізделген.
16Фракциялар:
•
Газ
•
Бензин
•
Лигроин
•
Керосин
•
Дизель отыны
•
Мазут
Бензин шығымы 17-20%, ол қазіргі
қажеттілікті өтей алмайды. Фракцияларға бөлу үшін айдау процесі
17 слайд
МҰНАЙДЫ ҮЗДІКСІЗ АЙДАУҒА АРНАЛҒАН
ТҮТІКТІ ҚОНДЫРҒЫНЫҢ СЫЗБАНҰСҚАСЫ
1 – Түтікті пеш
2 – ректификациялық мұнара
3 -
тоңазытқыш
18 слайд
МҰНАЙДЫ АЙДАУ
ФРАКЦИЯЛАРЫ
Атауы t° С Құрамы Қолданылуы
Бензин
лигроин
Керосин
Газойль
Соляр майы
Парафин
Асфальт
(гудрон)
40-200
150-250
180-300
270-300
360 –қа
дейін
320-500
- С
5 –С
11
С
8 –С
14
С
13 – С
19
С
15 – С
25
С
16 --
С
20
жоғары
С
26 – С
38
- Мотор отыны
Трактор жанармайы
Отын, дизель отыны
Газ тәрізді отын, Н
2
алу шикізаты
Жағар материалдар
Май шамдар, парафин,
гуталин,ж ол жабындары
19 слайд
Катализдік крекинг
Термиялық крекинг
РиформингМұнайды
айдау
өнімдері Тауарлық
өнімдерМұнайды екінші қайтара өңдеу
20 слайд
КРЕКИНГ -
мұнай құрамындағы
көмірсутектерден кіші
тізбекті молекулалар алу
үшін жүргізілетін
бөлшектеу процесі.
С
16 Н
34 = С
8 Н
18 + С
8 Н
16
21 слайд
РИФОРМИНГ
(ағылш. reforming), мұнай өнімдерін
(негізінен бензин және лигроин
фракцияларын) 490-540 °С-та
жоғарыоктанды автомобиль
бензинін, ароматты көмірсутектерді
және техникалық сутек алу үшін
қайта өңдеу.
22 слайд
23 слайд
24 слайд
25 слайд
26 слайд
27 слайд
Көмірдің
құрамы
БОС КӨМІРТЕК
ЦИКЛДІ ОРГАНИКАЛЫҚ ҚОСЫЛЫСТАР
БЕЙ ОРГАНИКАЛЫҚ ЗАТТАР
СУ
28 слайд
Тас көмірді
кокстеу
1000 ° С
температурада ауа
қатысынсыз күйдіру
Процесс ұзақтығы
14 сағат
Кокстеудің
(пиролиздің)
әртүрлі өнімдері
түзіледі
29 слайд
Тас көмірді кокстеу өнімдері
Кокстеу
өнімдері Құрамы Қолданылуы
Кокс 96 - 98% С Металлургия
Кокс газы 60% Н
2 , 70
% СО, 25%
СН
4 Жылыту
пештерінде
Тас көмір
шайыры С
6 Н
6 ,
С
6 Н
5 ОН Арендерді алу
үшін
30 слайд
ТАС КӨМІРДІ
КОКСТЕУ ӨНІМДЕРІ
Светильный газ Каменный уголь Кокс
Нафталин Тринитронафта
лин
КрасителиАммиак Тротил Толуол
Красители
Сахари
н
Анилин Салициловы
е
препараты ФенацетинБензол Пек
Фенол
ПластмассыКаменноугольная
смола
Пикринов
ая
кислотаКрасители
31 слайд
Кокстеу өнімдері
•
Кокс (көміртек 96-98%) Аммиак
суы
•
Тас көмір шайыры Кокс
газы
32 слайд
ТАС КӨМІРТ а с к ө м ір
д ә у ір ін д е гі
ш ө гін д і
т е к т е с т а у
ж ы н ы с ы
Қ ұ р а м ы –
к ү р д е л і
қ о с п а
Ж М Қ - С ,
Н 2, N 2, O 2 ,S
К о к с т е у
(п и рол и з) – ауа
қ аты сы н сы з
ж оғары
тем п ературада
затты ай ы ру
ӨнімдеріКокс газы
СН
4, N
2 , CO
2 , CO,
Н
2 , N Н
3
Тас көмір шайыры
C
6 H
6 және гомологтары
C
6 H
5 OH , гетероциклді
қосылыстар Аммиак суы
NH
4 OH,
C
6 H
5 OH, H
2 S
Кокс,
Таза
көміртек
С
33 слайд
ҚОРЫТЫНДЫ
Көмірсутектер – тек көміртек пен сутектен
тұратын қосылыстар.
Көмірсутектердің маңызды шикізат
көздері: табиғи және мұнайға серік
газдар, мұнай және тас көмір.
Табиғи және мұнайға серік газдар, мұнай
және тас көмір – тек отын емес, химия
өнеркәсібі үшін ең бағалы шикізат
көздері.
Зат құрылысын және олардың бір- біріне
айналу заңдылықтарын білу арқылы
адамдар табиғатта болмайтын, өздеріне
қажет заттарды жасай алады. Сондықтан
басқа ғылымдармен бірге органикалық
химия барған сайын орасан зор өндіргіш
күшке айналып келеді
34 слайд
Топтарға тапсырмалар
•
Сіз тұратын жерден табиғи газ табылса
•
Не істеген болар едіңіз?
1 топ
•
Көз алдымызға елестетіп көрейік, бізге
200 га мұнайы бар жер сыйға тартылды.
•
Біз не істер едік?2 топ
•
Көмірді отын ретінде қолданамыз.
•
Тас көмірді кокстеу не үшін қажет?
3 топ
35 слайд
Үйге тапсырма:
§49, 50, 51 оқу,
«Табиғи газ бен мұнайдың әлем
кеңістігінде алатын орны» шағын
эссе жазу
Сіз үшін 400 000 ұстаздардың еңбегі мен тәжірибесін біріктіріп, ең үлкен материалдар базасын жасадық. Төменде пәніңізді белгілеп, керек материалды алып сабағыңызға қолдана аласыз