1 слайд
Қ.Жұбановтың «Қазақ тілі
грамматикасы» оқулығыны ң
ерекшеліктері
2 слайд
Тіл ғылымы саласындағы танымал ғалым, жоғары оқу орнының
профессоры атанса да, ғылым негіздерінің мектеп оқулықтарында
екенін жақсы түсінген Қ.Жұбанов қазақ тілінің жаңа оқулығын
жасауға бел шеше кіріседі. Сөйтіп, өзінің мол білімі мен тәжірибесі
негізінде 1936 жылы орта мектепке арналған қазақ тілінің жаңа
грамматикасын даярлап, оны «Қазақ тілінің грамматикасы. Жалпы
морфология. (5-класқа арналған оқулық) 1 бөлім» деген атпен
жариялайды
3 слайд
Ғалым еңбегі замандастары тарапынан да, кейінгі ғалымдар
тарапынан да жоғары баға алды.
Кезінде заңғар жазушы М.Әуезов аталмыш еңбекке төмендегідей
баға береді: «Құдайбергеннің ерекше атай кетуді қажет ететін
еңбегі – «Қазақ тілінің грамматикасы»
4 слайд
1965 жылы Қ.Жұбанов оқулығы туралы
белгілі ғалым А.Ысқақов төмендегідей пікір
айтады:
«...бұл оқулық өзінің құрылысы мен құрамы жағынан да,
мазмұны мен талдау жүйесі жағынан да бұрын-соңғы қазақ
тілі грамматикаларынан ғана емес, біздің елімізде шыққан
өзге тілдердің грамматикаларынан да өзгеше еді. Ол
өзгешелік –сонау грек я латын тілдері грамматикаларынан
басталып, бірден-бірге, бүкіл Европа елдеріне, одан түркі
тілдері грамматикаларына да жайылып бекіген үлгі-
кестенің жүйесін өзгертіп, қазақ тілінің грамматикасын қазақ
тілінің өзі үшін, оның өз табиғи материалының ерекшелігіне
қарай құрастырып, баяндау я талдау негізінде
құрылғандығында болатын. Амал қанша, бұл жаңа үлгі әрі
қарай өрістей алмай, қазақ тілі грамматикасы біраз уақытқа
дейін ескі үлгімен беттеп барды да, кейінгі кезде ғана өз
жүйесін тауып келеді» [3,75].
5 слайд
Жұбановтанушы-ғалым
Ж.Тектіғұлова кезінде қазақ
тілінің грамматикасына
Қ.Жұбанов енгізген
жаңалықтардың қазақ тіл
білімінің дұрыс бағытта
дамуына жол ашқанын, сондай-
ақ тілтану саласында талас
тудырып келген төмендегі
жағдайлардың түйінін шешуге
мүмкіндік жасағанын былай
атап көрсетед і:
6 слайд
1. Қ.Жұбанов өзіне дейінгі және одан кейінгі оқулықтарда орын алып келген кемшілік –
бір сөздің сөйлемде атқаратын қызметіне қарай әр түрлі сөз табына жатқызылуының
қисынсыздығын дәлелдеп берді, яғни сын есім мен сан есімнің сөйлемдегі қызметін
дұрыс шеше білді;
2. Сайын, төмен, арқылы, ең, тым, нақ, т.б. септеуліктері мен күшейткіш сөздерді үстеу
құрамынан шығарды;
3. Қазақ тіл білімінде тұңғыш аналитикалық тұлғадағы сөз тіркестерінің барын анықтап,
оны қосалқылы деп атады;
4. Бұрын тіл білімінде еленбей жүрген сөз құрамындағы морфемалардың орналасу орнын
көрсетіп берді және сөз алды, сөз артында келетін көмекші сөздерді сол сөздің мағыналы
бөлшегі, ажырамас элементтері ретінде қарау қажеттігін түсіндірді;
5. Тілімізде тұлғасы күрделі көмекші етістіктердің (отыр, жатыр, жүр, тұр) бар екенін
дәлелдеп, оның шақ категориясымен тығыз байланысты екендігін анықтап берді;
6. «Біріккен сөздер» терминін «кіріккен сөздер» терминімен ауыстырып, олардың
шекарасын белгіледі;
7. Өлі түбірлер мен өлі жұрнақтардың шығу төркінін анықтап берді, т.б.»
7 слайд
Қ.Жұбанов
«Қазақ тілі
грамматикас
ы» Өзіне дейінгі
оқулық жазу
тарихын жан-
жақты зерделей
келе,
А.Байтұрсынұлы
, Т.Шонанұлы
сынды
ғалымдардың ой
түйіндеулерімен
астасып жатқан,
жаңа танымға
негізделген
оқулықтың
негізін қалаушы.
оқыту
әдістемесінің
өзіндік
ерекшеліктерін
жаңаша саралап,
лингвистикалық
ұғымдар мен
түсініктерді білім
мазмұнына
енгізу жолдарын
ғылыми
тұрғыдан
негіздеушіқазақ тілінің
жаңа оқулығын
даярлауда жаңа,
тың жол іздеген.
Оқулықтағы
ғылыми-
теориялық
қағидалар мен
оны игеруге
арналған
тапсырмаларды
ң кешенді түрде
берілуі –
осындай
ізденістердің
нәтижесі.қазақ тіл
білімінің
терминдерін
жаңаша саралап,
тұрақтандыруда
және оларды
қалыптастыруда
ғы аса маңызды
оқулық авторы тіл болмысын
қолданыс
қызметі
тұрғысынан,
дүниетаным
құралы ретінде
тұтастықта
танытқан,
оқулық
жасаудың
ғылыми
ұстанымдарын
жан-жақты
айқындап берген
көреген ғалым.
Сіз үшін 400 000 ұстаздардың еңбегі мен тәжірибесін біріктіріп, ең үлкен материалдар базасын жасадық. Төменде пәніңізді белгілеп, керек материалды алып сабағыңызға қолдана аласыз