Сыныптан тыс сабақ Бәрін білгім келеді

1 слайд
Б әрін білгім келеді (танымдық сабақ)

2 слайд

3 слайд
Емен  –  шамшаттар тұқымдасына   жататын,  жапырақ  тастайтын мәңгі жасыл   ағаштар . Емен баяу (жиырма – сексен жылдай) өседі. Жарық сүйгіш ағаш. Он бес – алпыс жылда  жеміс   бере бастайды. Әрбір төрт – сегіз жыл сайын жаңғағы көбейе береді. Бес жүз – мың жыл және одан да көп уақыт өсіп тұрады. Оның дүние жүзінде төрт жүз елудей түрі кездеседі.  Жайық өзенінің  аңғарында емен орманы кездеседі.  Алматы ,  Жамбыл ,  Оңтүстік Қазақстан облыстарында  көгалдандыру мақсатымен егіледі. Қазақстанда сирек кездесетін бір түрі –  кәдімгі емен  бар. Оның биіктігі  40 – 50 м . Діңі бірнеше жуан бұтақтан тұрады, тілім-тілім болып жарылған, қоңыр сұр түсті қалың қабықпен қапталған. Жас өркені жапырақсыз, қызғылт-қоңыр болып келеді. Жапырағы ірі ( ұзындығы 7 – 20 см-дей ), дөңгелек, қою жасыл түсті. Реңсіз гүлдері дара жынысты, аталық гүлі сырға тәрізді, аналық гүлі жеке-жеке не екі – үштен бірігіп, гүл сабағына шоғырланған. Сәуір – мамырда гүлдеп, қыркүйек – қазан айларында жеміс береді. Тұқымы – жаңғақ. Жаңғағынан мал азығы және  кофе  қоспасы дайындалады. Емен қабығының құрамы илік зат танинге   бай, олар  медицинада , тері өнеркәсібінде қолданылады. Сүрегі қатты әрі берік, аса бағалы құрылыс материалы ретінде өнеркәсіпте (мысалы,  кеме ,  вагон ,  жиһаз  жасау, т.б.) пайдаланылады.

4 слайд

5 слайд
Қайың – ақ түсті қабығымен ерекшеленетін әдемі ағаш, оларды елді мекендерді көгалдандыру, әсемдік үшін саябақтарда көшеттерінен немесе тұқымынан қолдан өсіреді. Қайыңдардың Қазақстанда15 түрі өседі. Өмір сүру ұзақтығы - 100-150 жыл. Ол көктемде ерте бүршік жарып, кеш жапырақ түсіретіндігімен ерекшеленеді. Ағаштың биіктігі 20 (кейде 30) м-дей, діңінің диам. 60 – 80 см-ге дейін, қабығы ақ түсті. Жапырағы сағақты, жиегі ара тісті, тілімденген, кезектесіп орналасады. Қайың ағашы бір мезгілде жапырақ жарып, гүлдейді. Жемісі – ұсақ жаңғақша (оның ұзындығы 1,5 – 4 мм). Тұқымы тамыз – қыркүйекте піседі. Қайыңның бүршігі мен жапырағында, гүлі мен діңінің қабығында және ағашы мен шырынында емдік қасиеттер бар. Оның бүршіктері мен жапырақтарының құрамында эфир майы, қара май, флавоноидтар, сапониндер мен С дәрумені бар. Медицинада бүршігі мен жапырағын бүйрек ауруларына қарсы ем ретінде қолданады. Қайың ағашының бұтағы мен діңі берік, әрі шымыр. Сүрегі құрылыста және жиһаз жасау үшін, жас жапырағы мен бүрі және оның діңінде өсетін қайың қара саңырауқұлағы медицинада және парфюмерияда пайдаланылады. Қайың қабығын тіліп, одан ағатын шырынды ішуге болады. Қайың шырынында 20%-дай  қант ,  кальций оксиді   және хош иісті заттар бар. Жанғыштық қасиеті жоғары болғандықтан, отын ретінде пайдаланады.

6 слайд

7 слайд
Шырша – қарағай тұқымдасына жататын биіктігі 30-50 м, баяу өсетін қылқанжапырақты ағаш. 15-20 жылға дейін өте жай, кейін жылына 30 см-ге дейін өсетін болады.  Мәңгіжасыл өсімдік  болғанымен, 6-12 жылда қылқандарын кезекпен түсіріп, жаңарып отырады. Шыршаны ауа тазартатын ерекше қасиетіне   қарай,  аурухана , шипажайлардың   маңына көптеп егіледі . Шыршаның түрі өте көп. Оның ішінде қылқанының түсі көк, қызғылт, сарғыш және ашық жасыл түрлері көгалдандыруда үлкен қолданыста. Шығыс шыршасының қылқаны сары немесе алтын түстес, ине қылқанды шыршаныкі көк, көкшіл, еуропалық шыршаның қылқаны қою жасыл, балқандық шыршаныкі күміс түсті немесе сұр болады. Дүние жүзінде 50-ге жуық түрі бар. Түрлеріне қарай 50-150 жыл аралығында өмір сүреді. Қазақстанның таулы аймақтарында бірнеше шыршадан құралған ормандар бар, ал көгалдандыруда он шақты түрі қолданылады.Шыршаның ағашы жұмсақ, жеңіл және мықты емес. Сондықтан құрылыста, ағашты қайта өңдеуде қолданылады. Шыршадан жасалған музыкалық аспаптардың дауысы керемет болады. Шырша өнімінен қағаз және  қатты қатырма қағаздар, целлюлоза, скипидар,   канифоль майларын алады. Шыршаны жол жиектеріне жел ұстағыш ретінде егеді. Тұқымы, яғни бүрі орман құстары мен кеміргіштеріне тамақ ретінде қызмет етеді. Діңінің қабығы тері илеуде қолданылады. Көптеген елдерде жаңа жыл ағашы ретінде танымал.

8 слайд

9 слайд
Қарағай  - қарағай тұқымдасына жататын, мәңгі жасыл, қылқан жапырақты ағаш. 500-600 жылға дейін өмір сүреді. Ең биік түрлері 50- 60 метрге жетеді. Шыршаныкіндей емес қарағайдың қылқаны ұзын, жуандау. қылқанының түсі түріне қарай сары, көкшілдеу, жасыл және қою жасыл болады. Қарағай тез өседі. Жер   шарында жүзден аса түрі болса, оның жиырма шақты түрі көгалдандыруда қолданылады. Биіктігі екі метрден аспайтын “ тау қарағайы ” деген түрі бар. Көгалдандыруда оларды түрлі композицияларға қолдануға болады. Қарағайдың қылқанымен қоса, өте жиі орналасатын  бүршіктері   де өте әдемі. Осы бүршіктерін сәндік үшін теріп алып, қолөнер бұйымдарына қолданып жатады. Қарағайдың ағашы мықтылығымен және қаттылығымен ерекшеленеді. Оны кеме құрылысында, авиацияда, теміржолда және құрылыста кеңінен қолданады. Қарағайдың діңінде шайыр көп мөлшерде болады.Одан скипидар мен канифоль алынады. Канифольді сүргіт және лак дайындауда қолданады. Қарағайдың  бүршіктері   эфир майы  және шайыры бронхит,  өкпе ауруларына  қарсы пайдаланылады. Қылқанын С дәрумені жетіспегенде және алдын-алу үшін қолданады. Қарағайдың қара майын тері ауруларына жақпа май ретінде пайдаланады.

10 слайд

11 слайд
Топты қ жұмыс 1.Қандай ағаш 2.Қайда өседі? 3.Ағаштың пайдасы 4.Қандай қасиеті бар? 5. Ағаштан не алынады?

12 слайд
Сен білесің бе? Қарағай 350 жыл 36м Қайың 150 жыл 20м Шырша 500жыл 30-35м Емен 2000жыл 40м

13 слайд

14 слайд
Бір тал кессең, он тал ек

15 слайд

16 слайд

17 слайд

18 слайд