Тұқым сапасы жөніндегі құжаттар және оларды дайындау

1 слайд
АТАКЕНТ 2020ПӘН Өсімдік шаруашылығы өнімдерін өндіру ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ ТҮРКІСТАН ОБЛЫСЫНЫҢ АДАМИ ӘЛЕУЕТТІ ДАМЫТУ БАСҚАРМАСЫ МАҚТААРАЛ АГРАРЛЫҚ КОЛЛЕДЖІ Жеміс және көкөніс шаруашылығы пән і бойынша жаңа тапсырма

2 слайд
Тұқымтану Тұқымтану - мәдени өсімдіктердің тұқымдарын, олардың құрылысы мен аналық өсімдікте пайда болу жағдайларын, тұқымдағы физиологиялық үдерістерді, қоршаған орта мен агротехникалық шаралардың тұқымның қалыптасуына әсерін, тұқымның егістік (себу) сапасын анықтау тәсілдерін оқытатын ғылым. Тұқымтану ғылымының басты зерттеу объектісі – тұқымдық жадығат (материал), негізгі мақсаты – оның сапасын арттыру. Ол өсімдік шаруашылығының құрамдас бөлігі болып табылады. Тұқым шаруашылығының негізгі міндеті – сорттық тұқымды зерттеп, көбейту жолдары жүйесін жасап, таза қалпында сақтау және шаруашылықтарды олармен қамтамасыз ету. Сонымен қатар бұл екі құрамдас бөліктер бір-бірімен тығыз байланыста дамиды. КІРІСПЕ

3 слайд
3Тұқымдар - өсімдіктердің биологиялық және шаруашылық құнды қасиеттерін иеленушілер, соның нәтижесінде олардың сапасы алынатын өнім мен оның сапа көрсеткіштеріне айтарлықтай әсер етеді. Ботаникалық ұғымда тұқым – қосарлана ұрықтанудың нәтижесінде дамыған дән болып табылады. Ол ұрықтан, қоректік заттар қорынан және қабықтан тұрады. Өсімдік шаруашылығында тұқым деп жоғары өнім алуға арналған әртүрлі тұқымдық жадығатты (материалды) атайды. Танаптық (екпе) дақылдарда тұқымдық жадығат ретінде төмендегідей түзілімдер пайдаланылады: - нағыз тұқымдар (бұршақ, қырыққабат, зығыр тұқымдас дақылдар, мақта өсімдігі ж.б.): - жалаңаш және қабықты жемістер (қоңырбастар тұқымдасының дәндері – бидай, арпа, судан шөбі ж.б.; күнбағыс пен мақсары шекілдеуіктері, қарақұмық жаңғақшасы т.б.); - жеміс шоғырлары (мысыққұйрық масақшалары, қызылша домалағы); - түйнектер (картоп, жер алмұрты).

4 слайд
Тұқымның сапа көрсеткіштері Тұқым үш топ сапа көрсеткіштерімен сипатталады: ● себу (егістік) сапасы – олардың себуге жарамдылық дәрежесін анықтайтын тұтас тұқымдық қасиеттері; ● сорттық сапасы – сорттық тазалығына, репродукциясына және тегіне (типіне) қойылатын талаптарына сәйкес келуі; ● өнімділік сапасы – нақты жағдайларда белгілі бір деңгейде өнім беру қабілеті. Аталған тұқым сапаларының көрсеткіштері бір-бірімен тығыз байланысты.

5 слайд
Тұқымның себу сапасы Тұқымның себу сапасы мемлекеттік стандарттармен мөлшерленетін ( лабораториялық өнгіштік, тұқымның қоспалардан тазалығы, ылғалдылығы, аурулар және зиянкестермен зақымдануын ) жөне мөлшерленбейтін ( өсу күші, тіршілікке қабілеттілігі, 1000 тұқымның массасы, өну энергиясы т.б . ) көрсеткіштерге ажыратылады. Екі негізгі керсеткіштгер-лабораториялық өнгіштік жөне санмен есептегендегі қоспалармен бірге тұқымның тазалығы-бойынша дақылдарға байланысты тұқымдық материал үш немесе екі класқа бөлінеді (кесте).

6 слайд
Т ұ қымның себу сапасына мемле к е тт ік стандарт (12047-85 МСТ) Дақыл МСТ нөмірі Негізгі дақыл т ұ қымы, % Класы Негізгі дақыл дың қоспасы,% Оның ішінде кеп емес басқа өсімдіктің т ұ қымы, 1 кг/дана оның ішіндегі арам шөптің т ұ қымы 1 кг/дана өнгштігі% кем емес Ж ұ мсақ б и дай 10467-76 99 98 97 1 2 3 1,0 2,0 3,0 10 40 200 5 20 70 95,0 92,0 90,0 Қатты бидай 10467-63 99 98 97 1 2 3 1,0 2,0 3,0 10 10 200 5 20 70 90,0 87,0 85,0 Қара бидай 10468-76 99 98 97 1 2 3 1,0 2,0 3,0 10 80 200 5 40 70 95,0 92,0 90,0 С ұ лы 10470-75 99 98 97 1 2 3 1,0 2,0 3,0 10 80 300 5 20 70 95,0 92,0 90,0 Арпа 10469-76 99 98 97 1 2 3 1,0 2,0 3,0 10 60 300 5 20 70 95,0 92,0 90,0 Тары 10469-90 99 98 97 1 2 3 1,0 1,5 3,0 16 100 300 10 75 200 95,0 90,0 85,0 Қара қ ұ мық 10247-76 99 98 97 1 2 3 1,0 1,5 3,0 10 40 150 5 20 100 93,0 90,0 87,0 Ас бұршақ 10246-76. 99 98, 96 1 2 3 1 2 4 5 10 50 0 2 5 95,0 92,0 90,0

7 слайд
Т ұ қымның себу сапасына мемле к е тт ік стандарт (12047-85 МСТ ) Еркекшөш 19449-80 95 90 1 2 5,0 10,0 : 200 300 80,0 65,0 Қылтықсыз арпабас 19449-80 85 90 1 2 5,0 10,0 - 240 320 75,0 65,0 Егістік жоңышқа 19450-80 96 96 1 2 4,0 4,0 : 100 200 80,0 70,0 Эспарцет 19450-80 97 97 1 2 3,0 3,0 - 40 50 75,0 65,0 Түйежо- ңышқа 19450-80 96 96 1 1 4,0 4,0 - 100 200 80,0 65,0 Итқонақ 19450-80 97 93 1 2 3,0 7,0 - 120 240 85,0 75,0 Судан шөбі 19451 98 95 1 2 2,0 3,0 20 20 80,0 70,0Дақыл МСТ нөмірі Негізгі дақыл т ұ қымы, % Класы Негізгі дақыл дың қоспасы,% Оның ішінде кеп емес басқа өсімдіктің т ұ қымы, 1 кг/дана оның ішіндегі арам шөптің т ұ қымы 1 кг/дана өнгшггігі% кем емес

8 слайд
Тұқымның (дәннің) қалыптасуы  – Ұрықтың пайда болуынан сортқа, буданға тән дәннің түпкілікті ұзындығына жеткенге дейінгі кезең. Бұл кезеңнің ұзақтығы ауа райына, дақылдарға, сорттарға т.б. байланысты шамамен 10-14 тәулікке созылады. Бұл уақытта тұқым (дән) негізінен ұзындығына өседі, дәннің барлық құрам бөліктері қалыптасады да ұрықтың оқшаулануымен аяқталады. Дәннің ішіндегісі сулы жағдайдан сүтті күйге айналады, өйткені эндоспермде крахмал дәндері болады және хлорофилдің молаюынан дән қабығы жасылданады. Қарастырылып отырған кезеңде тұқымда ажырамайтын су мөлшері көп болады, құрғақ заттар аз, кезеңнің соңына қарай толық пісудің 15-35% құрғақ заттары жинақталады. Тұқым ылғалдылығы қалыптасуының бас кезінде 80% шамасында, ал соңына қарай 65%-ға дейін төмендейді. Эндосперм күйіне сәйкес бұл кезеңді екі сатыға бөлуге болады: қоймалжың-сұйық және сүттену алдындағы күйлері: қоймалжың-сұйық күйінде дәннің ылғалдылығы 80%, ал сүттену алдында – 65 %-ды құрайды.

9 слайд
Тұқымдар кондициялылығы Мемлекеттік стандарттар (МСТ) талаптарына сөйкес келмейтін тұқымдар кондициялы емес деп танылады жөне себуге р ұ қсат етілмейді. Ауылшаруашылық дақылдарының т ұ қым сапасын анықтағаннан кейін мемлекеттік т ұ қым инспекциясы талдау нөтижелерІне байланысты "Т ұ қым кондициялылығы жөніндегі куәлік" немесе "Т ұ қым талдаудың нәтижесі" деген арнаулы қ ұ жат береді. Тұқым кондициялылығы жөніндегі куәлік себу сапасының барлық көрсеткіштері мөлшерленген стандарт бойынша тексеріліп және оның талаптарына сәйкес келген тұқымға беріледі. Егіні жиналған жылғы күздік бидай тұқымының өнгіштігін анықтамай-ақ оның тіршілікке қабілеттілігі көрсеткішке негізделіп "Тұқым кондициялылығы жөніндегі куәлігін" беруге рүқсат етіледі.

10 слайд
Мемлекеттік тұқым инспекциясына ірі тұқым тобынан орташа үлгілер жеткізілгенде мынадай жағдайда беріледі: - тұқым тобынан сұрыпталған барлық орташа үлгілердің сапа көрсеткіштері стандарт мөлшеріне сөйкес келгенде; - тұқымның орташа арифметикалық сапа көрсеткіштері стандарт талаптарына сәйкес келгенде, бірақ тұқым үлгілерінің бір бөлігі кондициялы болмай, олардың сапа көрсеткіштері орташа арифметикалық шамадан ауытқуы рұқсат етілген мөлшерден аспағанда. Мұндай жағдайларда тұқымның сапа көрсеткіштерін орташа арифметикалық шамалармен анықтайды. "Тұқым кондициялылыгы женіндегі куәлікте" класты жазбаша түрде көрсетеді, ал ол мөлшерленетін сапа көрсеткіштерінің теменгі бағасымен анықталады. Мысал: қатты бидай тұқымы барлық себу көрсеткіштері бойынша бірінші класс талаптарына сөйкес келеді, тек қана басқа өсімдіктердің қоспасы үшінші класс деңгейінде; "Тұқым кондициялылығы жөніндегі куәлікке" үшінші класты тұқым деп жазады.

11 слайд
Ауылшаруашылық дақылдарының көпшілігіне, оның ішінде дәнді дақылдарға "Тұқым кондициялылығы жөніндегі куәліктің" күші тұқымның өнгіштігіне байланысты және 4 ай мерзімге белгіленеді, ал қапталған және дәріленген жүгері тұқымы үшін - бір жыл. Кенелермен зақымданған тұқымға "Тұқым кондициялылығы жөніндегі куәлікгің" эсер ету мерзімі екі айға дейін кемітіледі.

12 слайд
12