Авторлық бағдарлама «1-сыныптың сауат ашу пәніне арналған дидактикалық материалдар» жинағы

1-сыныптың сауат ашу пәніне арналған
дидактикалық материалдар жинағы


(1-сынып)



(Бастауыш сынып мұғалімі
Гильманова Эльмира Еркингалиевнаның
іс-тәжірибесінен)



















2017
Батыс Қазақстан облысы білім басқармасының мектепке дейінгі, жалпы орта, техникалық және кәсіптік білім беру ұйымдарының облыстық оқу-әдістемелік кабинетінің сараптама кеңесінде қаралып, облыс педагогтарына таратуға ұсынылды.





Құрастырған:
Гильманова Эльмира Еркингалиевна № 12 жалпы орта білім беретін мектебінің бастауыш сынып мұғалімі








Бұл құрал 1 – сынып оқушыларының сауат ашу пәні бойынша фонетикадан алған білімдері мен əдеби тіліміздің нормасын сақтап оқуға үйретеді.
Дидактикалық материалдар оқыту принциптеріне, оқыту әдістерінің теориясына сүйенеді.
Оқу материалының мазмұны бастауыш білім беру стандартына сәйкестендірілген. Дидактикалық түрде негізделген оқыту әдістері танымдық қатынастың жолдарымен ғылыми танымдық әдістерді байланыстыру арқылы іске асады.
Сауат ашу пәні бойынша ұсынылып отырған көмекші құрал бастауыш сынып мұғалімдеріне арналған.










Мазмұны




Түсінік хат ______________________________________
4

Дауысты дыбыстарға арналған тапсырмалар __________
6

Қосымша тапсырмалар ____________________________
14

Қорытынды _____________________________________
17

Пайдаланған әдебиеттер ___________________________
18


Түсінік хат
Сауат ашу пәні – бастауыш білім беру кезеңінде оқушыларға ана тілінің байлығын меңгертудің алғашқы сатысы. Сауат ашу – аса күрделі де, жауапты жұмыс. Сауат ашу, қазақ тілінің дыбыстық, лексикалық жүйесі мен грамматикалық құрылымын меңгеру үдерісі. Сөйлеу тілінің дыбыстық ерекшеліктерін меңгерту арқылы, сөздегі дыбыстарды айқын естіп, дұрыс айтуға үйрету.
Сауат ашу кезінде талдау мен жинақтау бір-бірімен тығыз бірлікте, байланыста жүргізіледі. Балалар талдау арқылы сөздің қандай буындардан, дыбыстардан тұратынын ажыратса, іле-шала жүргізілетін жинақтау арқылы дыбыстардан буын құрап, буындардан сөз құрап үйренеді.
Дидактика(διαλεκτική– тәлімді)– білім беру, оқыту, тәрбиелеу ; үйренушілерге білімді, машық пен дағдыны меңгерту және тәрбиелеу заңдылықтарын зерттейтін, әр кезеңде берілетін білім мазмұнының көлемі мен құрылымын айқындайтын, білім берудің әдістері мен ұйымдықжетілдіру жолдарын ғылыми негіздеумен айналысатын саласы.
Дидактика ежелгіжас ұрпақты оқыту-үйрету тәжірибесінің негізінде пайда болды.
Дидактика терминін XVII ғасырдағалымыөзінің Ұлы дидактика () деген зерттеуінде алғаш рет пайдаланды. Ол білім берудің мазмұнын, дидактикалық принциптер мен көрнекілікті, дәйектілікті және табиғатпен сәйкес келуді негіздеп, сабақ өткізу жүйесін ұйымдастыруды ғылыми тұрғыдан тұжырымдап берді. дидактиканың , , этникалық,арқылы дамуына Ы.Алтынсарин үлкен үлес қосты.
Қазіргі заманғы дидактика ғылымы білім беруболып табылады. Оның зерттеу пәні – оқытудың мақсаты, мазмұны, заңдылықтары мен принциптері. Дидактика өзінің алдына қойған мақсаттарға жету үшін белгілі бір дидактикалық принциптерге негізделеді.
Бастауыш сыныптарда тіл және әдебиетті оқытудың тиімділігін арттыру үшін ұстаздар оқулықтармен қатар түрлі дидактикалық материалдарға сүйену арқылы жақсы нәтижелерге жетеді.
Оқушылардың шығармашылық қабілеті мен сөйлеу тілін, ой ұшқырлығын дамытуға мүмкіндік беру мақсаты бастауыш сыныптан басталады. Бұл мақсатқа жету үшін сауат ашу пәніне қосымша, көмекші оқу құралдары да пайдаланылады.
Дидактикалық материалдағы тапсырмалар мұғалімнің тікелей басшылығымен, сынып оқушыларының мүмкіндігіне қарай жұмыс жасауына негізделген. Әрбір бетте әріп тізбектері берілген. Бұл фонетикалық талдауға берілген жаттығулар. Әріп таңбасы ауызша оқып, көру, жазу арқылы да есінде сақталады.


Дидактикалық материалдың мақсаты:
Оқу және жазу дағдылары қалыптасқан, алғашқы тілдік мағлұматтарды, сөйлеу әрекетінің түрлерін меңгерген, байланыстырып сөйлей алатын; ана тілін сүйетін, адамгершілік, Отансүйгіштік сезімдері қалыптасқан, шығармашылыққа бейім жеке тұлғаның қалыптасуы мен дамуына мүмкіндік жасау.
Оқушылардың тақырыпты түсінуіне көмектесу, оларды бекітуге, қайталауға, қорытындылауға, үй тапсырмасын орындауға ықпал ету. Түрлі әдіс-тәсілдер арқылы оқушылардың ауызша, жазбаша тілдерін қалыптастыру.
Алғашқы грамматикалық мағлұматтарды меңгерту, сөйлеу, сөйлем, дыбыстар мен әріптер, сөз, орфография, көшіріп жазу, есте сақтап жатқа жазу, шығармашылықпен жазуға, өз ойын айқын да, дәл жеткізе білуге үйрету.
Дидактикалық материалдың міндеті:
Оқушылардың оқу және жазу дағдыларын жетілдіру, байланыстырып сөйлеу тілін дамыту. Оқушының білімді меңгеруде белсенді түрде жұмыс жасауын, танымдық қабілетін, өздігінен жұмыс істеу дағдыларын дамыту. Оқушылардың буындар мен дыбыстарды айыра алуын жəне оларды дұрыс, анық айтып берулерін қамтамасыз ету.
Оқушының бойында адами құндылықтарды, қайырымдылықты, сүйіспеншілікті, елжандылықты, имандылықты дамыту.
Қоршаған ортамен ізгі қарым-қатынас жасауға тәрбиелеу.
Материалдың әдістемелігі.
Дидактикалық материалдар оқыту принциптеріне, оқыту әдістерінің теориясына сүйенеді.
Фонетикадан алған білімдері мен тапсырмаларды дұрыс жазуы емле үшін ғана пайдалы болып қоймайды, сонымен қатар оқушыларды əдеби тіліміздің нормасын сақтап оқуға үйретеді.
Оқу материалының мазмұны бастауыш білім беру стандартына сәйкестендірілген. Дидактикалық түрде негізделген оқыту әдістері танымдық қатынастың жолдарымен ғылыми танымдық әдістерді байланыстыру арқылы іске асады.





Аа
1. А әрпі бар сөздерді тауып, буынға бөліп жаз.
Сағат Терек Күн Шар Гүл Асхана
_____________________________________________________________

2. Суреттердің ішінен А әрпінен басталатын 3 суретті тап.


_______________________________________________



О о
1. Суреттің атын толықтырып жаз.


Д




Б


у


Л



н



2. Торкөзге о әрпі неше буында кездесетінін санмен белгіле.
Моншақ Бозторғай
Оймақ Домбыра
Телефон Фотоальбом
Пальто Ақбозат
Орынбор Қызылорда



1. Суреттен үшінші әрпі у болатын сөзді жаз.


_________________________________________
HYPERLINK "http://kartinki-risunki.ru/node/30867" _________________________________________
HYPERLINK "http://go.mail.ru/image_details?q=%D0%B4%D1%8B%D0%BD%D1%8F&urlhash=536663663032366865" \t "_blank" _________________________________________
HYPERLINK "http://go.mail.ru/image_details?q=%D1%81%D0%BA%D0%B0%D0%BB%D0%BA%D0%BE%D0%B9 %D0%BA%D0%B0%D1%82%D0%B0%D0%B5%D0%BC %D1%82%D0%B5%D1%81%D1%82%D0%BE&urlhash=8863964660334195949" \t "_blank" _________________________________________

HYPERLINK "http://go.mail.ru/image_details?q=%D0%BA%D1%83%D1%80%D0%B8%D1%86%D0%B0&urlhash=602819072543898282" \t "_blank"



2. Бірінші тапсырмадан у әрпі дауыссыз болып тұрған суреттің атын жаз.

______________________ ______________________
______________________ ______________________






Ы ы

1. Әр түрлі әріптердің ішінен ы әрпін дөңгелектеп қой.
аьыьірЫп ы ъі

2. Сөздерде неше ы әрпі бар екенін тауып, санын белгіле.
1
2
3






1
2
3






Ыдыс Ысқырық Балық
1
2
3










І і
1. Қатесін тауып, дұрысын жаз.
Күлкү ____________________
Түлкү ____________________
Күшүк ____________________

2. Суретте берілген заттардың атын жаз.

HYPER13 HYPERLINK "http://go.mail.ru/image_details?q=%D0%B2%D0%B5%D1%88%D0%B0%D0%BB%D0%BA%D0%B8, %D0%BF%D0%BB%D0%B5%D1%87%D0%B8%D0%BA%D0%B8&urlhash=1939177194491364035" \t "_blank" HYPERLINK "http://go.mail.ru/image_details?q=%D0%B5%D0%B6%D0%B8%D0%BA&urlhash=7000448828873423855" \t "_blank"








Ә ә
1. Әр түрлі әріптердің ішінен ә әрпін тап.

а
әәаоОоә
аәөе
эӨо
өӨэе
эӘ
Эәо

2. Ә әрпінен басталатын суреттің атын жаз.
HYPER13 HYPERLINK "http://go.mail.ru/image_details?q=%D0%BA%D1%83%D1%80%D0%B8%D1%86%D0%B0&urlhash=3692351050565519905" \t "_blank" HYPERLINK "http://steshka.ru/wp-content/uploads/2012/11/94.jpg" HYPERLINK "http://go.mail.ru/image_details?q=%D1%82%D0%B0%D1%80%D0%B5%D0%BB%D0%BA%D0%B8&urlhash=5111855278021814842" \t "_blank"

__________________________________________________________________________



Ө ө
1. Ө әрпі бар суретті ата.

HYPER13 HYPERLINK "http://go.mail.ru/image_details?q=%D1%83%D1%88%D0%B0%D0%BD%D0%BA%D0%B0&urlhash=7429549589709261304" \t "_blank" HYPERLINK "http://go.mail.ru/image_details?q=%D0%B2%D0%B8%D1%88%D0%BD%D1%8F&urlhash=1711719503827035329" \t "_blank" HYPERLINK "http://go.mail.ru/image_details?q=%D0%BE%D1%87%D0%BA%D0%B8&urlhash=6787021529339085950" \t "_blank"

2. Берілген сөздерге сөйлем құрап жаз.
көбелек өзен өшіргіш шөп
_________________________________________________________________
Е е

Өлеңді оқып, е әрпі бар сөздерді теріп жаз.

Көбелек
Ақ қанатты көбелек,
Көк қанатты көбелек,
Ала қанат көбелек,
Бау-бақшаға келе кет.
__________________________________________________________________________


2. Сөздерде е әрпі неше рет кездеседі, сол санды белгіле.
Кереге кесе шебер егеу бетеге
123456 1234 12345 1234 123456





И и
1. Қай суреттің атауында и әрпі кездеседі?



__________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________


2. Жоқ әріпті тауып жаз және сөзді толық оқы.

К...ім велос...пед телед...дар т...ын математ...ка
Ұ ұ

1. Ұ әрпі бар 3 суретті меңзермен көрсет.



Құмырсқа таяқ қоңыз ұршық лимон алмұрт

2. Кім? сұрағына жауап беретін сөзді тауып, әңгіме құра.
Жылқы___________________________
Ұшақ___________________________
Орындық___________________________
Балмұздақ___________________________
Кеме___________________________
Мұғалім ___________________________



Ү ү
1. Ү әрпіне байланысты сөздерді тауып,астын сыз.

Шәйнекбүркітұшқышбүлдіргентұрақсәнжұмысүйрекұлүшқұлақ
__________________________________________________________________

2. Суреттердің ішінен ү әрпі бар ертегі кейіпкерлерін тап.




_____________________________________________________________________________________
Я я
1. Я әрпі кездесетін 3 суретті берілген сөздермен байланыстыр.

Кеме
құс
қорқақ


2. Көп нүктенің орнына тиісті әріпті қойып сөз құра.

Жанса... а...қ та...қ а...н но...н ша...н



Ю ю
Ю дыбысы бар сөздерді қатыстырып, сурет бойынша мәтін құра.




2. ю әрпі бар сөздерді теріп жаз.

сызғыш жаю ойна тою қой қою
__________________________________________________________________

Ё ё
1. Ё әрпі бар суретті сызықпен көрсет.

1 2 3 4 5

____________________________________________________________________________________

2. Жоғарыдағы 2, 5 суретке сөйлем құрап жаз.

__________________________________________________________________
__________________________________________________________________



Э э
1. Сөздердегі буын санын белгіле.
экран элеватор экскаватор электр эскимо
1 2 3 4 5 1 2 3 4 5 6 7 1 2 3 4 5 6 7 1 2 3 4 5 6 1 2 3 4 5 6

2. Сұраққа жауап жаз.

(Не?) ..... жер қазады.
(Қайда?) ...... бидай тартады.

______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________




Қосымша тапсырмалар.

1. Жуан, жіңішке дауысты дыбыстары бар сөздерді екі бағанға бөліп жаз.
Қағаз, үйрек, айна, бүркіт, мысық, кілт, көйлек, қалам, гүл, арыстан.

Жуан Жіңішке





2. Сөздерге дыбыстық талдау жасап, торкөзді қызылмен көкпен боя
ш
а
ң
ы
р
а
қ










д
ә
р
і
г
е
р










о
қ
у
ш
ы











3. Берілген сөздерді тиісті сұрақпен байланыстыр.

Өзен нелер? ойнады қайтті?
Оқушылар не? тасыды не істеді?
Жел кімдер? оқыды не қылды?
Шөптер кім? гуледі қайтті?
Бала не? өсті не істеді?


4. Жоғарыдағы сөздерге сөйлем құрап жаз.

__________________________________________________________________
________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________







5. Буыннан сөз құра.
_________________ ___________________

Ба _________________ Ай ___________________

_________________ ___________________

6. У әрпі дауысты, дауыссыз болып тұрған сөздерді топтап көрсет.
Бауырсақ, қуаныш, жауын, сәуле, су, қуыршақ, ту, дауылпаз, әуе, сәукеле, бу, оқулық, жу, елу.

Дауысты Дауыссыз



_________________ __________________
_________________ __________________
_________________ __________________
_________________ __________________
_________________ __________________

7. Жуан дауысты дыбыстарды ақ шарларға, жіңішке дауысты дыбыстарды көк шарларға орналастыр.

А, Ә, І, Ы, О, Ұ, Ү, Е, И








8. Көлік түрлерін жазып, дыбыстық талдау жаса.

Жеңіл машина Жүк машина
___________________________ __________________________
___________________________ __________________________
___________________________ __________________________

9. Сызбаға сәйкес сөздер жазып, сұрақ қой.


Үй
жануарлары



10. Ребустың шешуін дұрыс тапқанда, оқу құралы туралы сөзді оқуға болады.
,,, ,, ,
,,, ,, ш


11. Артық сөзді тап.

1). Алма, көк, алмұрт, шие, айтты.
2). Талдықорған, пісірді, Орал, Ақтау, жирен.
3). Қызыл, жасыл, көрді, өрік, ақ.


12. Жылқының қимылын білдіретін сөздерді жаз.



- Бұл сөздер қандай сұраққа жауап береді?

Қорытынды.
Әрбір мұғалімнің басты міндеті оқушының жеке басының қасиеттерін, қабілеттерін дамытып, талантын, шығармашылығын ашу, оқушылардың алған білімдерін өмірде, кез-келген жағдайда, әлеуметтік ортада қолдана алуға үйрету, оқушылардың жеке бас қабілеттерін дамыту.
Осы міндеттерді бағытқа ала отырып, бастауыш сынып мұғалімі ретінде үнемі шығармашылық ізденіспен шұғылданамын. Соның нәтижесінде, өзім оқытқан 1 – сынып оқушыларына дауысты дыбыстарды меңгерту кезінде, осы материалдарымды пайдалана отырып, сөзді дұрыс айтып, қатесіз жазуды, фонетикалық талдау жүргізуді жеңіл үйреттім.
Қорыта айтқанда, сабақтарымда осы дидактикалық материалды қолдануым, оқушылардың тапқырлығын, білгірлігін, мақсатқа талпынуын және ізденуге деген құлшынысын арттырды.
Берілген тапсырмалар түрлі-түсті болғандықтан, оқу материалын оқушыларға оңай және толық түсінуге көмектесумен бірге оқыту ісінің теориясын практикамен байланыстыруды жүзеге асырды.Бұл құрал 1-сынып оқушыларының әліппеден кейінгі кезеңде, бұдан бұрын алған грамматикалық түсініктеріне сүйене отырып, саналы түрде қабылдауына, жаңаны пысықтай келе, оны берік бекітуге және өткендерімен байланыстыру арқылы оларды қайталауға, білім деңгейінің нәтижесін көруге, бақылап-бағалау мүмкіндігіне қол жеткізді.


















Пайдаланған әдебиеттер.

1. Ана тілі. Әдістемелік құрал. 1 сынып. Алматыкітап, 2012. Г.И. Уәйісова.
Ә.Е. Жұмабаева. Г.Қ. Омарова.
2. Ана тілі. Жұмыс дәптері. 1 сынып. Алматыкітап, 2012. Г. Омарова.
Ә. Әлмекеева.
3. Әліппе серігі. 1 сынып. Алматыкітап, 2012. Ұ. Ботабаева.
4. Әліппе. Тілашар. Жұмыс дәптері. 1 сынып. Алматыкітап, 2012. З. Муфтибекова.
5. Әліппе. 1 сынып. Атамұра, 2012. Ш. Әуелбаев. Ә. Наурызбаева. Р. Ізғұттынова. А.Құлажанова.
6. Қазақ тілі. Әдістемелік құрал. Жалпы білім беретін мектептің 2-сынып мұғалімдеріне арналған. Алматы. Атамұра, 2014. Г.И. Уәйісова, М.Қ. Әлиева.
А.С Бесірова.
7. Қазақ тілі. Дидактикалық материалдар. Жалпы білім беретін 12 жылдық мектептің бастауыш сынып мұғалімдеріне арналған. Алматы. Атамұра, 2013.
Г.И. Уәйісова, Г.Т. Тұрсынова.
8. Қазақ тілін оқытудың дидактикалық негіздері. Алматы. 2012. Ә. Исабаев.
9. Қазақ тілін оқытудың әдістемесі. Алматы. 2011. Ф.Ш. Оразбаев. Р.С. Рахметова.
10. Ана тілі 2 сынып. Атамұра, 2010. Т. Әбдікәрімова. С. Рахметова. Б. Қабатай.