Бастауыш сыныптағы қазақ тілі сабақтарында шығармашылық тапсырмаларды қолданудың тиімділігі

Аннотация: Мақалада бастауыш сыныптағы қазақ тілі сабақтарында шығармашылық тапсырмаларды қолданудың тиімділігі қарастырылады. Автор зерттеу жұмысында нақты сыныптағы тәжірибеге сүйене отырып, шығармашылық тапсырмалардың оқушылардың тілдік құзыреттілігін, танымдық белсенділігін және пәнге деген қызығушылығын арттыруға тигізетін әсерін сипаттайды. Шығармашылық тапсырмалар оқушылардың ойлау қабілетін, тіл байлығын, өзіндік пікір білдіру дағдыларын жетілдіруге ықпал ететіні дәлелденеді. Эксперимент нәтижелері бойынша оқушылардың белсенділігі, өз ойын жүйелі жеткізу қабілеті, оқу жетістіктері айтарлықтай жақсарғаны анықталған. Мақалада мұғалімдерге шығармашылық тапсырмаларды тиімді ұйымдастырудың жолдары, сабаққа енгізу әдістері, оқу стиліне бейімдеу, топтық жұмысты қолдану және АКТ құралдарын пайдалану бойынша нақты ұсыныстар берілген. Зерттеу нәтижесі бастауыш сыныпта қазақ тілін оқытудың сапасын арттыруға бағытталған әдістемелік ұсыныстар жасауға негіз болды.

Кілт сөздер: бастауыш сынып, қазақ тілі, шығармашылық тапсырмалар, тілдік құзыреттілік, оқыту әдістемесі, оқу белсенділігі, мотивация, эксперимент

Аннотация:В статье рассматривается эффективность использования творческих заданий на уроках казахского языка в начальной школе. Автор опирается на результаты практического эксперимента, проведённого в третьем классе, и описывает положительное влияние творческих заданий на языковую компетентность, познавательную активность и интерес учеников к предмету. Подчеркивается, что такие задания развивают мышление, словарный запас и навыки выражения собственного мнения. Результаты эксперимента показали значительное улучшение учебных достижений и речевых умений учащихся. В статье также приведены практические рекомендации для учителей по эффективной организации творческих заданий, их адаптации к возрастным и индивидуальным особенностям учеников, использованию ИКТ и групповых форм работы. Полученные данные могут служить основой для методических разработок по совершенствованию преподавания казахского языка в начальной школе.

Ключевые слова: начальные классы, казахский язык, творческие задания, языковая компетентность, методика преподавания, учебная активность, мотивация, эксперимент

Abstract:This article explores the effectiveness of using creative tasks in Kazakh language lessons in primary school. Based on an experimental study conducted in a third-grade class, the author demonstrates how creative assignments positively impact students’ language competence, cognitive activity, and interest in the subject. The findings confirm that such tasks help enhance students’ thinking skills, vocabulary, and ability to express personal opinions. As a result of the experiment, students showed noticeable improvement in learning performance and verbal expression. The article offers practical recommendations for teachers on how to implement creative assignments effectively, adapt them to students’ learning styles and age characteristics, and integrate ICT tools and group work. The study provides a basis for developing methodological strategies aimed at improving the quality of Kazakh language teaching in primary education.

Keywords: primary school, Kazakh language, creative tasks, language competence, teaching methodology, learning motivation, educational activity, experiment

Қазіргі заманғы білім беру парадигмасы оқушының тұлғалық дамуына, оның шығармашылық әлеуетін ашуға және белсенді танымдық іс-әрекетін қалыптастыруға бағытталып отыр. Бұл бағыт, әсіресе, бастауыш білім беру деңгейінде ерекше маңызға ие. Өйткені бұл кезең баланың интеллектуалдық және эмоционалдық дамуының негізі қаланатын кезең болып саналады. Осыған орай, бастауыш сыныптағы қазақ тілі сабақтарында шығармашылық тапсырмаларды тиімді қолдану – өзекті педагогикалық мәселе болып табылады.

Шығармашылық — баланың танымдық, тұлғалық және тілдік дамуының негізі. Белгілі педагог В.В. Давыдов шығармашылықты оқушының танымдық белсенділігінің ең жоғары формасы деп сипаттайды. Ал Л.С. Выготскийдің «жақын даму аймағы» теориясы оқушының даму деңгейі мұғалімнің бағыт-бағдары арқылы жоғарылайтынын дәлелдейді. Бұл теориялар шығармашылық тапсырмаларды ұйымдастыруда мұғалімнің рөлін ерекше көрсетеді.

Ғылыми зерттеулер көрсеткендей, шығармашылық тапсырмаларды жүйелі түрде қолдану оқушының ойлау қабілетін арттырумен қатар, оның тілдік қорын дамытуға, өзіндік пікір қалыптастыруына, логикалық құрылымды сөйлемдер құруына жағдай жасайды. Мұндай тапсырмалар оқушының эмоционалдық күйіне де оң әсерін тигізіп, өзіне деген сенімділігін нығайтады.

Қазақстандық ғалымдар да (Қ.Аймағамбетова, Т.Әбдікәрімова, Ф.Оразбаева) шығармашылық тапсырмалардың оқыту процесіндегі орнын ерекше атап өтеді. Олар шығармашылық арқылы білім беру мазмұнына жаңаша көзқарас қалыптасып, оқушының тілді меңгеруі мен оның практикалық қолдану дағдылары қатар дамитынын айтады.

Бастауыш мектеп жасындағы балалар үшін оқу әрекеті ойын, қиял және визуалды бейнелермен тығыз байланысты. Осыған орай, шығармашылық тапсырмалардың құрылымы баланың жас ерекшеліктеріне, қабылдау және ойлау стиліне сәйкес келуі тиіс. Әсіресе, ойын түрінде берілген шығармашылық тапсырмалар – көрнекілік пен эмоция арқылы білімді тиімді меңгертудің құралы.

Шығармашылық тапсырмалардың түрлері ретінде әңгіме жалғастыру, сурет бойынша мәтін құрау, ертегі ойлап табу, рөлдік ойындар, диалог жазу, эссе мен ойтолғау жазу секілді жұмыстар жиі қолданылады. Олар оқушының тіл байлығын арттырып, сөйлеу мәдениетін қалыптастырады. Сонымен қатар, топтық немесе жұптық жұмыс формаларындағы тапсырмалар өзара әрекеттесу, пікір алмасу, тыңдау мен сөйлеу дағдыларын жетілдіреді.

Мақалада келтірілген тәжірибелік жұмыс Павлодар қаласындағы №2 жалпы орта білім беру мектебінің 3 “В” сыныбында жүргізілді. Сыныпта 20 оқушы білім алады, олардың ішінде әртүрлі үлгерім деңгейіндегі балалар қамтылды. Эксперименттік жұмыс үш кезеңнен тұрды: констатациялық, формативтік және бақылау кезеңдері.

Бастапқы кезеңде оқушылардың тілдік және шығармашылық қабілеттеріне байланысты диагностика жүргізілді. Көптеген оқушылар мәтін құрауда, ойын жеткізуде қиындықтар тудырғаны байқалды. Бұл жағдай шығармашылық тапсырмалардың жүйелі түрде қолданылмайтынын көрсетті.

Формативтік кезеңде оқыту үдерісіне арнайы шығармашылық тапсырмалар енгізілді. Олар ертегі ойлап табу, кейіпкерлерге мінездеме беру, рөлдік сахналық көріністер ұйымдастыру, мәтін мазмұнын өзгерту секілді тапсырмалардан құралды. Мұғалім оқушылардың белсенділігін арттыру үшін тапсырмаларды саралап ұсынды, АКТ құралдарын пайдаланды, жұптық және топтық жұмыстар ұйымдастырды. Нәтижесінде оқушылардың сөйлеу дағдылары жетілді, қызығушылықтары артты, өз ойын еркін жеткізу қабілеті қалыптаса бастады.

Бақылау кезеңінде бастапқы тапсырмалар қайта ұсынылып, нәтижелер салыстырмалы түрде талданды. Эксперимент соңында оқушылардың басым көпшілігінің тілдік деңгейі, сөздік қоры, сөйлеу құрылымдары жақсарғаны анықталды. “Үздік” деңгейдегі оқушылар саны 5-тен 8-ге өсті, ал “төмен” деңгейдегі оқушылар саны 5-тен 3-ке дейін қысқарды.

Бұл көрсеткіштер шығармашылық тапсырмаларды жүйелі қолданудың оқушылардың оқу жетістігіне және пәнге деген ынтасына оң ықпал ететінін нақты дәлелдейді.

Жүргізілген зерттеу жұмысы бастауыш сыныптағы қазақ тілі сабақтарында шығармашылық тапсырмаларды қолдану оқушылардың тілдік, танымдық және тұлғалық дамуына әсер ететінін дәлелдеді. Мұндай тапсырмалар баланың ішкі мотивациясын оятып, оны белсенді оқуға итермелейді. Сонымен қатар, тілдік құзыреттілік, логикалық ойлау және коммуникативтік дағдылардың қалыптасуына ықпал етеді.

Мұғалімдерге ұсынылатын негізгі әдістемелік кеңес – шығармашылық тапсырмаларды мақсатты, жүйелі, оқушылардың жас ерекшелігі мен оқу стиліне бейімдей отырып қолдану. АКТ құралдарын пайдалану, саралап оқыту, топтық жұмыс формалары оқушылардың әлеуетін толық ашуға мүмкіндік береді.

Пайдаланылған әдебиеттер

1. Аймағамбетова Қ. Бастауыш сыныптарда оқытудың тиімді әдістері. – Алматы: Рауан, 2005. – 128 б.

2. Әбдікәрімова Т. Қазақ тілін оқыту әдістемесі. – Алматы: Мектеп, 2012. – 156 б.

3. Мұқанова Г. Бастауыш сыныпта шығармашылық тапсырмаларды қолдану. – Алматы: Атамұра, 2016. – 110 б.

4. Исаева Қ. Бастауыш сынып оқушыларының шығармашылық қабілеттерін дамыту. – Алматы: Білім, 2013. – 144 б.

5. Құлжанова Н. Оқушылардың белсенділігін арттыру жолдары. – Алматы: Мектеп, 2010. – 130 б.

6. Оразбаева Ф.Ш., Рахметова Р.С. Қазақ тілін оқыту әдістемесі. – Алматы: Қазақ университеті, 2009. – 240 б.

7. Сманова Б. Интерактивті оқыту әдістері. – Шымкент: Әдістеме, 2018. – 100 б.

8. Исабаев Ә. Қазақ тілін оқытудың дидактикалық негіздері. – Алматы: Қазақ университеті, 1993. – 120 б.

9. Нұржанова Ж. Қазақ тілін тиімді оқыту жолдары. – Алматы: Білім, 2001. – 112 б.

10. Бөрібекова Ф.Б., Жанатбекова Н.Ж. Қазіргі заманғы педагогикалық технологиялар. – Алматы: Ұлағат, 2014. – 180 б.