География сабағында оқушылардың танымдық ақыл-ой әрекетін дамыту

Табулдыкова Дана Аскаровна

География пәнінің мұғалімі

Павлодар облысының

білім беру басқармасы,

Успен ауданы

білім беру бөлімінің

«Белоусов жалпы орта білім

беру мектебі»

коммуналдық мемлекеттік мекемесі

География сабағында оқушылардың танымдық ақыл-ой әрекетін дамыту

Адамның әрбір әрекетінің белгілі бір мақсаты болады. Оқушылардың танымдық белсенділігін арттырудағы мұғалім жұмысының басты мақсаты – олардың шығармашылық қабілеттерін дамыту. Бұл мақсатқа жету көптеген білім беру міндеттерін шешуге мүмкіндік береді: оқытылатын материал бойынша берік және саналы білім беру, оқушыларды білімді өз бетінше толықтыру қабілетіне дайындау, ғылыми-техникалық шешімдерді жүзеге асыру, жоғары оқу орындарына жақсы дайындықпен қамтамасыз ету.

Адамның барлық қабілеттері іс-әрекет процесінде дамиды. Бұл тұжырым психологияның жетекші қағидасы болып табылады. Оқушылардың жігерлі іс-әрекетін ұйымдастырудан басқа олардың танымдық қабілетін дамытудың басқа жолы жоқ. Оқушының оқудағы жоғары белсенділігін, оқу-танымдық қабілетін қамтамасыз ететін әдіс-тәсілдерді шебер қолдану оқушылардың танымдық қабілетін дамыту құралы болып табылады. Олай болса, оқушылардың танымдық қабілетін дамыту мұғалім іс-әрекетінің мақсаты болса, белсендірудің әртүрлі әдістерін қолдану осы мақсатқа жетудің құралы деп айта аламыз. Мұны түсіну мұғалімнің жұмысы үшін маңызды. Сондықтан оқушының дамуына қамқорлық жасай отырып, оқытудың белсенді әдістерін жиі қолдану қажет. Бірақ белсендірудің белгілі бір әдістері мен әдістерін қолдана отырып, әрқашан оқушының танымдық қабілеттерін дамытудың бар деңгейін ескеру қажет. Күрделі танымдық тапсырмаларды тек танымдық қабілеті жоғары деңгейде дамыған оқушыларға беруге болады. Оқушылардың танымдық күштерінің даму деңгейіне сәйкес келмейтін, оқушының мүмкіндіктерінен асатын, оған талап қоятын, оның дамуынан айтарлықтай озатын тапсырмалар оқуда оң рөл атқара алмайды. Олар оқушылардың өз күштері мен қабілеттеріне деген сенімін әлсіретеді.

Танымдық ақыл-ой әрекетін дамыту үшін сабақтың кез келген кезеңінде оқытылатын материалға байланысты оқушыларға проблемалық тапсырмалар ұсынамын. Мысалы, «Қазақстандағы климат» тақырыбын алайық. Оқытылатын материалды жеке түсіну үшін мен оқушыларға «Оқылатын материалды қазір сабақта қай жерде пайдалана аласыз?» деген проблемалық сұрақты ұсынамын. Осыдан кейін оқушылар өз бетінше (жеке немесе жұпта) қойылған сұраққа жауап табуға тырысады, содан кейін оқытылатын материалдың практикалық маңызы зор екенін дәлелдейді. Осылайша оқушылар оқытылатын материалдың практикалық маңызын түсіне бастайды.

Географияны оқытуда оқушылардың шығармашылық қабілеттерін дамыту басты мәселе болып табылады. Шығармашылық тапсырмаларды орындау барысында оқушылардың оқу материалын еріксіз есте сақтауға, оны кеңейтуге және тереңдетуге, сонымен қатар шығармашылық дағдылар мен білімді практикалық жағдайларда қолдана білуге мүмкіндік беретін оқу ақпаратының конспектісін, тірек сызбаларын пайдаланамын. Дүние жүзінің экономикалық және әлеуметтік географиясы курсында оқушылардың танымдық қызығушылығын қалыптастыруға ықпал ететін шығармашылық тапсырмаларды ұсынамын. Шығармашылық тапсырмаларды орындай отырып, оқушылар алған білім, білік, дағдыны белсенді пайдалана отырып, белсенді, ізденімпаздық іс-әрекетіне еніп, білім мен тұлғаның дамуының жаңа деңгейіне көтеріледі. Әр бөлімді немесе тақырыпты оқудың басында мен оқушыларға шығармашылық жұмыстың атын айтамын, олар сол тақырып бойынша бүкіл тақырып бойынша жұмыс істейді. Бұл жұмыс тек студенттердің өтініші бойынша жүргізіледі. Оқушыларға ұсынатын шығармашылық жұмыс түрлері сан алуан. Мен олардың кейбіреулеріне мысалдар келтіремін:

Олардың кейбіреулеріне мысалдар келтіремін:

«Африка астанасы» сөзжұмбақ құрастыру.

«Мен барғым келеді ...» тақырыбына эссе немесе елдерден репортаж

Африка.

Африка елдерінің бірімен саяхат.

Африка елдеріне экскурсиялар маршрутын әзірлеу.

Оқушылардың танымдық психикалық белсенділігін дамыту үшін қолданбалы диалектика әдістерін қолданамын: жүйелік талдау, «бақылау сұрақтары әдісі», қарама-қайшылықтарды құрастыру және шешу, «миға шабуыл» және т.б.

Карта білімнің көзі болғандықтан, мен өз жұмысымда картамен жұмыс істеуге ерекше көңіл бөлемін. Географиялық карталар қажетті материалды кеңейтетін және тереңдететін, ақпарат көлемін арттыратын қосымша мәліметтерді қамтиды, нәтижесінде олар Жер табиғатының жалпы көрінісін алады. Оқушыларға мына тапсырманы ұсынамын: «Атлас карталарына сүйене отырып, Еуразия материгіне жан-жақты сипаттама құрастыр».

Жұмыс келесі кесте түрінде ұсынылған:

Бет нөмірі Карта атауы Еуразия туралы ақпарат

Мұндай жұмыстың оқушылар үшін де, мұғалім үшін де көптеген артықшылықтары бар деп ойлаймын, өйткені оны жүзеге асырудың нақты мақсаттары нәтижеге айналады:

1) материалды білмеуіне жол бермеу;

2) өтілген материалды, атап айтқанда тұжырымдамалық аппаратты қайталау;

3) білімдегі мүмкін олқылықтарды жою;

4) тақырыптық карталарды талдауды үйренуді жалғастыру;

5) картадан жаңа ақпаратты алуға үйрету;

6) картографиялық ақпаратты қалай аудару керектігін үйренуді жалғастыру

ауызша;

7) кесте түрінде жұмыстың ресімделуін оқу.

Бұл жұмыс зерттелетін материалды барлық алуан түрлі байланыстар мен қатынастарда көруге мүмкіндік береді, материктер мен мұхиттар географиясының толық бейнесін береді.