Инклюзивті мәдениет-инклюзивті білім беруді тиімді жүзеге асырудың маңызды факторы

Маңғыстау облыстық жоғары медициналық колледжі

«Инклюзивті білім беру жағдайында психологтардың ЕББҚЕ балалармен жұмыс ерекшеліктері» тақырыбында өтетін облыстық онлайн вебинарда оқылған баяндама

«Инклюзивті мәдениет-инклюзивті білім беруді тиімді жүзеге асырудың маңызды факторы»

Дайындаған: Г.И. Туменбаева

Жаңаөзен қаласы 2021жыл

Туменбаева Гайнижамал Исламовна

Маңғыстау облыстық жоғары медициналық колледжі. Педагог-психолог.

Психология негіздері және коммуникативтік дағдылар пәнінің оқытушысы.

Педагогика ғылымдарының магистрі

Инклюзивті мәдениет-инклюзивті білім беруді тиімді жүзеге асырудың маңызды факторы

Тәуелсіздік таңы атқалы бері еліміздегі білім әлеміндегі инновациялық технологиялар мен АКТ негіздерінің даму процессі қарқынды жүзеге асып, тәуелсіз ел болғалы жаңартылған білім беру мазмұнына бірте-бірте көшіп жемісті де жеңісті нәтиже көрсетіп келе жатырмыз. Алдағы уақытта бәсекелестікке қабілетті елу ел қатарына енуіміз де жақын күннің шамасы. Қаншама өзгерістердің ішінде ерекше білімді қажет ететін балалармен жұмыс жасау бағдарламалары, бағыттары көзден тыс қалған жоқ. Яғни мемлекет білім ошағында осындай балаларға инклюзивті сыныптар ашып, пеадгогтар оқытып бала оқыту, тәрбиелеу жолында қыруар қаржылар бөліп отыр. Осы орайда әрбір ұстаз осы міндетті дұрыс атқаруы тиіс. Яғни инклюзивті сыныпта оқитын балаларды тәрбиелеу мен оқытуда дұрыс білім, білік, дағды мен тәрбие бере алу керек, балалардың шығармашылық қабілетін арттыру қажет. Ал ерекше білімді қажет ететін балаларды оқытуда олардың пәнге деген қызығушылығын, шығармашылық қабілетін арттыру-ұстаздың бірден-бір міндеттерінің бірі деп есептеймін. Себебі, шығармашылық - бұл адамның өзін-өзі сәтті жүзеге асырудың таптырмас шарты, ол қазіргі әлемде, әртүрлі өмірлік жағдайларда өзін көрсетуге мүмкіндік береді.. Л.С. Выготский, шығармашылық іс-әрекет «бұл адамның шығармашылық әрекеті болсын, сыртқы әлемнің қандай-да бір нәрсесі болсын немесе адамның өз бойында ғана өмір сүретін немесе кездесетін ақыл-ойдың немесе сезімнің құрылуы болсын, жаңа нәрсе жасайтын адамның қызметі. « Өзін шығармашылық қызметке инвестициялау арқылы адам өзгереді, жақсарады. Шығармашылық қабілеті сәттілікке жетелейді, бұл өз кезегінде шығармашылық процеске деген қызығушылығы артады.

Шығармашылық - бұл көптеген қасиеттердің бірігуі. Адамның шығармашылық әлеуетінің компоненттері туралы мәселе осы күнге дейін ашық күйінде қалып отыр, дегенмен қазіргі уақытта бұл проблемаға қатысты бірнеше гипотезалар бар. Көптеген психологтар шығармашылық әрекетке қабілеттілікті ең алдымен ойлаудың ерекшеліктерімен байланыстырады. Атап айтқанда, адамзаттың ақыл-ой проблемаларымен айналысқан әйгілі американдық психолог Гилфорд дивергенттік деп аталатын ойлау шығармашылық индивидтерге тән деп тапты. Ойлаудың осы түріне ие адамдар мәселені шешу кезінде барлық күш-жігерін жалғыз дұрыс шешімді табуға жұмылдырмайды, бірақ мүмкіндігінше көп нұсқаларды қарастыру үшін барлық мүмкін бағыттар бойынша шешімдер іздей бастайды. Мұндай адамдар көптеген адамдар білетін және тек белгілі бір жолмен қолданатын элементтердің жаңа комбинацияларын құруға бейім немесе бір қарағанда жалпыға ортақ емес екі элементтің арасында байланыс орнатуға бейім. Дивергентті ойлау тәсілі келесі негізгі ерекшеліктерімен сипатталатын шығармашылық ойлаудың негізінде жатыр:

1. Жылдамдық - идеялардың максималды санын білдіру мүмкіндігі (бұл жағдайда олардың сапасы емес, олардың саны маңызды).

2. Икемділік - алуан түрлі ойларды білдіру мүмкіндігі.

3. Түпнұсқалық - жаңа стандартты емес идеяларды тудыру қабілеті (бұл жауаптарда, жалпы қабылданғанмен сәйкес келмейтін шешімдерде көрінуі мүмкін).

4. Толықтылық - сіздің «өніміңізді» жақсарту немесе оған дайын көрініс беру мүмкіндігі.

Шығармашылық қызметтің белгілері мен критерийлері: өнімділігі, өзіндік ерекшелігі, өзіндік ерекшелігі, жаңа идеяларды тудыру қабілеті, «жағдайдың шеңберінен шыға білу» қабілеті, нормадан тыс белсенділігі. Еңбек, жоғары шеберлікке ие болу және шығармашылықта айтарлықтай жетістікке жету қабілеттерді анықтау мен дамытуда көбінесе шешуші рөл атқарады. Адам туа біткен қабілеттерімен туындайды, бірақ шығармашылық мақсатты түрде дамуы керек.

Шығармашылық проблемасын белгілі орыс зерттеушілері А.Н. Пияз көрнекті ғалымдардың, өнертапқыштардың, суретшілер мен музыканттардың өмірбаяндарына сүйене отырып ажыратады Келесі шығармашылық қабілеттері бар:

1. Мәселені басқалар көрмеген жерден көру мүмкіндігі.

2. Ақылды операцияларды қысқарту, бірнеше ұғымдарды бірімен алмастыру және ақпараттық тұрғыдан анағұрлым сыйымды белгілерді қолдану мүмкіндігі.

3. Бір мәселені шешуде алынған дағдыларды екінші мәселені шешуге қолдана білу.

4. Болмысты бөліктерге бөлмей, тұтастай қабылдау қабілеті.

5. Алыстағы ұғымдарды оңай байланыстыру мүмкіндігі.

6. Естің қажетті уақытта қажетті ақпаратты бере алу қабілеті.

7. Ойлау икемділігі.

8. Мәселені тексермес бұрын оны шешудің баламаларының бірін таңдау мүмкіндігі.

9. Жаңа қабылданған ақпаратты қолданыстағы білім жүйелеріне қосу мүмкіндігі.

10. Заттарды қалай болса солай көре білу, бақыланғандарды түсіндіру арқылы енгізілетінді ажырата білу.

11. Идеяларды құрудың қарапайымдылығы.

12. Шығармашылық қиял.

13. Бөлшектерді нақтылау, өзіндік дизайнды жақсарту мүмкіндігі.

Шығармашылық қабілеттердің құрамдас бөліктері мәселесі бойынша жоғарыдағы көзқарастарды талдай отырып, біз оларды анықтауға деген көзқарастардың айырмашылығына қарамастан, зерттеушілер бірауыздан шығармашылық қиял мен шығармашылық ойлаудың сапасын шығармашылық қабілеттердің маңызды компоненттері ретінде бөліп шығарады деген қорытындыға келуге болады . [2.5]

Осыған сүйене отырып, балалардың шығармашылық қабілеттерін дамытудың негізгі бағыттарын анықтауға болады:

1. Қиялдың дамуы.

2. Шығармашылықты қалыптастыратын ойлау сапаларын дамыту.

Ерекше білім беру қажеттіліктері бар балалармен жұмыс істеуге арналған бағыттағы мұғалімдерге арналған мынадай ұсыныстар ұсынар едім:

• Оқу үрдісінде оқушылардың танымдық белсенділік дәрежесін арттыратын оқытудың әр түрлі формалары, әдістері мен тәсілдерін қолданыңыз.

• сыныпта балалардың алдында өзін-өзі бақылау мен өзін-өзі бағалаудың нақты білім беру мақсаттары мен өлшемдерін белгілеу;

• Мемлекеттік білім беру стандартына сәйкес білім, білік және дағдыларды түзету сабағының құрылымын оқып үйрену және енгізу: білім мен дағдылардағы типтік қателіктер мен олқылықтарды анықтау, оларды жою және білім мен дағдыларды жетілдіру жолдары.

• балаларды рефлексиялық әрекетті орындауға үйрету (олардың білместікті анықтауға дайындығын бағалау, қиындықтардың себептерін табу және т.б.).

• Барлық сабақтарда түсіндіру, белсенді сөздік қорын байыту, үйлесімді сөйлеуді дамыту, мағыналы оқуды дамыту (жұмыс түрлерін әртараптандыру) бойынша түзету жұмыстарын жүргізіңіз. [1.3]

• Оқуда қиындықтары бар балаларға арналған тапсырмаларды саралау (үлгілері бар карталарды, тапсырмаларды орындау алгоритмін пайдалану).

• жазбаша сөйлеуді бұзу жағдайларын жою мақсатында сабақта диктанттың әр түрін қолданыңыз (оқыту, графикалық, визуалды, есту және т.б.); шығармашылық жұмыстар (композиция, презентация).

• Сыныптағы қорғаныс режимін сақтаңыз (демалыс минуттарын, дене тәрбиесін өткізіңіз).

• Балалардың мектеп жағдайына сәтті бейімделуін қамтамасыз ететін әлеуметтік-адамгершілік мінез-құлықты қалыптастыру бойынша жүйелі жұмыс жүргізу (оқушының жаңа әлеуметтік рөлін түсіну, оқушылардың міндеттерін орындау, оқуға жауапкершілікпен қарау, мінез-құлық ережелерін сақтау) сынып, құрдастарымен және ересектермен қарым-қатынас ережелері). [1.5]

• ерекше жағдайлар жасау

• жеке көмек көрсету.

• Материалды бекіту үшін қосымша қайталанатын жаттығулар.

• Көрнекі оқу құралдары мен жеке карточкаларды жиі қолдану.

• Оқытудың өзгермелі әдістері.

• Дене тәрбиесін 15-20 минуттан кейін енгізу (балалар шаршағанда)

• Сыныпта сәттілік жағдайын құру.

• Сабақта қолайлы климат. Эмоционалды қабылдауға сүйену.

• Тапсырма түрлерінің оңтайлы өзгеруі (когнитивті, сөздік, ойындық және практикалық).

• Сабақтың қарқынын оқушының жеке мүмкіндіктерімен үндестіру.

• Тапсырманы орындау бойынша нұсқаулықтың дәлдігі мен қысқалығы.

Оқу материалы бойынша қызығушылыққа, сәттілікке, сенімге, рефлексияға негізделген мәжбүрсіз оқыту.

Балалардың қарқынына және сипатына қарай қол жетімді оқушыларға бағытталған тапсырмаларды орындау арқылы олардың қабілеттеріне сенуі, сәттілік сезімін сезінуі маңызды, бұл оларды оқуды қалайтын ең күшті мотивке айналуы керек. Сондықтан, оқытуды, тәрбиені ерекше қажет етін балалармен жұмыс жасарда әрбір педагогтың балаға ерекше тұлға, өз елінің болашақ толыққанды ел болашағын ойлай алатын, елінің патириот азаматы ретінде көзқараспен қарау арқылы жемісті оқыту мен тәрбие беруді мақсат ету –парызы деп білемін. [3.1]

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі:

1. Большакова Л.А. Оқушының шығармашылық қабілетін дамыту. Ж-л «Бастауыш мектептің бас мұғалімі.» No2, 2001 ж.

2. Козвонина В.П. Оқушылардың шығармашылық қабілеттерін дамыту. Басы шк. 2000. №7.

3. Мотков О.И. Тұлғаның өзін-өзі тану психологиясы. Практикалық нұсқаулық. - М.: «Үшбұрыш», 1993 ж.