Жылулық қозғалыс, броундық қозғалыс, диффузия 7 сынып

8.1.А. Жылу
құбылыстары

Date :
Teacher’s name:

Class: 8
Болеубаева Г.А

CHAPTER І. THERMAL
PHENOMENA

Жылулық қозғалыс, броундық қозғалыс, диффузия
Thermal motion, Brownian motion, diffusion
8.3.1.1-Молекула-кинетикалық теорияның негізгі қағидаларын
дәлелдейтін мысалдар келтіру және тәжірибені сипаттау.

Lesson theme:
Learning Objectives

Lesson Objectives:

Language objectives:

ICT skills

Interdisciplinary
contacts:
Lesson’s plan
Lesson Stage
Organization
moment:

Describe experimental proofs and show examples of Molecular-Kinetic Theory.
Барлық оқушылар: Молекула-кинетикалық теорияның негізгі қағидаларын
мысалдар келтіріп, тәжірибе арқылы түсіндіру
Көптеген оқушылар: МКТ қағидаларына мысалдар келтіру
Кейбір оқушылар: МКТ негізгі қағидаларын тәжірибеде дәлелдеу
Subject-Specific Vocabulary and Terminology:
particles, atom, molecule, motion, substance, diffusion, consist of, to interact
(бөлшектер, атом, молекула, қозғалыс , диффузия, құралады, әсерлесу)
Molecular-Kinetic Theory:
• All matter consist of small particles (atoms and molecules)
• The particles are in ceaseless irregular motion
The particles interact with each other
Thermal motion is the motion of molecules and atoms.
Brownian motion is a continuous chaotic motion of small particles of liquid,
solid or gaseous matter under the action of molecular shocks.
Diffusion is the process of interaction of individual molecules and atoms with
other molecules and atoms, which leads to a uniform distribution of particles
throughout the area.
Projector or Smart board for power point presentation

Табиғи құбылыстар қарастырылуыда жаратылыстанумен байланыс.
BIOLOGY

Chemistry

Planned Activities
Tasks and Exercises
Greeting /Сәлемдесу
4 топқа бөлу: Active learning: brainstorm
Оқушылардың сабаққа шабыттандыру үшін тәжірибеден
бастаймын. Көрсетілген эксперимент бойынша оқушылардың
пікірлерін тыңдау,мәлімет жинақтау.

Resources
presentation
Materials:
Әтір,калий
перманганаты,
ыстық салқын
су, қант
Бейнематериал,

Activity /5E/
Engage /қатысу/
Introduction new
topic:

https://youtu.be/0
_xOkXgz_nI

презентация
I.Тапсырма
1.Ыстық шайға салған қант не үшін тез ериді?
2.Әтір иісі бөлмеге не себептен тарайды? Бұл құбылыс нені
дәлелдейді?
3.Калий перманганатын суға салса судың түсі не үшін
өзгереді?
Тaпcырмaны oрындay сұраққа жауап беру бaрыcындa
oқyшылaр өз топтарымен ақылдасып ,cыни тұрғыдaн oйлaп
жayaп бeреді.

Explore
/зерттеу/
Топтық жұмыс

Explain
/түсіндіру/

Elaborate
/дамыту/

Evaluate
/қорытындау/

Active reading «Ақпаратты жинау»

Тапсырмалар

RESEARCH TIME

Үлестірме

Тапсырма I Сұрақтарға жауап беру
1. Жылулық
қозғалыс дегеніміз не?
2. Броундық
қозғалыстың
себебі
неде?
3.Табиғаттағы
диффузия,диффузияның пайдасы мен
зиянына мысал келтір
4. Диффузия
шапшаңдығына
температура өзгерісі
қалай әсер етеді?
Бaлaлaр caбaқ бaрыcындa бiр-бiрiмeн пiкiрлece oтырып, өз
oйлaрын aйтады, жауаптарын дәлелдеп түсіндіреді.
(Постер,презентация,тәжірибе, рольдік ойын, т\б) Бeлceндi,
жaқcы жayaп бeргeн oқyшылaрды мaдaқтaу.Қайта шолу жасау
Task 2. True/false questions
• All matter consist of small particles
T/F
• The particles don’t move
T/F
The particles don’t interact with each other
T/F
Жеке жұмыс
«Түсіп қалған сөз»
1. Сұйыктың молекулалары ________денелердің
молекулаларына қарағанда бір-бірінен алшақ орналасады.
(қатты)
2. Диффузия жылдамдығы ____________ тікелей байланысты,
алайда бұл процесс __________ өте тез, сұйықтарда одан гөрі
баяу, ал қатты заттарда өте баяу өтеді. (қатты , газдарда,
сұйықтарда, температураға)
3. Газдарда молеулалар өзара алыс орналасады, олар бейберекет, __________ қозғалып жүреді, газдың белгілі _______
де _______ де болмайды. ( ретсіз, көлемі, пішіні)
4. Броундық қозғалыс— сұйық не газ ішіндегі ұсақ бөлшектердің
қоршаған орта молекулаларының _________әсерінен болатын
бей-берекет қозғалысы. (соққысы)
5. Қатты денелерде диффузия ________ өтеді.
Қалыпты________________ оны байқау өте қиын
(температурада ,өте баяу)

Reflection:
Бүгін не үйрендің?
Не қызық болды?
Не қиын болды?
Келесі жолы қандай өзгеріс енгізер едің?
Рeфлeкcия нәтижeciндe cынып oқyшылaрының неше пaйызы
жaқcы түciнгeндiгiн білем
Home task:
Молекула-кинетикалық теорияның негізгі қағидалары
Жылулық қозғалыс, броундық қозғалыс, диффузия

қағаздар

Тапсырмалар
Үлестірме
қағаздар

Молекула-кинетикалық теория негізінде қатты дененің,
сұйық пен газдың моделін сипаттау
Молекулалық - кинетикалық теорияның негізгі ережелері:
➢ Табиғатта барлық денелер молекулалардан (атомдардан) құрылған.
➢ Молекулалар үздіксіз ретсіз қозғалыста болады.
➢ Молекулалар өзара әрекеттеседі.
Қатты денелер. Қатты денелер белгілі пішінге және көлемге ие. Олардың молекулалары
үлкен тартылысу күштерімен әрекеттеседі. Молекулалары жақын және ретпен орналасқан.
Қатты денеде молекулалар тыныштық күйде болмайды. Олар тепе-теңдік күйі маңайында
тербелістер жасайды.
Cұйықтар. Сұйықтар белгілі көлемге ие, бірақ пішінін оңай өзгертеді. Сұйыктың
молекулалары қатты денелердің молекулаларына қарағанда бір-бірінен алшақ орналасады.
Сондықтан олардың арасындағы тартылыс күштері де, тебіліс күштеріде қатты денелерге
қарағанда кем болады. Cұйық молекулалары орын ауыстыра алады.
Газдар. Газдар пішінінде, көлемінде сақтамайды. Молекулалары бір-бірінен алыс
орналасқан. Молекулалары бүкіл газ көлемі бойынша үлкен жылдамдықтармен ретсіз
қозғалады. Молекулалар арасындағы өзара әрекеттесу күштері өте кіші.
Молекулалардың ретсіз қозғалысын жылулық қозғалыс деп атайды. (мысалы: желсіз тынық
ауадағы түйдектелген шіркей)
Броундық қозғалыс— сұйық не газ ішіндегі ұсақ бөлшектердің қоршаған
орта молекулаларының соққысы әсерінен болатын бей-берекет қозғалысы. Мұны 1827 жылы
ағылшын ғалымы Р. Броун (Браун) зерттеген
Диффузия (лат. dіffusіo – таралу, жайылу) – нақтылы дене бөлшектерінің жылулық қозғалыстарға ұшырай
отырып, сол дене концентрациясының селдір аудандарына қарай жылжуы; молекула олардың жылулық
қозғалысы салдарынан шекаралас орналасқан әртүрлі заттардың бір-біріне өту құбылысы. Диффузия дененің
бүкіл көлеміндегі концентрация мөлшерінің бірте-бірте теңелуін, сөйтіп оның бірқалыпты сипат алуын
қамтамасыз етеді. Кейбір денелердің өте шағын бөлшектері ғана емес (атомдар, молекулалар, иондар),
біршама ірі түйіршіктері де диффузиялық қасиетті иемденуі мүмкін.
Диффузия жылдамдығы температураға тікелей байланысты, алайда бұл процесс газдарда өте тез, сұйықтарда
одан гөрі баяу, ал қатты заттарда өте баяу өтеді.
Диффузия құбылысы барлық агрегаттық күйде, диффузияланатын заттың сол ортадағы шоғырлануы
теңелгенге дейін жүре береді. Газ немесе сұйықтың молекулаларының бір орыннан екінші орынға ауысуы
арқылы өз ішінде диффузиялануы өздік диффузия деп аталады. Диффузияның өту шапшаңдығы —
диффузияланатын заттың тегіне және оның қандай жағдайда болуына байланысты анықталады
Диффузияның рөлі мен оның қолданылуы
Адам организміндегі диффузияның мәні зор.Оттек ауадан өкпенің қан тамырларына диффузия жолымен
альвеол [ауа қапшықтары] қабырғалары арқылы жеңіл өтеді,одан кейін онда ери отырып,бүкіл организмге
тарайды.Көмірқышқыл газы араласу арқылы қан қылтамырларынан өкпенің ауа талшықтарына
өтеді.Тағамдағы қоректік заттар жасушаның ішінде араласады. Түтікшелі қалқа осмос арқылы өтетін
сұйықтардағы диффузия құбылысы жануарлар мен өсімдіктер тіршілігінде маңызды рөл атқарады.Ол өсімдік
тамырларының суды сіңіріп,өсімдіктер мен жануарлардың қоректі қорытуына және олардың жасушаларынан
қалдықтардың шығуына әсер етеді. Диффузияның әсерінен планеталар атмосферасының химиялық құрамы
бірдей болмайды. Диффузия құбылысының практикада қолданылу аясы өте кең.Металдары дәнекерлеу мен
балқытып пісіру процестері пісірілген металдардың немесе негізгі метал мен дәнекердің диффузиясына
негізделген. Қант қайнату зауыттарындағы қызылшадан қантты шығарып алу да диффузия құбылысына
негізделген.Қызылша сумен немесе концентрациясы аз қант ерітіндісімен жуылады.Бұл кезде қант
молекулалары қызылшадан ерітіндіге өтеді

Тапсырмалар
Active reading Тапсырма 1
3. Жылулық
қозғалыс дегеніміз не?
4. Броундық
қозғалыстың
себебі
неде?
3.Табиғаттағы
диффузия,диффузияның пайдасы мен
зиянына мысал келтір
4. Диффузия
шапшаңдығына
температура өзгерісі
қалай әсер етеді?
Task 2 . True/false questions
• All matter consist of small particles
• The particles don’t move
The particles don’t interact with each other

T/F
T/F
T/F

Elaborate /дамыту/
Жеке жұмыс «Түсіп қалған сөз»
1. Сұйыктың молекулалары ________денелердің молекулаларына қарағанда бір-бірінен алшақ
орналасады. (қатты)
2. Диффузия жылдамдығы ____________ тікелей байланысты, алайда бұл процесс __________ өте тез,
сұйықтарда одан гөрі баяу, ал қатты заттарда өте баяу өтеді. (қатты , газдарда, сұйықтарда, температураға)

3. Газдарда молеулалар өзара алыс орналасады, олар бей-берекет, __________ қозғалып жүреді, газдың белгілі
_______ де _______ де болмайды. ( Ретсіз, көлемі, пішіні)

4. Броундық қозғалыс— сұйық не газ ішіндегі ұсақ бөлшектердің қоршаған орта молекулаларының
_________әсерінен болатын бей-берекет қозғалысы. (соққысы)

5. Қатты денелерде диффузия ________ өтеді. Қалыпты________________ оны байқау өте қиын
(температурада ,өте баяу)