МАМЫРГҮЛ (SYRINGA L.) ӨСІМДІГІНІҢ БИОЭКОЛОГИЯЛЫҚ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ

ӘОЖ 582.6/9

МАМЫРГҮЛ (SYRINGA L.) ӨСІМДІГІНІҢ БИОЭКОЛОГИЯЛЫҚ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ

Стамқұлова Мадина

6В01509-Биология мамандығының 3 курс студенті.

Қазақ Ұлттық қыздар педагогикалық университеті

Алматы қаласы.

e-mail: stamkulova_00@mail.ru

Аңдатпа.

Бұл мақалада Syringa L. өсімдігінің халықтық медицинада қолданылуын, адам ағзасына тигізер пайдасы туралы мәліметтер айтылады. Сонымен қатар өсімдіктің құрамындағы дәрумендерді, минералды элементтерді біле отыра, дайын дәріні сатып алмай жергілікті жердің өсімдігімен емделуге болатыны мақалада қарастырылған.

Кілт сөздер. Дәрілік өсімдік, халық медицинасы, эфир майы, Ревматизм, артрит, остеохондроз.....

Аннотация.

В этой статье Syringa L. о применении растения в народной медицине, о пользе его для организма человека. Также, зная витамины, минеральные элементы, содержащиеся в растении, можно лечить растение местности без покупки готового лекарства

Ключевые слова. Лекарственное растение, народная медицина, эфирное масло, Ревматизм, артрит, остеохондроз.....

Abstract.

In this article Syringa L. information about the use of the plant in folk medicine, its benefits for the human body are reported. In addition, knowing the vitamins and mineral elements contained in the plant, it is considered in the article that it is possible to treat the local plant without buying a ready-made drug.

Keywords. Medicinal plant, folk medicine, essential oil, Rheumatism, arthritis, osteochondrosis.....

Қазіргі таңда дәрілік өсімдіктерді зерттеудің маңызы зор. Соңғы жылдары Қазақстан флорасында сирек кездесетін және дәрілік маңызы бар өсімдіктер түрлері азаюда. Егер осындай жергілікті жердің дәрілік өсімдіктерін насихаттай білсек, онда халық өсімдіктердің адам ағзасына тигізетін әсері, шипасы жайында мағлұмат алып, дәрілік өсімдіктерді өз ауласында өсіріп, өзінің қажетіне қолдануына мүмкіндік туар еді. Жер бетінде шипалық қасиетке ие алуан түрлі өсімдіктер өседі. Соның ішінде Мамыргүл (Syringa L. – Сирень) өсімдігі.

Мамыргүл (Syringa L.-сирень) - ең танымал мәдени өсімдіктердің бірі. Оны өсіру тарихы 1583 жылы басталған. Дәл сол кезде түрік вибурнум деп атаған австриялық Елші Константинопольден Венаға осы ерекше өсімдіктің тұқымын әкелді. Содан бері ол ең сәндік және гүлді бұталардың тізімінде көш бастап келеді. Syringa L. көптеген түрлерінің өскен жері-қытай, бірақ бұл өсімдік басқа елдерде бұрыннан өсірілген, онда оған үлкен құрметпен қарайды, ал селекционерлер көптеген керемет сорттарды жасап шығарған [1].

Маңызы

Syringa L. -нәзік гүлдері бар хош иісті зәйтүн тұқымдасына (лат. Oleaceae) жататын ағаш не бұталы өсімдік. Мамырүл деп аталу себебі: Syringa L өсімдіктің атауы қайдан шыққандығы туралы әлі де нақты пікір жоқ. Бұл атау гректің "syrinx" сөзінен шыққан, ол "түтік"деген ұғымды білдіреді. Егер гүлдің құрылымына мұқият қарасаңыз, онда түтікке ұқсастығын нақты байқайсыз. Syringa L өсімдігінің гүлі мен жапырағы Латвияның Сигулда қаласының елтаңбасында бейнеленген. (1- сурет). Табиғи өсу аймағы-Қиыр Шығыс, Қытай, Еуропаның оңтүстік таулары. Syringa L.- гүлдері түсі ақ, күлгін, көк түсті болып келеді [2].

1-сурет. Syringa L өсімдігінің жапырақтары Латвия мемлекетінің елтаңбасында бейнеленген [3].

Биологиялық ерекшеліктеріне келетін болсақ Syringa L. өсімдігі ұзындығы 1,5-2 мм болатын 4 тісшелі тостағаншасы конус тәрізді, гүлдері ұсақ, жұпар иісті өсімдік. Күлте жапырақшасы көкшіл немесе ақшыл түсті, ұзындығы 1 см-дей болатын түтікшесі бар. Аталығы 2, жатыны қос үйлі. Тұқымы қабысыңқы, сыртында жарғақты жіңішке айдаршалары бар. Гүлдену кезеңі ауа температурасы +18...+20 градусқа жеткенде жылы мамыр – маусымға түседі. Мамыр айында гүлдеп, маусымда жеміс береді [4].

Syringa L. көпжылдық өсімдіктің бірнеше бұтақтары бар, олар тік немесе жайқалып өседі, олардың орташа биіктігі 5-тен 7 метрге дейін. Бұта аяз басталғанға дейін құлап кетпейтін біркелкі қара-жасыл жапырақтармен жабылған. Syringa L. гүлдеген кезде бір бұтада шамамен 18000 гүл гүлдейді.

Олардың түстері әртүрлі: гүлдер қызғылт, күлгін, көк, ақ реңгтерде болады. Өсімдіктің гүлденуі кезінде нәзік хош иіс жақын жерде таралады [5].

Syringa L. гүлі халық медицинасында жақсы таралған дәрілік өсімдік. Оның жапырақтары мен гүлдерін көптеген ауруларды емдеу үшін қолданылады: жазылуы қиын жараларды және іріңді жас жапырақтарымен де емдеуге болады. Ол үшін: жараланған жерді ыстық судың буымен жақсылап бұлаулап, Syringa.L тазалап жуылған жапырағын қойып, таңып тастайды. Алғашқы күні таңып қойған жерді 3-4 рет ауыстырады. Бір күннен соң тәулігіне бір рет ауыстырса жеткілікті.

Сонымен қатар ревматизм, артрит, остеохондроз кезінде де Syringa L. жапырағын емдік мақсатта қолдануға болады. Ол үшін: 2 стақан майдаланған Syringa L жапырағын алып, 300 грамм тұрыптың (редька) шырынын қосып, оған 200 грамм бал және 100 грамм спирт қосып жақсылап араластырып, бір тәулік тұруы керек. Дәрі даяр. Бұл дәріні ауырған жерге жағуы керек.

Гүлінің тұнбасын көкжөтелге және бүйрек ауруларына қолданады және халық медицинасында өкпе туберкулезін емдеуге қолданылатын шөптер қосындысының құрамына енеді. Гүлінің құрамында эфир майы мен глюкозид және тер шығаратын, ауруды басатын қасиеті бар. Сәуір айында гүлдеп бастайтын мамыргүлдің бізге берер пайдасы мол [6].

2- сурет. Syringa L. өсімдігінің дәрілік тұнбасы [7].

Syringa L. қыста төзімді (аязға -30 ºС дейін) өсімдік. Егер барлық гүлдейтін бұтақтар Syringa L. кесілмесе, онда гүлденуден кейін тұқымның пайда болуына жол бермеу үшін өңсіз гүлшоғырларды алып тастау керек, бұл келесі жылы мол гүлденуді қамтамасыз ететін жас өскіндердің пайда болуына ықпал етеді. Тамырға егілген Syringa L. сорттары тамыр мойны топырақ деңгейінен 3-4 см жоғары болатындай етіп отырғызылады, ал барлық басқа түрлерде ол топырақ деңгейінде болуы керек.Отырғызу шұңқырына 15-20 кг қарашірік немесе 200-300 г ағаш күлі қосылады, оны бақша топырағы мен құммен араластырады, топырақтың оңтайлы қышқылдығы рН 6,6–7,5 болуы керек [8].

Syringa L. үшін ең жақсы күрделі тыңайтқыш-бұл 10 литр суға 200 г мөлшерінде өсірілетін өсімдік. Гүлдену және қарқынды өсу кезеңінде, жаздың екінші жартысында – тек құрғақшылық кезінде суарылады.

Табиғатта Syringa L. тұқымының дүниежүзінде 28 түрі бар, ал Қазақстанда тек 1- ақ түрі кездеседі.

Соның ішінде Syrínga vulgáris (Сиринга вульгарная) түрі. Мәдени сорттар әртүрлі аймақтарда өсіріледі. Бұл көп бұтақты бұта биіктігі 2-ден 8 метрге дейін өседі. Жапырақтары жүрек пішінді, негіздеріне қарай дөңгеленіп өседі. Жапырақ тақтасының ұзындығы әртүрлі: 4 – тен 12 см-ге дейін, ені-3-тен 8 см-ге дейін. . Гүлдену кезеңі 20 күнге ғана созылады.

Қызықты мәліметтер

Егер сіз 5 жапырақшасы бар гүлді Syringa L. гүлін тауып, тілек білдірсеңіз, онда ол міндетті түрде орындалады.

Егер сіз үйдің жанына Syringa L. отырғызсаңыз, онда ол тұрғындарды теріс энергиядан қорғайды. Үйдің жанында өсетін ақ Syringa L. отбасына махаббат пен гүлденуді тартады.

Егер Syringa L. көшеден көрінсе, онда ол жаман көзден және бүлінуден қорғайды. Белгілерге сену немесе сенбеу-әркім өзі шешеді. Бірақ үйдің жанында Syringa L. отырғызып, оның гүлденуі мен хош иісіне таңдану керек

Неге үйге ақ Syringa L. өсімдігін отырғызуға болмайды?

Ақ Syringa L., аңыз бойынша, еркек өсімдік. Егер сіз оны үйдің кіреберісінің жанына қойсаңыз, онда бұл үйден шыққан жас қыздар ешқашан тұрмыс құрмайды, ал тұрмыс құрған қыздар жұбайларымен қоштасады. Сонымен қатар, Syringa L. ауру адамдардың сауығуына жол бермейді және ауруы ауыр адамдардың өліміне әсер етеді деп саналады.[9]

3-cурет бұталы өсімдік Syringa L[10]. 4-сурет көк,күлгін реңгті Syringa L.

Қорытынды.

Сонымен қорытындылай келе, адамзаттың тіршілік етуі барысында өсімдіктер әлемінің алатын орны ерекше зор. Қазіргі медицинада қолданыста жүргебін дәрі-дәрмектердің 40 пайыздай бөлігі тап өсімдіктер дүниесінен жасалады.

Syringa L өсімдігі халық медицинасында және ауылшаруашылығында маңызы зор. Себебі құрамында гүлінің құрамында эфир майы мен глюкозид және тер шығаратын, ауруды басатын минералды элементтер,дәрумендер кездеседі.

Осы мақаланың зерттелу нәтижесі жергілікті жердегі дәрілік өсімдіктер мен танысып, олардың түрлерін анықтау, құрамын, пайдалану жолдарын зерттей отырып, адам өміріндегі маңызы халыққа насихатталып, мәселенің маңыздылығын арттыруға тереңірек талқылануына адамдардың экологиялық сана сезімін оятуға бағытталады. Сондықтан да жергілікті жердегі дәрілік шөптерді анықтауға, олардың адам ағзасына тигізетін әсеріннің маңыздылығы әлі де зерттелу үстінде. Қазақстандағы емдік қасиеті бар өсімдіктерге тек қызығып қана қоймай,оның маңызына терең үңіліп қандай ауруларға ем екендігін ашып , нақты деректер негізінде зерттей білдік.

Әдебиеттер тізімі:

1. Савушкина И. Г. Род Syringa L. в коллекции ботанического сада таврического национального университета им. В. И. Вернадского // Вісті Біосферного заповідника "Асканія - Нова". — 2012. — Т. 14. Архивировано 26 августа 2014 года.

2. International register and checklist of cultivar names in the genus Syringa L. (Oleaceae). — 2003. — P. 280.

3. https://yandex.kz/images/search

4.. Entry for Syringa L. (англ.). NCU-3e. Names in current use for extant plant genera. Electronic version 1.0. International Association for Plant Taxonomy (last updated Sept 24, 1997). Дата обращения: 17 марта 2011. Архивировано 25 июня 2012 года.

5. Михайлов, Н. Л., Рыбакина, Н. И. Интродукция сирени в ГБС АН СССР // Интродукция и приемы культуры цветочно-декоративных растений / академик Н. В. Цицин. — М.: Наука, 1977.

6. Шишкин Б. К., Бобров Е. Г. Род 1145 Сирень — Syringa L. // Флора СССР : в 30 т. / начато при рук. и под гл. ред. В. Л. Комарова. — М. ; Л. : Изд-во АН СССР, 1952. — Т. 18 / ред. тома Б. К. Шишкин, Е. Г. Бобров. — С. 502. — 802 с. — 3000 экз.

7..https://yandex.kz/images/search.

8. Соколов С. Я. Род 4. Сирень — Syringa L. // Деревья и кустарники СССР. Дикорастущие, культивируемые и перспективные для интродукции. / Ред. тома С. Я. Соколов. — М.—Л.: Изд-во АН СССР, 1960. — Т. V. Покрытосеменные. Семейства Миртовые — Маслиновые. — С. 454—456. — 544 с. — 2200 экз.

9. Рубцов Л.И. и др. Виды и сорта сирени, культивируемые в СССР. — Киев: Наукова Думка, 1980.

10.https://yandex.kz/images/search?text=сирень&from=tabbar&p=3&pos=111&rpt=simage&img_url=https%3A%2F%2Fwallbox.ru%2Fwallpapers%2Fmain2%2F201727%2F1499232334595c784e858711.86317937.jpg