Мақала:ЖАЛПЫ СӨЙЛЕУ ТІЛІ ДАМЫМАҒАН МЕКТЕПКЕ ДЕЙІНГІ ЕРЕСЕК ЖАСТАҒЫ БАЛАЛАРДАҒЫ ЖАЗБАША СӨЙЛЕУ ТІЛІНІҢ БҰЗЫЛУ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ

ЖАЛПЫ СӨЙЛЕУ ТІЛІ ДАМЫМАҒАН МЕКТЕПКЕ ДЕЙІНГІ ЕРЕСЕК ЖАСТАҒЫ БАЛАЛАРДАҒЫ ЖАЗБАША СӨЙЛЕУ ТІЛІНІҢ БҰЗЫЛУ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ

Аңдатпа

Бүгінгі таңдағы білім берудің өзекті мәселелерінің бірі – мектепке дейінгі ересек жастағы және мектеп жасындағы балалардың жазбаша сөйлеу тілінің бұзылуын қарастыру, анықтау және түзету. Сөйлеу тілінің бұзылуы және сонымен бірге жазудың бұзылуы да баланың таным іс-әрекетінің дамуына әсерін тигізеді. Кейінгі кездерде бағдарламаны қиындықпен меңгеретін, яғни үлгермейтін оқушылар саны көбеюде. Оның негізгі себептерінің бірі оқушылардың жазбаша сөйлеу тілінің бұзылуы болып саналады. Зерттеу деректері бойынша үлгермеушіліктің 10-20 пайызы тікелей дисграфиямен байланысты.

Түйін сөздер: жазбаша сөйлеу тілі, дисграфия, дислексия, ЖСТД

ОСОБЕННОСТИ НАРУШЕНИЯ ПИСЬМЕННОЙ РЕЧИ У ДЕТЕЙ СТАРШЕГО ДОШКОЛЬНОГО ВОЗРАСТА С ОБЩИМ НЕДОРАЗВИТИЕМ РЕЧИ

Аннотация

Одна из самых актуальных проблем в образовании сегодня - это рассмотрение, выявление и исправление нарушений письменной и устной речи у дошкольников и детей школьного возраста. Нарушения речи, а также нарушения письма также влияют на развитие познавательной активности ребенка. В последнее время увеличивается количество студентов, которые испытывают трудности с освоением программы, то есть не успевают. Одна из основных причин этого - нарушение письменной и устной речи студентов. Согласно исследованиям, 10-20% неудач напрямую связаны с дисграфией.

Ключевые слова: письменная речь, дисграфия, дислексия, ОНР

FEATURES OF THE DEVELOPMENT AND DISORDERS OF WRITTEN SPEECH IN OLDER PRESCHOOL CHILDREN WITH GENERAL SPEECH UNDERDEVELOPMENT

Abstract

One of the most pressing problems in education today is the consideration, identification and correction of violations of written and oral speech in preschoolers and school-age children. Speech disorders, as well as writing disorders, also affect the development of a child's cognitive activity. Recently, the number of students who are experiencing difficulties with mastering the program has been increasing, that is, they do not have time. One of the main reasons for this is the violation of the written and oral speech of students. According to research, 10-20% of failures are directly related to dysgraphia.

Keywords: written speech, dysgraphia, dyslexia, general speech underdevelopment

Жазбаша сөйлеу тілі ұғымына оқу мен жазу кіреді. Жазу - бұл графикалық элементтердің көмегімен информацияны қашыққа жіберіп сөйлеу тілін белгілейтін таңбалар жүйесі. Яғни, жазбаша таңбалар жүйесі арқылы қатынас жасаудың ерекше түрі.

А. Р. Лурия оқу импрессивтік сөйлеу тілінің ерекше түрі, ал жазу экспрессивті сөйлеу тілінің ерекше түрі деп сипаттайды. Жазбаша сөйлеу тілі ауызша сөйлеу тілінің негізінде қалыптасады.

Жазбаша сөйлеу тілі сөйлеу тіл іс-әрекетінің күрделі түрі және көп деңгейлі үрдіс болып табылады. Оған түрлі анализаторлар қатысады: сөйлеу- есту, сөйлеу-қимыл-қозғалыс, көру, жалпы қимыл-қозғалыс. Олардың арасында жазу үрдісі кезінде өзара шартталған тығыз байланыс орнайды. Жазбаша сөйлеу тілін менгеру есту және дыбыс айту қасиетінің, көрінетін және жазылатын сөздің арысындағы жаңа байланысын орнату сипатынан тұрады, өйткені жазу үрдісі төрт анализаторлардың: сөйлеу қимыл-қозғалысты, сөйлеу-есту, көру және қимыл-қозғалыстардың бірлескен жұмысымен қамтамасыздандырылады.

Жазудың бұзылуы екі түрге бөлінеді - дисграфия және дислексия. Бірінші жағдайда біз интеллект пен есту қабілеті сақталған жазбаша репродуктивті ақаулар туралы айтып отырмыз. Дисграфиясы бар адамдарда грамматикалық, орфографиялық және стилистикалық қателер көп. Мұндай бұзылулары бар адамдар белгілеуді ұстанбайды, түзулік бұзылады, сөздер бос және қисық әріптермен жазылады. Сонымен қатар, графикада жазу мүмкіндігі мүлдем жоқ. Дислексияға оқуға қабілеттілік болған жағдайда жазбаша тілді қабылдаудың бұзылуы тән. Сонымен қатар, пациенттер хаттарды оқу және тану кезінде қиындықтарға тап болады, сонымен қатар алексиямен бұл мүмкіндіктен толықтай айырылады. Дислексиясы бар әйелдер мен ерлердің арақатынасы сәйкесінше 4,5: 1 құрайды.

Жазбаша сөйлеуді бұзудың дамуында алынған ақпаратты қабылдау мен түсіндіруге тікелей әсер ететін ауызша сөйлесуге үлкен мән беріледі. Алайда, бұл жеке хат бұзушылық жоқ дегенді білдірмейді. Ауызша сөйлеу бұзылыстары, мысалы сөйлеудің жалпы дамымауы, фонетикалық-фонематикалық бұзылыс және басқалары дисграфия мен дислексияны қоздыратын фактор болып табылады. Статистикалық мәліметтерге сәйкес, сипатталған жазудың бұзылуы қарым-қатынасы бұзылған адамдарда 3-4 есе жиі кездеседі. Дисграфия әрдайым дислексиямен бірге жүреді, бірақ сонымен қатар функцияның біреуі мүлдем болмай, ал екіншісі қалыпты жағдайда болуы мүмкін.

Жазбаша тілдік бұзылыстар көбінесе 5-6 жаста, мидың графикалық және лексикалық орталықтарының қарқынды дамуы мен қалыптасуы кезінде көрінеді. Бұл жас - баланың жазу бұзылуына ең сезімтал болатын үшінші маңызды кезең. Бұл мектептегі немесе оған дайындалып жатқан баланың онсыз да физиологиялық тұрғыдан шамадан тыс жүктелген миға психикалық жүктеме алуымен байланысты.

Жазудың бұзылуының жіктелуі ақаулар түріне қарай бөлінеді. Дисграфиялық бұзылыстың қалыптаспаған жүйеге байланысты төменде сипатталған 5 формасы бар.

1. Сөйлеу аппаратының бұзылуы және сөзді фонематикалық қабылдау кезінде болатын артикулярлық.

2. Дисграфияның акустикалық түрі есту анализаторының ақауымен және дыбысты танумен байланысты.

3. Көру аппараттарының бұзылуы бар оптикалық.

4. Грамматикалық форма сөйлеудің лексикалық және грамматикалық құрылымдарының бұзылуымен сипатталады.

5. Өзгертілген тілдік талдау фонындағы дисграфия.

Қазіргі классификация ерекше және ерекше емес дисграфияны ажыратады. Біріншісіне дыбыстық қабылдау ақауларымен (фонематикалық және парапалиялық) және тілдік операциялардың қозғалтқыштық қызметімен (диспраксиялық, металингвистикалық) байланысты бұзылыстар жатады. Сонымен қатар, спецификалық формаға емленің морфологиялық және синтаксистік бұзылыстары жатады. Ерекше емес формаға тәрбиеге немқұрайлы қарау, психовербалдық дамудың кешеуілдеуімен байланысты жазу бұзылыстары жатады.

Жазбаша сөйлеу, сондай-ақ ауызша сөйлеу жоғары реттеу, перифериялық жүйке жүйесі және қозғалыс аппараты көмегімен жүзеге асырылады. Осыған сүйене отырып, жазудың бұзылу себебі ұсынылған жүйелердің бірін бұзуда жасырылады. Жоғары жүйке қызметінің патологиясы органикалық және функционалды болуы мүмкін. Бұл бұзылулардың ең көп тараған себептері:

• Босану кезіндегі жарақат, мидың органикалық зақымдануын тудырады (затқа қан құйылу, деструкция). Сипатталған бұзушылықтар жамбас пен баланың өлшемдерінің сәйкессіздігімен, дұрыс емес плацентаның, ұрықтың үлкен массасының және басқа патологиялардың пайда болуымен жүреді.

• Жүктіліктің патологиясы - бұл ұрыққа кері әсер етуі мүмкін барлық факторлар. Оларға зиянды әдеттер (алкоголь, темекі шегу), TORCH инфекциясы, тератогендік қасиеттері бар дәрі қабылдау жатады. Сипатталған факторлар барлық органдар, соның ішінде жүйке түтігі белсенді түрде салынған 4 аптадан 4 айға дейінгі кезеңде әсіресе теріс.

• Аллогендік үйлесімсіздік қан топтары мен / немесе ана мен ұрық арасындағы Rh факторы сәйкес келмеген кезде пайда болады. Нәтижесінде қызыл қан жасушалары жойылып, миға улы мөлшерде әсер ететін жанама билирубин түзіледі.

• Нейроинфекция немесе жүйке жүйесінің зақымдалуымен асқынған аурулар. Вирустарға қарапайым герпес, желшешек, цитомегаловирус, қызылша, қызамық жатады. Энцефалит пен менингит тудыратын бактериялық қоздырғыштар үшін менингококк, стрептококк, сальмонелла инфекциялары тән.

• Мидың онкологиялық патологиясы тікелей графикалық аймақта қалыптасуы және теріс әсер етуі немесе басқа аймақтардың сөйлеу бөлімдерін қысуы мүмкін.

• Жазудың қозғалтқыш компонентін бұзатын жарақаттар, перифериялық жүйке жүйесі мен байламды-бұлшықет аппаратының аурулары.

Сонымен қатар, дисграфияны дамытуда баланың қоршаған ортасы мен тәрбиесі шешуші рөл атқарады. Ата-аналары бір-бірімен бірнеше тілде сөйлейтін отбасында жазудың бұзылуы бір тілді отбасыларға қарағанда жиі дамиды. Сондай-ақ, ауызша сөйлеуді бұзу (салбыраңқы, тыныш), солақайларды оң қолдарда қайта даярлау, тұрақты ескертулер дисграфия мен дислексияның пайда болуына ықпал етеді.

Пайдаланған әдебиеттер тізімі:

1. Ахутина Т. В. Нарушения письма: диагностика и коррекция // Актуальные проблемы логопедической практики: Метод, материалы научно-практической конференции "Центральные механизмы речи", посвященной 100-летию проф.Н. Н. Трауготт / Отв. ред. М. Г. Храковская. СПб., 2004.

2. Белътюков В.И. Взаимодействие анализаторов в процессе восприятия и усвоения устной речи.-- М.: Педагогика, 1977.

6. Выготский Л.С. Мышление и речь. М. Изд-во АПН РСФСР, 1956.

7. Жукова Н. С., Мастюкова Е. М., Филичева Т. Б. Преодоление общего недоразвития речи у дошкольников. М., 1990.

8. Журова Л. Е., ЭльконинД. Б. К вопросу о формировании фонематического восприятия у детей дошкольного возраста//Сенсорное воспитание дошкольников.-- М., 1963.

9. Карпенко Н. П., Подольский А. И. Внимание и коррекция дисграфиче-ских ошибок у детей с недоразвитием речи//Вестн. Моск. ун-та.-- 1980.

10. Колповская И.К. Влияние недоразвития речи на усвоение письма//Школа для детей с тяжелыми нарушениями речи. -- М., 1961

11. Комарова В.В., Милостивенко Л.Г., Сумченко Г.М. Соотношение дисграфических и орфографических ошибок у младших школьников с нарушениями речи// сборн. Патология речи. СПб., 1992.