Презентация Евгений Крылатов

ӨМІРЗАҚ СҰЛТАНҒАЗИН АТЫНДАҒЫ ҚОСТАНАЙ МЕМЛЕКЕТТІК
ПЕДАГОГИКАЛЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ
ӨНЕР КАФЕДРАСЫ

ЖАКАЕВА К.А.
ЖАКАЕВА С.А

«МУЗЫКА ПƏНІН ОҚЫТУ ƏДІСТЕМЕСІ»
«Музыкалық білім» мамандығы студенттеріне арналған
оқу құралы

Қостанай 2019
1

ЭОЖ373
ББЖ74.268.53
Ж 20
Авторы:
Жакаева К.А. Өнер кафедрасының аға оқытушысы, педагогика магистрі,
Жакаева С.А. п.ғ.к, профессор
Рецензенттер:
Нурсеитова А.К.педагогикалық гылым кандидаты.
Сапиева М.С. педагогикалық гылым кандидаты, Ө.Сұлтанғазин атындағы
Костанай мемлекеттік педагогикалық университетінің Өнер кафедрасының меңгерушісы
Жакаева К.А.
Музыка пəнін оқыту əдістемесі: Бакалавриат 050106 «Музыкалық
Ж 20
білім» студенттеріне арналған оқу кұрал / К.А. Жакаева, С.А.
Жакаева; КГПУ. – Костанай:КГПУ 2019. – 92 б.
ISBN 978-601-7601-13-3
Оқу құралында студенттерге музыкалық білім берудің əдіс-тəсілдерін
үйрету жəне болашақ музыка мұгалімдерің мектеп оқушыларына музыкалық
тəрбие беру жұмысына дайындау мəселелері қарастырылады.
Оқу құралы студенттерге, музыка мұғалімдерге арналған. Мəліметтердің
мазмұны бакалавриат 050106 «Музыкалық білім» мамандығына мемлекеттік
білім стандартына сəйкес.

ƏОЖ 373
КБЖ 74.268.53
Ө.Сұлтанғазин атындағы Қостанай мемлекеттік
педагогикалық университеті Ғылыми кеңесімен бекітілген.

ISBN 978-601-7601-13-3
© Ө.Сұлтанғазин атындағы Қостанай мемлекеттік
педагогикалық университеті, 2019 ж.
2

МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ.............................................................................................................5
1 ТАРАУ. «Музыка пəнін оқыту əдістемесі»пəнінмəні.
1.1. Мақсаты мен міндеттері:«Музыка пəнін оқыту əдістемесі»
пəнін бағыты.......................................................................................................7
1.2. Қазіргі білім беру үдерісіндегі музыкалық өнер орны..........................7
1.3. Жалпы білім беретін мектептің музыка мұғалімі...................................9
2 ТАРАУ. Музыка сабағы-негізгі форма ретінде мектепте музыкалық
білім беру жуйесі.
2.1.Музыкалық білім берудің заманауи əдістемесіндегі музыка
сабағын ұйымдастыру міндеттері...................................................................13
2.2. Музыкалық білім беру əдістемесіндегі музыка сабағы
тұтастығының мəселелері................................................................................14
2.3. Музыка сабағының құрылымы мен мазмұны........................................15
3 ТАРАУ.Музыка сабағындағы іс-əрекет түрлері
3.1. Музыканы қабалдау жəне тыңдау кезеңдері..........................................20
3.2.Музыкалық-орындаушылық іс-шаралар..................................................23
3.3. Балалардың музыкалық аспаптарында ойнауы......................................26
3.3. Хормен əн айту еркешелігі.......................................................................30
3.4. Музыкалық-ырғақтық іс-əрекет ырғақ....................................................31
4 ТАРАУ. Музыка мұгəлімнің музыка-педагогикалық қызметтері
4.1. Музыкалық ұстаздың конструктивті кəсіби қызметі............................35
4.2. Музыкалық-орындаушылық іс-шаралар.................................................36
4.3. Коммуникативтік жəне ұйымдастырушылық қызмет...........................38
4.4.Музыкалық ұстаздың зерттеу жұмыстары.............................................39
4.5. Музыкалық ұстаздың кəсіби қасиеттері..................................................41
5 ТАРАУ.Музыкалық білім беру əдістері.
5.1. Музыкалық сабақтарда жалпы оқыту əдістерін қолдану......................45
5.2. Музыкалық білімнің арнайы əдістері......................................................47
6 ТАРАУ.Студенттермен сабақтан тыс жəне сабақтан тыс жұмыс.
6.1. Қосымша музыкалық білім сипаттамасы...............................................50
6.2. Музыкалық топтар. Музыкалық жұмыстың тұрақты түрлері..............51
6.3. Музыкалық фестивальдар мен жарыстар. Мектеп мерекелері
музыкалық жұмыстың тұрақсыз түрлері.......................................................55
3

7 ТАРАУ. Мұғалімнің практикалық қызметінің негіздері.
7.1. Мектеп оқушыларының жалпы жəне музыкалық дамуының
жас ерекшеліктері.............................................................................................59
7.2. Қазақстандық жалпы білім беру мектебінің «Мұрагер»
бағдарламасы (А.И. Райымбергенов құрастырған).......................................61
7.3. «Музыка» бағдарламасының негізгі принциптері мен мазмұны
Д Б. Кабалевский..............................................................................................65
7.4. «Елимай» бағдарламасының музыка сабағында дəстүрлі
мəдениет əдістерін қолдану.............................................................................67
7.5. Жалпы білім беретін қазақ мектебіндегі музыкадан бағдарлама.
(құрас: Ш.Б.Құлманова, Б.Р.Сүлейменова, М.А.Оразалиева).....................68
7.6..Орыс тілінде оқытылатын Қазақстан мектептеріндегі
«Музыка» бағдарламасына қосымша.
(1-8 сыныптар, құрас: Л.П.Мамезерова, Г.М.Самотокина.
Жетекші: Б.Ғизатов..........................................................................................70
8 ТАРАУ. Шетел зерттеулеріндегі музыканы оқытудың əдістемелік
мəселелері. .......................................................................................................72
ҚОРТЫНДЫ.....................................................................................................76
ТЕСТ ТАПСЫРМАЛАРЫ...............................................................................78
ГЛОССАРИЙ....................................................................................................83
АРНАЛҒАН ƏДЕБИЕТ...................................................................................89

4

КІРІСПЕ
Болашақ музыка мұғалімінің педагогикалық қызметтің кəсіпқойлығын қалыптастырудың заңды кезеңдері – білім, білік жəне дағды
жинақтауы. Сонымен қатар көркемдік-шығармашылық қабілеттерінің
дамуы үнемі жүріп тұрады. Музыка пəнінің мұғалімі мамандығы педагогика мен музыка өнерінің қиылысында, жалпы педагогикалық жəне
арнайы қабілеттерінің міндетті болуын көздейді.
«Музыка пəнін оқыту əдістемесі» курсы жалпы білім беретін
мектептегі музыкалық-педагогикалық қызметтің міндеттерін, мазмұнын
жəне ұйымдастырылуын зерттейтін орталық пəндерінің бірі болып
табылады. Музыкалық білім беру теориясы мен əдістемесімен бірігіп
мектепте музыка оқытудағы кəсіби тəсілдің негізгі заңдылықтары оқытылады. Кез келген педагогикалық міндетке жету жолдары əр түрлі болуы
мүмкін жəне шаблонды шешімдерге жол бермейді.
Басты пəнді орналастыру бір материалды қисынды аяқтауды жəне
басқа материалды одан əрі өрістетуді көздейтін ретпен жүзеге асырылады.
Бірінші тарауда музыкалық білім беру əдістемесінің мəні, курстың
жалпы мазмұны, негізгі міндеттері көрсетіледі. Онда теорияның жəне
практиканың түрлі аспектілерін қамтитын музыкалық білім беру педагогикасының қазіргі жағдайы көрініс табады.
Екінші тарау болашақ мұғалім-музыкантты практикалық жұмысқа
дайындау мəселелеріне, музыкалық сабақты жоспарлау жəне талдау, ең
алдымен музыка сабағын қалыптастыруға арналған.
Музыка мұғалімінің практикалық қызметінің өзіндік ерекшелігі
келесі қағидаттарға негізделген: сабақтың ерекше эмоционалдық-эстетикалық атмосферасын құру қажеттілігінде, оқушы тұлғасының рухани
əлеуетінің дамуы мен қалыптасуына бағыттылығында, музыка тыңдау,
орындау,музыкалық-орындаушылық қызметке қатысу процесінде жекешығармашылық қабылдаумен ұжымдық қызметтің əртүрлі түрлерін
үйлестіретін сабақты ұйымдастыру.
Оқу құралы музыка мұғалімінің музыкалық-педагогикалық технологияларының мəнін анықтауды қарастырады, олар: музыка тыңдау, музыкалық-орындаушылық қызмет, балалар музыкалық аспаптарында ойнау.
Үшінші тарауда балалар музыкалық аспаптарына қысқаша сипаттама берілген, ол музыка сабағында музыкалық-орындаушылық қызметті ұйымдастыру бойынша музыка мұғаліміне көмектеседі.
Педагог-музыкант оқу кезінде аспапта ойнау, сабақта немесе сыныптан тыс жұмыста мектеп хорымен дирижерлау арнайы білім алады. Бірақ
алған білімдерін кешенді түрде қолдана білу, əуестену атмосферасын
5

енгізу, оқушыларды музыкалық өнерге деген эмоционалдық қарым-қатынасымен шабыттандыру барлық түлектердің қолынан келе бермейді.
Музыка мұғалімінің кəсіби-педагогикалық қасиеттерінің негізінде (4тарау) музыка, оның эмоционалдық бояуы, құндылық қатынасы сияқты
ерекше қасиеттерге ерекше назар аударылады. Болашақ мамандар əртістік
туралы, оның орындаушылық міндеттерді шешудегі шығармашылық процестерге, балалармен эмоциялық-рухани қарым-қатынасты ұйымдастырудағы əсерін біледі. Мектепте музыкалық тəрбиенің эксперименталды
міндеттерін шешудегі кəсіби-тұлғалық ұстаным ретінде эмпатиялылық
қарастырылады.
Курстың мазмұны студенттердің Қазақстан Республикасының ғылым
жəне жоғары білім министрлігі ұсынған мектептегі музыкалық тəрбиенің
түрлі бағдарламаларын меңгеруін қарастырады.
«Елімай» бағдарламасының мақсаты – оқушылардың музыкалық
білім беру тұжырымдамасының ерекшелігін дəстүрлі көркем мəдениет
құралдарымен музыкалық-эстетикалық тəрбиесін қалыптастыру.
Д.Б.Кабалевский «Музыка» бағдарламасының мазмұнында оқушылардың музыкалық дамуының жетекші принципі музыка мен өмір арасындағы байланысты біртіндеп кең жəне терең ашу болып табылады.
«Мұрагер» бағдарламасында балаларды рухани, адамгершілік, интеллектуалдық жəне шығармашылық қабілеттерін дамытуда қазақтың дəстүрлі көркем мəдениетін зерттеуге баулу басты мақсат болып табылады.
Шет елдердің музыкалық жүйелері туралы материал берілген тарау
құнды жəне маңызды болып табылады. Ж-Далькроз бағдарламасында
басты идея балаларды музыкаға,музыкалық қозғалыс, музыкалық ритмика
негізінде үйрету болып табылады. Золтана Кодайи музыкалық жүйесінде
ноталар бойынша əн айту тəсілі əуеннің қоймасын қалпына келтіруге
мүмкіндік берді, ал əзірленген ырғақтың буындық жүйесі əр ұзақтықтың
мəнін оңай жəне тез меңгеруге мүмкіндік берді. Орф ұсынған балалардың
музыкалық инструментариінің арқасында балалар ұжымдық музыка ойнай
алады, бұл музыкалық білім беру жүйесінде үлкен маңызға ие.
Оқу құралында музыкалық білім беру теориясы, музыка теориясы мен
тарихы, музыкалық орындаушылық, хор сыныбы, вокал сыныбы бойынша
негізгі əдістемелік ережелердің тығыз байланысы қарастырылған.
Студенттердің осы оқу құралының мазмұнын меңгеруі əдістемелік
білім мен тəсілдерді меңгеруде, кəсіби-педагогикалық қызметтің шығармашылық тəжірибесін жинақтау үшін қажетті теориялық жəне практикалық базаны қалыптастыруда бағдар бола алады.

6

1 ТАРАУ.«Музыка пəнін оқыту əдістемесі»пəнінмəні
1.1. Мақсаты мен міндеттері: «Музыка пəнін оқыту əдістемесі»
пəнін бағыты.
Музыкалық тəрбие жəне білім беру балалардың музыкалық қабілеттерін мақсатты жəне жүйелі дамытуды, эмоционалдық көңіл-күйді, музыкалық өнердің мазмұнын түсіну жəне терең сезіну қабілетін қалыптастыруды көздейді. Музыкалық білім беру мен тəрбиелеудің маңызды қорытындысы оқушылардың жалпы мəдениетін қалыптастыру болып табылады. Болашақ мұғалімнің педагогикалық қызметтің кəсіпқойлығын қалыптастырудағы заңды кезеңдердің бірі ретінде білім, білік жəне дағды
жинақтауы бұл жоғары оқу орнындағы оқу үрдісінің өзі болып табылады.
«Музыка пəнін оқыту əдістемесі»курсы музыка-педагогикалық
факультетінде музыка мұғалімінің кəсіби-педагогикалық даярлығын қалыптастыруға бағытталған арнайы оқу пəндерінің циклінде біріктірілген
жəне орталығы болып табылады. Музыкалық тəрбие əдістемесін меңгеру
үшін мектеп бағдарламасына музыка неге енгізілгенін, музыкалық өнердің
тəрбиелік мүмкіндіктері қандай екенін білу маңызды. «Музыка пəнін
оқыту əдістемесі»– балалармен музыкалық жұмыстың міндеттерін, мазмұнын, ұйымдастырылуын, формалары мен əдістерін зерттейтін пəн. Əдістеме-əр түрлі пəндерді оқыту теориясын білдіретін педагогикалық ғылым
саласы. Сөздің тар мағынасында əдістеме-бұл қандай да бір, нақты пəнге
оқыту əдістері туралы ілім, ол музыкалық білім берудің оқыту, тəрбиелеу
жəне дамыту функцияларын жүзеге асырады жəне ғылым мен өнер арасында біршама орын алады. Ол музыкалық білім берудің мақсатын, міндеттерін, мазмұнын, əдістерін, құралдарын нақтылауда өз түсінігін табады
жəне оқу бағдарламаларында, əдістемелік ұсынымдарда мұғалімнің, оқушылардың музыкалық өнермен жəне жалпы музыкалық мəдениеттің өзара
əрекеттестігінің көрнекі үлгілерінде жүзеге асырылады.
«Балаларға музыкалық тəрбие беру əдістемесі» оқулығында О. А.
Апраксина «əдістеме» ұғымына мынадай тұжырым береді: «Əдістеме –
педагогиканың бір бөлігі, олдидактикалық принциптер негізінде, қандай
тəсілдер, əдістер көмегімен оқу-тəрбие процесін құру, оған кіретін жеке
жəне жалпы міндеттерді қалай шешу керек».
Музыкалық тəрбие мен білім берудің ерекшелігі-музыкалық білім
беру процесінде жеке тұлғаның жеке басын дамытудың тəсілдері мен
құралдарымен қатар оқушылардың ұжымдық орындаушылық шығармашылығының əртүрлі түрлерін қалыптастыру жолдарының маңызы зор.
Жоғары оқу орнының «Музыка пəнін оқыту əдістемесі»пəнінің мақсаты – болашақ музыка мұғалімдерін жалпы білім беретін мекемелерде
кəсіби қызметке дайындау.
7

Пəн келесі міндеттерге ие:
- пəн, оның бөлімдері, бағыттары туралы білімді меңгеру;
-жалпы білім беретін үлгідегі мекемелерде музыкалық білім беру
процесі мен мазмұны туралы студенттердің əдістемелік білімін меңгеруіне
жəне музыка қағидалары мен формалар бойынша бағдарламаларды жүзеге
асыруда əр түрлі сыныптарда музыкалық жұмыс ерекшелігін зерделеуге,
оқушылардың жас ерекшеліктерін, олардың қызығушылықтарын, бейімділігін ескере отырып оқу-тəрбие процесін құруға ықпал ету;
- өз жұмыс тəжірибесін жинақтауда қойылған міндеттерге, шығармашылық ізденістерге сəйкес балалармен жұмыс əдістемесін меңгеру;
- мұғалім-тəрбиеші, сыныптан тыс музыка жұмысын ұйымдастырушы
жəне жетекшінің кəсіби-педагогикалық дағдылары мен іскерліктерін
меңгеру;
- мұғалімнің болашақ музыка мамандығына деген жеке-құнды қарымқатынасының қалыптасуына ықпал ету;
-конструктивтік, музыкалық-орындаушылық, коммуникативтік-ұйымдастырушылық, зерттеу дағдылары мен біліктерін қалыптастыруға ықпал
ету;
- музыкалық қызмет түрлерін ұйымдастыру технологиясын меңгеру
арқылы музыка сабағын ұйымдастыру шеберлігін меңгеруге ықпал ету;
- студенттердің болашақ өнерге деген шығармашылық қарым-қатынасын ынталандыру.
«Музыка пəнін оқыту əдістемесі»пəні кəсіби қызметтің келесі
бағыттары бойыншақалыптасады.
Оқу-тəрбие қызметі саласында:
- білім беру бағдарламасына сəйкес оқыту процесін жүзеге асыру;
- оқу жоспарына сəйкес бағдарлама тақырыптары мен бөлімдерінің
ерекшеліктерін ескере отырып, оқу сабақтарын жоспарлау жəне өткізу;
- заманауи ғылыми-негізделген тəсілдерді, əдістерді жəне оқыту құралдарын пайдалану;
- оқытудың техникалық құралдарын, ақпараттық жəне компьютерлік
технологияларды пайдалану;
- оқыту жəне тəрбиелеу нəтижелерін бағалаудың қазіргі заманғы
құралдарын қолдану;
- жеке тəсіл негізінде оқушылардың рухани, адамгершілік құндылықтары мен патриоттық нанымдарын қалыптастыру;
- сыныптан тыс шараларды ұйымдастыру жəне өткізу.
Ғылыми-əдістемелік қызмет саласында:
-ғылыми-əдістемелік жұмысты орындау, ғылыми-əдістемелік бірлестіктердің жұмысына қатысу;
- өз қызметін талдау, өз біліктілігін жетілдіру жəне арттыру.
8

Əлеуметтік-педагогикалық қызмет саласында:
- оқыту жəне тəрбиелеу процесінде əлеуметтік алдын алу бойынша ісшараларды жоспарлау жəне өткізу;
- кəсіби бағдар беру жұмыстарын жүргізу.
Мəдени-ағарту қызметі саласында:
- оқушылардың жалпы мəдениетін қалыптастыру;
Курстың мазмұнында студенттердің Қазақстан Республикасының Ғылым жəне жоғары білім министрлігі ұсынған мектепте музыкалық
тəрбиенің түрлі бағдарламаларын оқып үйренуі қарастырылған.
Оқу курсын аяқтауға Мемлекеттік нормативті құжаттарға сəйкес студенттер келесі білімді меңгеруі тиіс:
- оқушылардың жас ерекшеліктерін, оқыту мен тəрбиелеудегі сараланған тəсілдерін ескере отырып, олардың музыкалық қызметінің түрлерімен байланысты музыкалық білім берудің əдістері мен формалары мен
құралдары туралы;
- жалпы білім беретін мектептерге арналған музыка бағдарламаларының, оқулықтар мен оқу құралдарының мазмұны туралы,
- музыка сабағын жоспарлау, өткізу жəне талдау технологиясы туралы;
- сыныптан тыс жəне мектептен тыс музыкалық іс-шараларды ұйымдастыру əдістемесі туралы;
- оқушылардың өздігінен білім алу қабілетін дамыту құралдары мен
əдістері туралы;
- оқушылардың музыкалық дамуын педагогикалық бақылау технологиясы туралы;
- музыка мұғалімінің педагогикалық қызметінің жеке стилі туралы.
Келесі іскерлікті меңгеру:
- музыкалық білім беру мен тəрбиелеудің мазмұны мен процесін дамытуды ескере отырып құрастыру, ұйымдастыру жəне талдау;
- əр түрлі формадағы, жанрлар мен стильдегі жоғары көркемдік музыкалық шығармаларға қызығушылық;
- музыкамен қарым-қатынас қажеттілігі;
- аспаптық жəне вокалдық шығармаларды кəсіби жəне мəнерлі орындау;
- оқушылардың тыңдаушылық, орындаушылық іс-əрекеттерін кəсіби
басқару;
- музыкалық қызметтің барлық түрлерінде оқушылардың шығармашылық көріністерін бағыттау;
- музыкалық білім беру үрдісі мен нəтижелерін талдай білу.

9

1.2. Қазіргі білім беру үдерісіндегі музыкалық өнер орны.
Музыкалық білім берудің əдістемелік негіздерін меңгерудің көрсеткіші педагогикалық практикада жүзеге асыру болып табылады.
«Музыка пəнін оқыту əдістемесі»курсын меңгеру барысында студенттер барлық материалдың теория мен практикаға байланысты салынғанын
түсінуі тиіс. Бұл заңдылықтарды ұғыну теориялық ережелер оларды практикада қолдану нəтижесінде, талдау жəне сабақтарда ұжымдық талқылау
процесінде органикалық меңгерілуі тиіс деген бағдар болуы мүмкін.
Өнер жүйесінде музыка ерекше орын алады. Қазіргі уақытта оған қызығушылық өте жоғары. Көрнекті педагог В. А. Сухомлинский музыканы
эстетикалық тəрбиенің күшті құралы деп атады. "Музыканы тыңдау жəне
түсіну-эстетикалық мəдениеттің қарапайым белгілерінің бірі, онсыз тəрбиелеуді елестету мүмкін емес" – деп жазды ол. А. А Мелик-Пашаевтың
пікірінше, музыканың ерекшелігі-оның мəнерлілігі өмірдің құбылыстары
мен оқиғаларының бейнесі үшін өшпейтін тыңдаушыдан жасырынбайды,
ал оның жанына тікелей əсер етеді. Сондықтан музыка балаға көркем шығарманың мəні оның мəнерлігінде екенін сезінуге жəне түсінуге көмектеседі.
Педагогика философиясында қоғамдағы музыкалық білімнің мақсаты
туралы көптеген пікірлер мен көзқарас қалыптасты, музыка индивидке,
оның көркемдік, эстетикалық, адамгершілік дамуына əсер ету құралы болып табылады.
Музыкалық тəрбие ой-өрісін, сезімнің эмоционалдық мəдениетін,
адамгершілікті қалыптастыру құралы болып табылады жəне музыканың
өнер түрі ретіндегі ерекшелігіне, оның мазмұнының ерекшелігіне негізделеді.
Музыка қозғалыстағы, даму динамикасындағы шындықты көрсетеді.
Ал бұл қозғалыстың орталығы-оның ойлауы, қабылдауы бар адам.
Музыкалық өнерді талдау кезінде ассоциативті ойлау мəселелеріне
ерекше орын беріледі. Ассоциативті ойлау композиторлық жəне орындаушылық өнердің бейнелілігін, мəнерлілігін анықтауға көмектеседі. Музыкалық шығарманың мазмұны музыканың идеялық жəне эмоциялық түсінігі біздің ойымызға түрткі болады.
Өнер бізді өз идеяларымен еліктіре алады, бірақ тек эмоционалды
түрде ғана. Өнерден туындаған эмоциялар-бұл сезімнің ерекше түрі-көркемдік эмоциялар.
Олар психиканың жоғары қызметін, ойлау қызметін талап етеді. Музыкамен қарым-қатынас жеке тұлғаның рухани қалыптасуына, оның өзінөзі танытуына мүмкіндік береді, музыкалық қызметтің ұжымдық түрлері
(хор, аспаптық) музыкалық-шығармашылық қызметке қатысу сезімін
10

тууға жəне дамытуға, музыкамен қарым-қатынас барысында олардың
бірігуіне ықпал етеді.
Музыкалық білім эстетикалық сезімнің, талғамның, көркемдік қажеттіліктің, сұлулықты сезінудің, өнердегі жəне қоршаған өмірдегі үйлесімділіктің қалыптасуына ықпал етеді. Осыған байланысты, музыка пəнінің
мұғалімі алдында оқушыларды отандық жəне əлемдік музыка мəдениетінің жауһарларына тарту, онымен қарым-қатынас жасауға деген мұқтаждықты қалыптастыру, музыкалық ой-өрісін кеңейту, музыкадағы сезімге,
ой-өрісіне эмоциялық жəне эстетикалық тұрғыдан қарауға тəрбиелеу
міндеті тұр.
Д. Б. Кабалевский «Музыка мектеп маңызы , – деп атап өтті. Сондайақ, əдебиет, бейнелеу өнері, музыка біздің мектеп оқушыларын тəрбиелеу
мен білім берудің барлық салаларында кеңінен қолданылады, олар рухани
əлемнің қалыптастыруындағы мықты жəне ешнəрсе алмастырмайтын құрал болып табылады". Музыка адамға шынайы əсер етеді, эмоционалдық
стресстерді алып тастау, жалпы психикалық жағдайды реттеу, тұлғаның
эмоциялық-интеллектуалдық дамуын, оның ерік-жігерін үйлестіру.
Соңғы уақытта музыкалық бағдарлы арттерапияның əр түрлі түрлері
белсенді жүргізіліп, практикаға енгізілуде. Музыка емдеу немесе түзету
мақсатында қолданылады.
Музыка – күшті эмоционалдық əсерге ие, ол адамның жақсы сезімін
оятады, оны жоғары жəне таза етеді. Ол өнердің бір түрі бола отырып,
оқушыларға жалпы музыка өнерінің ерекшелігін тануға мүмкіндік береді.
Бір өнер түрінің табиғатын көріп, оны басқа түрлермен салыстыра отырып, балалар олардың ортақ жəне ерекше екенін анықтай алады.
1.3. Жалпы білім беретін мектептің музыка мұғалімі.
Музыка мəдениетінің жолсерігі бола отырып, музыка пəнінің мұғалімі оқушылардың музыкалық тəрбиесіне жауапты екенін сезінуі тиіс.
Бүгінгі таңда музыка пəнінің мұғалімі тек педагогикалық функцияны ғана
емес, ағартушылық қызметті орындауға арналған, өйткені қазіргі оқушыға
сана – сезімді емдейтін, талғамды дамытатын жəне барлығына қарсы
тұратын псевдокультураның қуатты ағыны-мектептегі музыка сабағының
басты міндеті. Ағартушылық қызмет тəрбиелік міндеттерді іске асыру
үшін іргетасқа айналады.
«Мұғалім мамандықтың күрделілігі, «мұғалім» ұғымына жəне «музыкант» ұғымына кіретін элементтердің тығыз өзара байланысы қажеттілікпен анықталады, оның əрқайсысы көп қырлы» – деп жазған, белгілі
педагог О. А. Апраксина.
Музыка пəнін мұғалімі оқу-педагогикалық қызметін жүргізеді,көзқарастарды, сенімдерді, қажеттіліктерді, талғамдар мен идеалдарды қа11

лыптастыруға қатысады. Ол өз пəнін жақсы білетін кең білімді адам ғана
емес, осы сөздің жоғары қоғамдық мағынасында жеке тұлға болуы керек.
Балаларды музыкалық өнер құралдарымен тəрбиелеуде, оның көзқарастары, нанымдары, дүниетанымы бірінші дəрежелі мəнгі ие".
Мұғалімдерде көптеген рөлдер бар, бірақ олардың барлығы бір-біріне
сəйкес келеді: балаларды үйлесімді ұстауға жəне дамытуға, шығармашылық тұлғаны дайындауға бағыттайды. Музыкант-педагогтың кəсіби қызметі көбінесе өзіндік жұмыстың сапасы мен əртүрлілігіне байланысты
болады, өйткені онда өзінің жеке қасиеттеріне, жеке табиғи мүмкіндіктері
мен қабілеттеріне, мақсаттары мен қондырғыларына сəйкес алынған білім,
білік пен дағды кеңейтіледі, бекітіледі, жетілдіріледі жəне түзетіледі.
Педагогикалық мамандық кез келген мамандық мұғаліміне көптеген
талаптар қояды. Өзінің педагогикалық қызметінде мұғалім əдіскер, тəрбиеші жəне психолог ретінде бір мезгілде əрекет етеді жəне бұл одан
арнайы дағдыларды, білім мен іскерлікті меңгеруді талап етеді. Əр кезде
сұрақ туындайды, біз түсінеміз астында даярлаудың сапасын учителя музыки, онда біздің ойымызша, ақылға қонымды бөлу ғана емес, оны меңгеру кешені кəсіби білім, білік жəне дағдыларын арнайы пəндік облыстарында, педагогика, музыкалық психология, эстетика, бірақ құрайтын, олар
оң əсер етеді, кəсіби даярлық сапасына тұтастай алғанда.
Музыка мұғалімі тамаша музыкант, музыкалық аспапты, дауысты
жақсы меңгеруі, жұқа музыкалық есту қабілеті болуы, парақтан оқу
дағдыларын меңгеруі, импровизациялауы тиіс. Бұл қасиеттердің барлығы
оның қызметінің сапасы мен табысын анықтайды.
Балаларды тəрбиелеуде музыкалық-теориялық дайындық маңызды.
Музыка тарихын білу, музыкалық тілдің ерекшеліктері мен заңдылықтарын білуге мүмкіндік береді. Жан-жақты музыкалық дайындық болашақ
педагогқа өз пəнін білуін береді. Мұғалім қарым-қатынас өнерін меңгеруі
керек, өз сөзін басқара білуі керек.
Музыка сабағы жағдайында əндерді орындау, музыкалық шығармаларды тыңдау жəне оқушылардың басқа да іс-əрекеттері мұғалімнің əңгімесімен сүйемелденуі тиіс. Осы мəселе бойынша Г. Л. Арчажникова былай дейді: "оқушылардың орындауы үшін бейнелі ассоциациялардың
пайда болуын ынталандырады, тыңдалғанды логикалық пайымдауға
ықпал етеді,оларды белсенді тыңдауға апарып, музыкада өмір сүруге
үйрету қажет. Бұл міндетті орындау үшін ауызша пікір қолданылады".
Музыканы қабылдау кезінде оқушылардың уайымдарына сезімталдық, көңіл аудару, сенім мен құрмет сезімін тудырады.
Мұғалімнің беделі оның талапшылдығына жəне оқушыларға қамқорлық жасауға байланысты. Олар əрдайым мұғалімнің көмегі мен қолдауын,
12

оның көңілін жəне жылы қарым-қатынасын қажет етеді, онсыз сабақты
сапалы əрі табысты өткізу мүмкін емес.
Мұғалімнің шығармашылығы, оның педагогикалық табыстары мектептегі алғашқы дербес қадамдардан басталады. Педагогикалық шеберлікті меңгеру одан өзінің артықшылықтары мен кемшіліктерін, өзін-өзі
бағалау мен өзін-өзі жетілдіру қабілетін білуді талап етеді. Мұғалімдердің
жан-жақты байлығы, ақыл-ойы, ақыл-ойы, ақыл-ойы, ақыл-ойы, ақылойы, ақыл-ойы, ақыл-ойы, білімі, жұмыс істеуге деген ынтасының қалыптасуына əсер етеді.
Бақылау сұрақтары
1. «Музыка пəнін оқыту əдістемесі» пəніннегізгі міндеттерін анықтау.
Курстың мазмұнын ашу
2. "Музыкалық білім" терминінің қазіргі түсінігін сипаттаңыз жəне оның
негізгі түрлерін көрсетіңіз.
3. Оқу-тəрбие қызметі саласында "Музыкалық білім беру əдістемесі"
қандай білімді қалыптастырады?
4. Қазіргі мұғалім тұлғасының негізгі қасиеттерін сипаттау.
5. Музыка мұғалімінің кəсіби қызметінің мəнін ашу.
6. Музыка сабағындағы оқушылармен жасалатын іс-əрекет түрлері.
7. Музыка сабағын жаңаша оқытудың əдіс-тəсілдері.
8. Мектеп репертуарлары жəне оларға қойылатын талаптар.
9. Қазақстандағы музыка сабағына арналған бағдарламалар мазмұны.
10. Музыка мұғалімінің орындаушылық шеберлігі арқылы оқушылардың
белсенділігін арттыру тиімділігі
Өзіндік жұмыстарға арналған тапсырмалар
1.«Музыка пəнін оқыту əдістемесі»ұғымына жататын негізгі категорияларды бөліңіз.
2.«Музыкалық білім беру теориясы» пəнінің негізгі мазмұнына сипаттама
беріңдер.
3. «Əдістеме» ұғымын сипаттаңыз, музыкалық тəрбие саласындағы жетекші музыкалық қайраткерлердің осы санатының түсіндірмесін табыңыз. (О.
А. Апраксина, М. С. Осеннева, Л. В. Школяр жəне т. б.))
4. Музыка пəні мұғалімдері үшін оқушының жауапты музыкалық мəдениетін қалыптастыруы заңды ма?
5. Баланың өмірінде музыка қандай орын алады?
6. «Музыкалық оқу» терминін кең жəне тар мағынасында сипаттау.
7. «Музыка пəннің оқыту əдістемесі»мен музыкалық-педагогикалық
білім терминдерінің айырмашылығын көрсетіңдер.
8. Ежелгі кезеңдегі музыкалық тəрбие беру тəжірибесі музыкалық білім
беру педагогикасының қалыптасуына қандай роль атқарды?
13

9. А.Н.Карасев, С.И.Миропольский, Д.Н.Зарин, А.Л.Маслов, С.Т.Щацкий,
В.Н.Щацкая т.б. ғалым-педагогтардың музыкалық-педагогикалық пікір қозқарастарының білім беру педагогикасындағы маңызы неде?
10. XX ғасырдың 30-жылдарында сыныптан жəне мектептен тыс музыкалық тəрбие жұмысының жандануына не себеп болды?
11. Б.Л.Яворский мен Б.В.Асафьев сияқты ғалымдардың музыкалық-педагогикалық көзқарастарындағы жалпы қағидалар мен өзіндік ерекшкліктерге
сипаттама беріңіздер.
12. Д.А.Кабалевскийдің музыка-педагогикалық тұжырымдамасының тарихи мəні неде?
13. Ресей педагогикасымен тарихи тағдырлас Қазақстандағы музыкалық
білім беру педагогикасының даму ерекшеліктері қандай?

14

2 ТАРАУ. Музыка сабағы-негізгі форма ретінде мектепте
музыкалық білім беру жуйесі
2.1. Музыкалық білім берудің заманауи əдістемесіндегі музыка
сабағын ұйымдастыру міндеттері.
Қазіргі уақытта музыкалық білім беру əдістемесі мен музыкалықпедагогикалық тəжірибе музыка сабағының мазмұны мен ұйымдастырылуын анықтау жолдары мен құралдарына əр түрлі тəсілдерді жүзеге асырудың үлкен тəжірибесін жинақтады. Музыка пəнінің мұғалімі үшін бастапқы мəселе-музыка бойынша оқу бағдарламаларының бірін таңдау
туралы мəселе. Оның негізінде жұмыс бағдарламасы құрастырылады,
онда мұғалімнің музыкант педагогы ретіндегі жеке тұлғалық ұстанымы
жəне осы бағдарлама жүзеге асырылатын педагогикалық шарттары ескеріледі. Барлық мектеп бағдарламалары өз мазмұнымен ерекшеленеді,олардың əрқайсысында оқу тақырыптарында көрініс беретін қандай
да бір тақырыптық бағыт ұсынылады. Əр түрлі оқу бағдарламаларында
сабақ құрудың логикасы мен барысы сəйкес келмейді, бірақ нақ осы
ерекшелік мұғалімді белгілі бір оқу бағдарламасын таңдауда, өзінің жұмыс бағдарламасын əзірлеуде жəне нақты сабақтың тақырыбын құрастыруда бағыттайды. Музыкалық білім беру үдерісін ұйымдастыруда музыка
сабағын құру мəселелері үлкен маңызға ие. Болашақ сабақты ұсына
отырып, музыка мұғалімі оны тек жоспар – конспектіде немесе əдістемелік өңдеуде ғана емес, оның педагогикалық құрылымының нұсқаларын
анық ұғынуы тиіс. Балалардың музыкамен тікелей қарым-қатынасы мұғалімнің алдын ала ойлаған жəне жасаған жоспарына белгілі бір түзетулер
енгізеді. Кез келген сабақтың ажырамайтын жəне өзара байланысты қырлары мен Ой-сана-сезімдік, оны жоспарланған ретінде дəл жүргізу мүмкін
емес екенін ескеру қажет. Ю. Б. Əлиев атап өткендей, сабақты жоспарлай
отырып, мұғалім "тəрбиеленушіге"қайта топтастыру керек, тек осындай
қайта топтастыру арқылы ғана сынып шаттыққа əкеледі, ойға, рухани
күш-жігерге итермелейді" деп айтуға болады.
Л. В. Горюнова сабақта ең бастысы – рухани тəжірибені қалыптастыру деп санайды, бұл "əрбір сабақта оқушылар тəжірибе мен əсер арқылы
көп қырлы өнер, адам сезімінің қанша реңктері мен күйлері оған үн қатады деп сенді".
Сабақтың кез келген тақырыбын нақты іске асыру көптеген шешімдерді болжайды. Сабақтың мазмұны мен ұйымдастырылуын ойлай отырып, мұғалім балаларға музыка түсінігін, оны жан тереңіне дейін қозғағанын білуі тиіс.
Сабаққа деген осындай көзқарас көптеген педагогикалық міндеттерді
шешу жолдарын табуға көмектеседі.
15

Музыкалық білім берудің қазіргі заманғы педагогикасы музыка сабағының ерекшелігі туралы мəселені зерттеуде үлкен тəжірибе жинақтады.
Толығырақ оқу Л.Гродзенская сабақ драматургиясын құру үшін əртүрлі музыкалық құрылымдарды интерпретациялады: үш бөлшекті форма,
рондо, вариация. Əр таңдалған құрылым қандай да бір көркем-педагогикалық міндетке байланысты болды. Бұл музыка немесе музыкалық драматургия күшін түрлендіретін жағдайда, сонаталық форманы қолдануға
болады. Барлық ғасырларда жақсылық пен зұлымдықтың күш-жігері өзара
күресте өрілгендігін көрсету маңызды,жəне бұл қарсы тұру үнемі музыкалық өнерде көрініс табады. Сабақтың басында осы идеяны ашу үшін оқушылар əр түрлі іс-əрекеттерде: əн айту, музыкалық-пластикалық қозғалыстарда өсіп келе жатқан интриганы бейнелеуге белсенді қатыса аладыбұл экспозиция. Одан кейінгі өңдеу əлдеқайда қиын, өйткені мұғалім рөлі
əсіресе үлкен. Ол балаларды музыканы қабылдауға қалай даярлайтынына
көп нəрсе байланысты: бұл ең алдымен балаларға түсінікті жəне қызықты
сипаттамаларды, ассоциациялар мен салыстыруларды, болашақ қиял мен
қиялды көрсететін, күш-жігердің тірі күресін қабылдауға көмектесетін тақырыптарды түрлендіру шеберлігі. Балалар вокалдық, аспаптық жəне
пластикалық формадағы тақырыптар мен əуендерді интонациялай отырып, қатыса алатын соңғы реприз.
2.2. Музыкалық білім беру əдістемесіндегі музыка сабағы тұтастығының мəселелері.
Ұзақ уақыт бойы музыканы оқыту теориясында музыка сабағының
тұтастығы туралы мəселе бойынша пікірталас жалғасуда. О. А. Апраксина
сабақтың мазмұнына əр түрлі қызмет түрлерін енгізу сабақтың нақты мақсаты болып табылатындығын, олардың бағыттылығында сабақтың тұтастығы жүзеге асырылуы тиіс екенін атап өттіД. Б. Кабалевскийдің пікірінше, "музыка сабағы əрқашан біртұтас болуы керек,оның барлық
элементтерін біртұтас ұғымға: музыка, музыка өнері".Бұл оның оқу
бағдарламасында берілген тақырыпқа байланысты.
Кабалевский "музыкалық өнерді ұғынуда" ерекше маңызға ие, ол
"оқушылардың ішкі рухани əлемін, олардың сезімдері мен ойларын
белсендіреді. Тыңдаудан тыс музыка өнер ретінде жоқ".
Оқушылар сабақ бойы үздіксіз музыка естуге үйренуі керек. Егер балалар музыканы адамның сезімдері мен ойларынан тұратын өнер ретінде
естуді үйренбесе, оның рухани əлеміне əсері туралы мағынасыз сөйлейді.
Əдетте, сабақтың мақсаты жалпы оқу бағдарламасының тақырыптарымен жəне нақты сабақтың тақырыбымен анықталады. Сондықтан тақырыптың мазмұны мен сипаты сабақтың тұтастығын қалыптастыруға
музыкалық-педагогикалық көзқарасты білдіреді.
16

Музыканы оқыту теориясында күрделі жəне əзірленбеген болып музыка сабағының типологиясы туралы мəселе саналады. Жалпы педагогикада əр түрлі сабақ түрлері бар: аралас немесе аралас, білімді бекіту бойынша жаңа материалмен танысу сабақтары, зерделенген материалды
жинақтау жəне жүйелеу сабақтары, білік пен дағдыны бекіту сабақтары,
білімді тексеру сабақтары. Музыкалық білім беру педагогикасында сабақ
түрлерінің əртүрлі тұжырымдарын кездестіруге болады. Мысалы, П. И.
шығармашылығына арналған сабақтар "Музыка музыкасы Эдвард Грига",
("интонация", "Марш", "Музыкальный образ"), "фольклор əлемі", "музыканың қайта құрушы күші".
О. А. Апраксина мəселені қарастыра отырып, бір музыка сабағында
əр түрлі сəттер үйлесе алатынын атап көрсетеді: жаңа материалды бекіту
кезінде ескі материал қайталанады, жаңа мəліметтерді хабарлай отырып,
мұғалім бұрын өткен сабаққа сүйенеді, əдетте, əр сабақтың өзінің басты
міндеті болады, оның өзегі қалған сəттер – сабақтың мазмұны, оның құрылымы, қолданылатын əдістері топтастырылған.
Л. В. Школярдың пікірінше, сабақтың тұтастығына қол жеткізу тəсілдерінің бірі мұғалімнің іс-əрекетін баланың шығармашылық процесіне
дайын болуына бағыттау болуы мүмкін. Іс-əрекеттің арқасында оқушы
жасаушы – композитор, жасаушы – ақын, жасаушы – суретші позициясына қойылады, оқушының салыстырудың қажеттілігін сезінуі, оның қандай
да бір құбылыстың естілуі мен көрінуін жақсы білдіретінін таңдау қажет.
Музыка сабағында ең маңызды сəттердің бірі оның критерилерін белгілеу
мəселесі болып табылады. Музыка сабағында белгі оқушылардың музыка
мен музыкалық сабақтарға деген қарым-қатынасын симуляциялаудың маңызды құралы болып табылады. Үлгерім сапасын бекіту кезінде оқушының музыкалық сабақтарда белсенділігі ерекше рөлге ие болады, ол белгі
қою кезінде ескеріледі. Бағалау мұғалімнің оқушыға деген жан-жақты, толерантты, талапшыл қарым-қатынасын, оның психологиясын білу мен
есепке алуды жиі куəландырады. Баға қою кезінде жалпы жəне музыкалық
мəдениетті, сондай – ақ баланың сипатын, оның тəрбиелілігін, дарындылығын, шеберлігі мен дағдыларын, музыкалық-шығармашылық көріністерін, өнерге көзқарасын ескеру қажет.
2.3. Музыка сабағының құрылымы мен мазмұны.
Музыка сабағының мəні оқушылардың оқу-танымдық қызметін
ұйымдастыруды құрайды. Сабақта оқу-тəрбие процесінің барлық негізгі
компоненттері (міндеттері, мазмұны, оқыту əдістері) ұсынылуы тиіс. Əр
сабақ өзінің ішкі логикасына ие. Сабақты ұйымдастырудың маңызды шарты оқушылардың міндеттері, мазмұны, əдістері, оқыту түрлері мен дайындық деңгейі арасында сəйкестікті орнату болып табылады.
17

Музыка сабағы-мектептегі музыкалық білім берудің негізгі формасы.
Білім беру түріндегі мекемелерде (мектептер, лицейлер, гимназиялар)
"Музыка" оқу пəні музыкалық білім берудің жалғыз пəні болып табылады.
Оқу пəні бола отырып, музыка сабағы барлық мектеп пəндеріне қойылатын талаптарға жауап береді:
- тəрбие, оқыту, дамыту міндеттерін шешуге бағытталған.
- оқушылармен ұжымдық, топтық жəне жеке саба