Қаһармандық эстетика батылдық, өзін-өзі құрбан ету және әділеттілікке ұмтылу идеяларын негіз етеді.

Әл-Фараби атындағы Қазақ Ұлттық университеті

Философия және Саясаттану факультеті

Орындаған: Баяхмет Аружан

Жетекшісі: Аликбаева Маржан Башановна

Қаһармандық эстетика категориясы.

Қаһарман (грекше heros) — жеке тұлғаның, таптың, халықтың немесе қоғамның әрекеттерінің, істерінің және қызметінің эстетикалық құндылығын көрсететін эстетикалық категория. Бұл әрекеттер қоғамның, мемлекеттің немесе бүкіл адамзаттың өмірі үшін аса маңызды болып табылады, тарихи дамудың объективті, прогрессивті міндеттеріне жауап береді және ақыл-ой, адамгершілік және физикалық күш-жігердің барлығын жұмсауды, батылдықты, ерлікті, табандылықты, тіпті алдыңғы қатарлы қоғамдық идеалдардың салтанат құруы үшін өзін-өзі құрбан етуді талап етеді.

Адамзаттың прогрессивті дамуының мүдделері, қоғамның үйлесімділікке, кемелдікке және сұлулыққа жету жолындағы қозғалысының объективті заңдылықтарына сәйкестігі – жеке тұлғаны, халықты, тапты немесе қоғамды қаһармандық деп бағалаудың негізгі өлшемі болып табылады. Бұл оларды күнделікті, қарапайым немесе тіпті антиқаһармандық құбылыстардан ерекшелейді. Сондықтан белгілі бір қоғам алдында тұрған тарихи міндеттердің ұлылығы кейде жеке тұлғалардың, кейде бүкіл халықтың тарихи прогрестің қатысушылары ретінде батырлық танытуына себепші болады.

Осыған байланысты, бір қоғамдық-экономикалық формациядан екіншісіне өту кезеңдерінде жеке тарихи тұлғалар мен бұқара халықтар өз әрекеттерімен тарихи оқиғалардың барысына айтарлықтай ықпал ететін батырлық ерліктер жасайды. К. Маркс бұл туралы былай деп жазды: «Қанша қаһармандыққа жат болмасын, буржуазиялық қоғамның дүниеге келуі үшін батырлық, өзін-өзі құрбан ету, террор, азаматтық соғыс және халықтар арасындағы шайқастар қажет болды.»

Адамзат тарихының дамуындағы жаңа қоғам неғұрлым жоғары сатыда тұрса, оның қалыптасуы үшін жекелеген тұлғалар мен бұқара халықтар соғұрлым үлкен ерлік жасауы қажет. Себебі тарихи сахнадан кетіп бара жатқан ескі қоғамның қарсылығы дәуір өткен сайын күшейе түседі.

Қаһармандық табиғатта болмайды, ол – тек әлеуметтік құбылыс. Сондықтан оның ауқымы сұлулық пен асқақтыққа қарағанда тар болса да, оның әсері анағұрлым терең әрі белсенді.

Қаһармандық әрекет пен батырлық бейне ең терең эмоциялық толғаныстарды тудырады, олар таңдану мен адам рухының күші, адамгершілік беріктік және адамдық асыл қасиеттерге деген сүйсінуге айналады.

• Егер сұлулықпен бетпе-бет келгендегі қуаныш тыныштық сезімін тудырса,

• Егер асқақ нәрсеге деген таңданыс қорқыныш, үрей немесе адамның өзінің әлсіздігін сезінуімен ұштасса,

• Онда героикалыққа деген сүйсіну қаһарманға ұқсауға, асыл мақсаттар жолында күресуге, тіпті адамдардың бақыты үшін өмірін қиюға деген ұмтылысты тудырады.

Батыр тұлғаның қазасы трагедиялық болғанымен, ол оптимистік мәнге ие. Себебі мұндай өлім жеке тұлғаға өлмес даңқ әкеліп, оның ізбасарлары мен пікірлес адамдарын тудырады.

Егер қаһармандық жеке тұлғаға ғана тән, «құдайдың таңбасы басылған» ерекше қасиет ретінде қарастырылса, бұқара халықтың батырлығы жеке тұлғаның қаһармандығын жоққа шығармайды, керісінше оны ерекше айқындайды (Ұлы Отан соғысы туралы К. Симонов, Ю. Бондарев, В. Быковтың кітаптарында көрсетілгендей).

Сократ заманынан бері қаһармандық ұғымы көбінесе эстетикалық емес, моральдық тұрғыда қарастырылды.

Материалистік эстетика мен социалистік реализм өнері шынайы адамгершілік ең жоғары мағынадағы эстетикалық құндылық екенін көрсетті.

Қаһармандық– қоғамдық өмірдегі асқақтықтың көрінісі.