Қазақстандағы жабайы жеміс дақылдарын орта білім беретін мектепте оқытудың тиімді әдістері

Педагогикалық ғылымдар

.А.Майкупова

Магистрант, ayazhan.maikupova@mail.ru 

Абай атындағы Қазақ ұлттық педагогикалық университеті,

Алматы қ., Қазақстан

Қазақстандағы жабайы жеміс дақылдарын орта білім беретін мектепте оқытудың тиімді әдістері 

Аңдатпа

Бұл мақалада Қазақстанда кең таралған жабайы жеміс дақылдары жайлы мектеп оқушыларының білім деңгейіне тиімді әсер ететін әдістерге мониторинг жасалған. Себебі білім беру стандартына сәйкес оқушылардың отандық флора жайлы білімін қалыптастыру маңызды. Осы мақсатта орта білім беретін мектеп оқушыларының білім деңгейіне олардың жасының, мекен ететін жеріндегі өсімдітердің алуан түрлілігінің әсері және қазігі таңда мектепте қолданыстағы әдістемелердің тиімділігі анықталған . Нәтижесінде жабайы жеміс дақылдарын әңгімелесу және көрнекілік матриалды қолдана отырып отықу тиімді екені және жергілікті өсімдіктерді практикада қолдана отырып оқыту әдісінің жетілмегені туралы қорытындыға келдім.

Түйін сөздер: жабайы жеміс, дақыл, оқыту, мектеп, биология, сабақ, флора, әдіс, иллюстрация.

Майкупова А.

магистрант, ayazhan.maikupova@mail.ru

Казахский национальный педагогический университет им. Абая,

г. Алматы, Казахстан

Перспективы изучения в среднеобразовательной школе дикие плодовые культуры Казахстана

Аннотация

В данной статье проводится мониторинг методов, эффективно влияющих на уровень знаний школьников о наиболее распространенных в Казахстане дикорастущих плодовых культурах. Потому что важно формировать у учащихся знания о домашней флоре в соответствии с образовательными стандартами. С этой целью было выявлено влияние возраста школьников на уровень их образованности, разнообразие растений среды их обитания и эффективность используемых в настоящее время в школе методов. В результате я пришел к выводу, что изучение дикорастущих плодовых культур с применением беседы и наглядных пособий эффективно, а метод обучения местным растениям на практике несовершенен.

Ключевые слова: дикие плоды, урожай, учение, школа, биология, урок, флора, метод, иллюстрация.

Maikupova A.

master student, ayazhan.maikupova@mail.ru

Abai Kazakh National Pedagogical University,

Almaty, Kazakhstan

Prospects of studying wild fruit crops of kazakhstan in secondary school

Abstract

This article monitors the methods that effectively affect the level of knowledge of schoolchildren about the most common wild fruit crops in Kazakhstan. Because it is important to form students' knowledge of the domestic flora in accordance with educational standards. To this end, the impact of the age of secondary school students on their level of education, the diversity of plants in their habitat and the effectiveness of the methods currently used in the school were identified. As a result, I came to the conclusion that the study of wild fruit crops with the use of conversation and visual aids is effective and the method of teaching local plants in practice is imperfect.

Keywords: wild fruit, crop, teaching, school, biology, lesson, flora, method, illustration.

Қазақстанның жабайы жеміс дақылдарын білім беруде қолдану оқушылардың экологиялық мәдениетін дамытады. Жалпы білім беретін мектептердің биология курсында биологиялық білім мазмұнының аймақтық компонентін енгізу мемлекеттік білім беру стандарының талаптарымен белгіленеді және мектеп оқушыларының республиканың әртүрлі өсімдіктерінің түрлерін тану және сипаттау қабілетін қалыптастыруды көздейді. Оқушылардың қоршаған ортамен қарым қатынасын арттырып, жабайы деміс дақылдарын қорғаудың маңызын түсіндірген дұрыс. Биология сабағында осы жабайы жеміс дақылдарын таным обьектісі ретінде қарастыру өте тиімді. Қоршаған ортаны игерту ой-пікірлердің дамуы мен олардың әрекетінен басталатындықтан, биологияны оқыту үрдісі іргелі әдістемелік заңдылыққа негізделеді, ол оқушыларда ұғымдарды қалыптастыру және дамыту болып табылады. Дегенмен, қазіргі кезде мектептің жаппай жұмысында оқушылардың өз бетінше ойлауын тежейтін дайын білімді оқушыларға жеткізуге негізделген әдістеме, сонымен қатар оқушылардың тікелей сенсорлық-практикалық әрекеті басым. Бүгінгі биологияны оқыту тәжірибесін талдау оқушылардың биологиялық түсініктерді игеруінде, ақыл-ой және практикалық дағдыларды меңгеруде кемшіліктердің қалыптасқанын көрсетеді. Бірқатар дереккөздер оқушылардың биологиялық дайындық дәрежесінің төмендегені туралы айтуда. Бұл мәлімдемеге көз жеткізу мақсатында бірнеше жұмыстарға мониторинг жүргілізген болатын. Талқылауға мектепте жүргізілген сабақтар мен зерттеу жұмыстары алынды. Көптеген жұмыстардың әдісі ретінде әңгімелесу және тест, жобалық жұмыстар, көрнекілік әдістер алынған. Барлық қарастырылған жұмыстарда білімдері бағаланған оқушылардың саны 200 ден асады. Жалпы зерттеу обьектілеріне 8-15 жас аралығындағы оқушылар жатады. Нәтижесінде оқушылардың 10-11 жас аралығындағы бөлігі жақсы көрсеткіштер көрсететіні анықталды, бұл жастағы оқушылар жалпы көлемнің 45% құрайды. 15 жастағы оқушылардың білім деңгейі алдыңғыларға қарағанда төмен.

Мониторнг жасалған бірнеше сабақ « Қазақстан флорасы » және « Жабайы жеміс дақылдарын сақтау » тақырыптары бойынша өткізілген, олардың мақсаттары бүгінгі күні Қазақстанда өсетін жеміс дақылдарын зерттеу басты міндет болды . мекеме мен жас топтары ерекшелігіне байланысты ерекшеленді . Әрбір оқу орнында қолданбалы оқыту әдістерінің күрделілігі (дәстүрлі және заманауи әдістердің үйлесімі) болды.

Қазіргі педагогикадағы оқыту әдістері өзінің алуан түрлілігіне толы, олардың көпшілігі қазірдің өзінде көптеген пәндер бойынша оқыту саласында берік орныққан, кейбіреулері енді ғана белсенді түрде қолданысқа енген. Оқыту әдістері мұғалім мен оқушылардың мақсатты іс-әрекетінің өзара байланысты тәсілдері ретінде қарастырылады. Оқыту әдістері деп мұғалім мен оқушылардың өзара әрекеттесу тәсілдерінің бірізді және өзіне тән дидактикалық мақсатқа жетуге бағытталған сабақтасуын білдіреді. Оқытудың барлық әдістері қандай да бір түпкілікті мақсатқа бағытталған – мысалы, пән бойынша білімді дамытуға, сонымен қатар әдістемеге оқытудың көзделген құралдары мен іс-әрекеттер жүйесі де кіреді.

Соның ішінде жабайы жемістер жайлы білім беру оқыту әдістерінің әртүрлі комбинациясын қамтған, ондағы әдістердің бірыңғай классификациясы жоқ. Көбінесе мектеп жасына дейінгі балалар мен кіші жастағы мектеп оқушыларын экологиялық тәрбиелеуде әдістердің келесі классификациясы (көрнекі, сөздік, практикалық) кеңінен қолданылған. Баланың игеретін және үйренуі тиіс объектілері, табиғи процестері баланың қоршаған әлемді жан-жақты тануы үшін әртүрлі әдістерді қолдануды талап еткен.

Осылайша , жабайы жеміс дақылдары туралы білімнің жоғары деңгейіне жету үшін әртүрлі әдістер жүйесі қажет екені анықталды. Әдістердің күрделілігі барлық жас топтарын оқытуда қолданылуы керек. Қазіргі уақытта әдістердің екі негізгі тобы бар: дәстүрлі және заманауи, бірақ көптеген зерттеушілер аралас әдісті тиімді деп санайды (заманауи және уақытпен тексерілген - классикалық әдістерді пайдалану).

Оқытудың дәстүрлі әдістерінің бір мақсаты бар: ол жоғары нәтижеге жету үшін оқушыларға жаңа білімді беру және оларға өзекті ақпаратты жеткізу. Білім беру сәтті болуы үшін оқушының ассоциативті қабілеті жақсы дамыған болуы керек, өйткені білім дайын түрде беріледі. Мұндай әдістердің негізіне мұғалім тарапынан әңгімелеудің, сұраудың немесе көрсетудің және оқушының белсенді әрекеттерінің әртүрлі формаларын қамтитын ақпараттық-көрнекілік әрекет жатады. Оқытудың классикалық әдістері сан ғасырлар бойы қолданылып, қазіргі педагогикалық тәжірибеде бар, бірақ олардың бірқатар кемшіліктері бар, оның негізгісі – оқушылардың дайын білімді жаттауы. Ақпараттық-көрнекілік білім беру дамытпайтыны анықталды. Дәстүрлі (классикалық) әдістер, кемшіліктеріне қарамастан, ондаған жылдар бойы қолданылып келеді және қазіргі заманғы оқу процесінде қолданылуда, дәстүрлі әдістер сенімділігінің арқасында білім беру саласында ұзақ уақыт бойы қолданыс табады. Оқытудың дәстүрлі әдістеріне: лекция, әңгіме, түсіндіру, әңгімелесу, тәрбиелік пікірталас, кітаппен жұмыс, демонстрация, жаттығулар, бірлесе оқыту, зертханалық жұмыс, тәжірибе және өзіндік жұмыстар жатады. Олардың барлығы қазіргі педагогикалық тәжірибеде қолданылады. Мысал ретінде жабайы жеміс дақылдарын оқытуға бағытталған сабақтарда қолданылған оқыту әдістері қарастырылған болатын.

Әңгіме – оқу ақпаратын баяндау түрінде ауызша талқылау. Бұл әдісті мұғалімдер білім берудің барлық кезеңдерінде белсенді қолданады, тек әңгіменің сипаты, көлемі және ұзақтығы өзгереді. Әңгіме түсінікті және қолжетімді тілде берілуі, нақты мақсаты, баяндау логикасы және эмоционалды бояуы болуы керек.

Әңгімелеу әдісі орта жастағы мектеп оқушыларымен сабақта белсенді түрде қолданылды. Сабақ барысында оқушылардың ақпаратты толық қабылдайтыны, оқуға қарағанда осы әдіспен ақпаратты көбірек есте сақтайтыны анықталды. Студенттер әңгіме түріндегі сөздерді баяндау түрінде белсендірек қабылдайды, өйткені мұнда оларға түсінікті тіл формаларына ауысуға болады. Әңгіме арқылы балаларға жергілікті жабайы жеміс дақылдары туралы мағлұмат беріліп , орманды қорғау шаралары, қала ландшафтарында кездесетін өсімдіктер туралы айтылды. Осылайша, балалардың жабайы жеміс дақылдарын тану дағдылары қалыптасты .

Сондай-ақ тәжірибеде әңгімелесу әдісі жиі қолданылды, сұрақтар диалог арқылы қойылды, егер жауаптар толығымен дұрыс болмаса, рефлексия басқа бағытқа бағытталды, сол арқылы әңгіме бақылау-түзету формасына көшті. Әңгімелесу әдісі арқылы балалардың Қазақстандағы жабайы жеміс дақылдарының көп таралған түрлерімен жақсы таныс екендігі анықталды . Әңгімелесу арқылы балалардың қандай өсімдіктермен таныс екенін, балалардың бойында қай өсімдіктер жайлы керекті білім деңгейін қалыптастыру үшін олардың қайсысына көңіл бөлу керектігін анықтауға мүмкіндік туды.

Балаларға өсімдіктер мен олардың ерекшеліктері туралы қызықты фактілерді көрсету үшін бейнеролик әдісі де қолданылған. Әр сабақтың соңында балаларға бейнеролик көрсетілген . Көрсетілім соңында балалар одан алған білімдерін айтып отқан. Жақсы көрсеткіштерге қарағанда бейнероликтердің пайдасы зор. Болашақта сабақтарды бейнероликтер түрінде өткізу мүмкіндігін қарастырған жөн, өйткені осылайша балалар мұқият болады және материалды қабылдау оңайырақ болады.

Жалпы, демонстрациялық әдіс барлық қарастырылған жұмыстарда өзінің тиімділігін көрсеткен. Оқушылар қажетті материалды әлдеқайда жылдам және жақсы есте сақтаған, өйткені сабақтар иллюстрациялық суреттермен бекітілгенде жақсы нәтижелер алынған. Презентация немесе берілген тақырып бойынша бейнеролик қолдануға болады. Оқушылардың барлық жас топтары, егер сабақ презентация немесе басқа көрнекі материалмен сүйемелденсе, материалды есте сақтау әлдеқайда жеңіл екені дәлелденді. Балалармен жұмыс істегенде, бұл әсіресе маңызды, өйткені. Олардың назарын аудару және материалды түсіндіру қажет және презентация бұған белсенді түрде ықпал етеді.

Тағы бір қолданылған әдістердің бірі өзіндік жұмыс – жаңа білімді түсіну және есте сақтау мақсатында оқушылардың теориялық материалды өз бетінше оқуы арқылы білім, тәжірибе, дағды алуға бағытталған оқыту әдісі қолданылды. Өзіндік жұмыс кез келген әрекеттерді, әдістерді қолданудан тұруы мүмкін, сонымен қатар презентациялар мен бейнероликтерді қарау арқылы жүзеге асырылуы мүмкін.

Сабақтар барысында өздігінен білім алуға бағытталған бейнероликтер көрсетіліп, содан кейін материалды меңгеру дәрежесі бағаланды. Өзіндік жұмыс ретінде балаларға жабайы жеміс дақылдарын қорғаудың жоспарын құру, олардың қаншалықты маңызды екендігі және оған адам қалай әсер етуі мүмкін екендігі туралы тапсырмаларды орындау ұсынылған. Өзіндік жұмысқа берілген тапсырмалардың мақсаты табиғаттың адамзатқа пайдалы не беретінін түсіну, балалар өз нұсқаларын жазып, кейін бірін-бірі толықтырған. Осындай тапсырмаларды орындаудың арқасында балалардың Қазақстанның жабайы жеміс дақылдарына деген дұрыс қарым-қатынасы қалыптасты. Оқушылар тапсырманы өз бетімен орындаса, материалды әлдеқайда тиімді меңгеретінін айта кеткен жөн.

Жоғарыда сипатталған әдістердің барлығы оқу орындарында, білім берудің әртүрлі деңгейлерінде қолданылады, олардың әрқайсысы белгілі бір дәрежеде өзінің тиімділігін дәлелдеді. Білім беру саласы үнемі даму үстінде, оқыту үдерісін жеңілдететін жаңа инновациялық оқыту әдістері пайда болды, бірақ дәстүрлі әдістер уақыт сынағы арқылы өзінің тиімділігін дәлелдеді.

Қорытынды

Әдеби дереккөздерді зерттеу барысында көптеген ғалымдар жабайы жеміс -жидек дақылдарын жалпы мәдениеттің құрамдас бөлігі деп санайтыны анықталды. Жабайы жеміс дақылының мәнін адам өмірінің алғашқы кезеңдерінде құндылықтарды сіңіру арқылы үлкен табыспен қалыптасатын дамыған сананың бірлігі ретінде қарастыруға болады. Туған елдің флорасын зерттеудің басым міндеттеріне байланысты еліміздің әрбір азаматына өзекті мәселелер туралы ақпаратты жеткізу өте қажет.

Сабақтардың нәтижелері бойынша ұсынылған материалдың деңгейі жас ерекшеліктеріне сәйкес келеді және күрделі болуы мүмкін деген қорытынды жасауға болады, әртүрлі тереңдетілген блоктарды қосу нұсқасын қарастыруға болады.

Зерттеу аяқталғаннан кейін әртүрлі топтардағы балалардың жабайы жеміс дақылдары бойынша білім деңгейі айтарлықтай өзгеретіні анықталды. Бұл өз кезегінде осы білімнің маңыздылығын көрсетеді.

Сабақтарды өткізу кезінде оқытудың, тәрбиелеудің және практиканың әртүрлі әдістерін біріктіру қажет.

Осыны ескере отырып, менің ойымша, әсіресе экскурсияларға, табиғаттағы бақылауларға, биологиялық объектілермен тәжірибелерге, практикалық жаттығуларға және т.б. оқушыларды баулу керек. Бұл жағдайда биологияны оқу процесін тірі объектілермен қамтамасыз ету және оларды қазіргі мектеп жағдайында пайдалану технологиясын жасау мәселесі ерекше өзекті болып табылатыны анық. Осы орайда жаһандық маңызы бар Қазақсанның жабайы жеміс дақылдарына назар аударған жөн. Егер келер ұрпаққа тиісті дәрежеде білім берілетін болса, олардың ой өрістері кеңейіп, қоршаған ортаған деген дұрыс қарым қатынасы қалыптасады.

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі:

1. Галкина Е.А. Технологии обучения биологии: учебно-методическое пособие / Краснояр. гос. пед. ун-т им. В.П. Астафьева. – Красноярск, 2011. – 176 с.

2. Голикова Т.В., Галкина Е.А., Пакулова В.М. Методика обучения биологии: учебное пособие к выполнению лабораторно-практических занятий. [Электронный ресурс] / Краснояр. гос. пед. ун-т им. В.П. Астафьева. Изд. 2-е, стереотип. – Красноярск, 2013. – 218 с.

3. Орта білім берудің мемлекеттік жалпыға міндетті стандарты, Астана -2012

4. Жалпы білім беретін мектептің 1-4 сыныптарына арналған «Дүниетану» оқу бағдарламасы , Астана -2013

5. Қ.А. Аймағамбетова, Т.С. Идилова, Б.Л. Хаджиева , Дүниетану оқулығы 4-сынып Алматыкітап -2011

6. С.Паркер, Б.Уильямс «Сұрақ және жауап» Энциклопедиясы, Алматыкітап -2007