Жаңа сабақ.Қазіргі кезде қоғам «жасыл» экономика
сөзінің мәнісін әр түрлі түсінеді. Бірі бұл - елдің табиғатын
жақсартатын экономиканың жаңа салалары деп түсінсе, басқалары бұл
сөзді табиғатқа көмектесуге және пайда келтіруге бағытталған жаңа
технологиялар ретіндегі эко-жүйенің өзіндік түрі деп есептейді.
Үшіншілері, бұл мақсаты экологиялық таза өнімдерді құру болып
табылатын дамудың жаңа кезеңіне ауысу деп
есептейді.
«Жасыл» экономика - бұл табиғи қорларды тиімді
пайдалану есебінен қоғамның әл-ауқатын сақтауға бағытталған,
сондай-ақ соңғы пайдалану өнімдерін өндірістік циклге қайтаруды
қамтамасыз ететін экономика. «Жасыл» экономика қазіргі уақытта
сарқылуға ұшыраған (пайдалы қазбалар – мұнай, газ) ресурстарын
үнемді тұтынуға және сарқылмайтын ресурстарды тиімді пайдалануға
бағытталған.
Жасыл экономиканың
негізінде – таза немесе «жасыл» технологиялар жатыр. Мамандардың
айтуы бойынша жасыл экономиканы дамыту,көптеген постиндустриалды
елдерде өзінің ауқымымен қозғаған экологиялық дағдарысты біздің
елде болдырмауға мүмкіндік береді.
Өткізілген «РИО + 20»
Саммитінен кейін қазақстандық қоғамның күші «жасыл» экономикаға
ауысу бойынша стратегияны іске асыруға бағытталған.
Н.Ә.Назарбаевтың бастамасы бойынша «Жасыл» экономикаға ауысу
бойынша тұжырымдама әзірленді. Тұжырымдамада бірінші кезекте басты
түрде экономиканың белгілі бір салаларын реформалауға бағытталған
басым міндеттер тізбесі ұсынылды:
«Жасыл» экономикаға ауысу
аясында қорлардың тиімділігін арттыру;
Қазақстандық инфрақұрылымды
жетілдіру
Халықтың әл-ауқатын
жақсарту.
Тұжырымдаманы іске асыру үш
кезең жоспарланды:
-
Бірінші кезең (2013–2020)
Қорларды пайдалануды оңтайландыру және табиғат пайдалану қызметінің
тиімділігін арттыру, сондай-ақ, «жасыл» инфрақұрылымды
құру.
-
Екінші кезең
(2020–2030) Табиғи қорларды тиімді пайдалану, жоғары технологиялар
базасында жаңартылатын энергетиканы
енгізу.
-
Үшінші кезең
(2030–2050) Табиғи қорлардың жаңартылуы жағдайында негізіне табиғи
қорларды пайдалану қойылған, ұлттық экономиканың «үшінші
өнеркәсіптік революция» қағидаттарына
ауысуы.
«Жасыл» экономика ел үшін
қандай басымдылықтар әкеледі?
Жасыл экономика бірінші
кезекте экономикалық прогреске жағдай жасайды және мыналарды
қамтамасыз етеді:
-
ішкі жалпы өнімнің
өсімі;
-
елдің табыстарын
ұлғайту;
-
елдегі жұмыссыздық
көрсеткіштерін азайта отырып, халық үшін жұмыс орындарын
құру.
-
Бұл жерде «жасыл»
экономикаға ауысу климаттың өзгеруі, пайдалы қазбалардың сарқылуы
және су ресурстарының тапшылығы сияқты жаһандық қауіптен
тәуекелдерді төмендетеді.
-
«Жасыл» экономиканы дамыту
бағдарламасы аясында Қазақстан экономиканың 10 шешуші секторына
құралдарды инвестициялауды жоспарлайды:
«Жасыл ел» бағдарламасының
мақсаты мен міндеттері
Мақсаты: Табиғи
экожүйелердi сақтау және қалпына келтiру бойынша жағдай
жасау
Мiндеттерi: «Жасыл
экономиканы» дамыту; қоршаған ортаның құрамдауыштары мен
денсаулыққа антропогендiк әсер етудi төмендету;
табиғи экожүйелердi сақтау және қалпына
келтiру; қоршаған ортаның сапасын
басқару жүйесiн дамыту және жетiлдiру
«Жасыл» экономиканы
дамытудың жеті негізгі бағыттары
-
Жаңартылатын энергия
көздерін енгізу. Біздің мемлекет
табиғи қорлары (мұнай, газ)өте бай ел ретінде танылған, бірақ тіпті
олардың өзі уақыты келгенде сарқылады, демек өмір үшін жаңа
ресурстар табу қажет. Бұл ретте Қазақстаннның жақсы экожүйеге, жер
қыртысына және орманға ие болуы айғағы басқа елдер алдындағы өзінің
ұстанымын айтарлықтай арттырады.
-
Тұрғын үй-коммуналдық
шаруашылығындағы энергия тиімділігі. Қалалық тұрғын үй қорының маңызды бөлігі кеңестік
дәуірден кейінгі уақытта салынғандықтан, тұрғын үй кешендерінің
көпшілігі тиімсіз жылу изоляциялық құрылымдармен және жылумен
қамтамасыз ету жүйелерімен жабдықталған, ол маңызды жылу
шығындарына алып келеді. Қазіргі уақытта Қазақстанда жылумен
қамтамасыз ету аспаптарының жұмысының істен шығуы саласындағы
іс-шараларды жүзеге асыратын энергия сервистік компаниялары әрекет
етеді.
-
Ауыл шаруашылығындағы
органикалық егін шаруашылығы. Ауыл шаруашылығын «көгалдандыру» табиғи қорларға зиян
келтірместен, халыққа азық-түлікті қамтамасыз етуге мүмкіндік
береді. Қазақстан мынадай бағыттар бойынша әрекет етуді
жоспарлайды: жердің құнарлылығын басқару, суды тиімді пайдалану,
өсімдіктер және жануарлар денсаулығын басқару, фермаларды
механикаландыру.
-
Қалдықтарды басқару жүйесін
жетілдіру. Қалдықтарды басқару
мәселесі ерекше танымалдылыққа ие болды. Қалыптасқан лас
экологиялық жағдайларға байланысты қалдықтарды өндірістік өнімнің
қайталама өнімі ретінде пайдалану ұсынылған. Осылайша, мысалы қатты
тұрмыстық қалдықтарды кешенді қайта өңдеу және балама отынды алу
технологиясы Алматыда іске асырылуда.
-
Су қорларын басқару
жүйелерін жетілдіру. Су қорларын
тиімді пайдалану орасан ауқымға ие болатын мәселе болып қала
береді.
-
«Таза» көлікті
дамыту. Қазақстандағы
тасымалдардың көпшілігі дизелде/бензинде жүргізіледі. Қазіргі
уақытта тасымалдардың басым бөлігі бензин (дизель) негізінде жүзеге
асырылады. Бірінші кезекте бұл парник газдарының жоғары
шығарындыларына жағдай жасайды.
-
Экожүйелерді сақтау және
тиімді басқару. Осы бағыттағы
қызмет басты түрде біздің елдің бірегей табиғат байлығын сақтауға
бағытталған.
Тиiстi саланы дамытудың
негiзгi проблемалары:
-
Парниктiк газдардың
шығындылары.
-
Атмосфералық ауаның
ластануы.
-
Су ресурстарының
ластануы.
-
Өндiрiс және тұтыну
қалдықтарының жинақталуы.
-
Климаттың өзгеруiнiң
экологиялық жүйелерге әсерi.
-
Биоәртүрлiлiк.
Тиiстi саланы
дамытудың үрдiстерi
Күштi және әлсiз
жақтарын,
мүмкiндiктері мен қауiптерiн талдау
Күштi
жақтары
1. Қоршаған ортаның
жай-күйi мен халық денсаулығына келеңсiз антропогендiк әсердi
төмендету.
2. Жануарлар әлемiн сақтау және ұтымды пайдалану, ерекше қорғалатын
табиғи аумақтар желiсiн дамыту.
3. Аңшылық шаруашылығын дамыту жолымен жануарлар әлемiн орнықты
пайдалану.
4. Бай табиғи ресурстар.
5. Орман шаруашылығының негiзгi институттары мен инфрақұрылымы
сақталған.
Әлсiз
жақтары
1. Атмосфераға ластаушы
заттар шығарындыларының жоғары деңгейi.
2. Су көздерiне ластаушы заттар тастандыларының жоғары деңгейi.
3. Қалдықтарды қайта өңдеу мен кәдеге жаратудың көлемiнiң
төмендiгi.
4. Ағаш отырғызу және егу көлемiнiң бiрнеше есе
азаюы.
Мүмкiндiктер
1. Атмосфераға ластағыш
заттар шығарындыларын төмендету.
2. Ластағыш заттардың төгiндiлерiн азайту.
3. Қалдықтарды өңдеу және кәдеге жарату көлемiн арттыру.
4. Шығарындыларды едәуiр және экономикалық тиiмдi қысқартуға қол
жеткiзу
5. Республиканың аумағын «тарихи» ластаулардан тазарту.
6. Басым өңiрлерде биологиялық әртүрлiлiктi ұзақ мерзiмдi сақтауға
және қоршаған орта жағдайының орнықтылығына кепiлдiк беретiн
қорғалатын табиғи аумақтар желiсiн құру
7. Сирек кездесетiн және жойылып бара жатқан жабайы тұяқты
жануарлар мен киiктердiң санын ұлғайту.
8. Орманды молықтыруда, олардың тұқымдық құрамын жақсартуда жаңа
технологиялар енгiзу
Қауiптер
1. Климаттың жаhандық
өзгеруi салдарының ұлғаюы.
2. Табиғи ортаның трансшекаралық ластануы.
3. Жинақталған тарихи ластанулар бар аймақтарда қиын экологиялық
жағдайлардың пайда болуы.
4. Өндiрiс көлемiнiң өсуiне байланысты өнеркәсiп кәсiпорындарының
авариялық дүркiн шығарындылары.
5. Орман экожүйелерi орнықтылығының бұзылуы.
6. Жабайы жануарлардың шектес мемлекеттерге ауып кеткен жағдайдағы
ықтимал шығындар.
«Жасыл экономиканы» дамыту
«Жасыл экономикаға» көшу климаттың өзгеруiне негiзделген
проблемаларды шешуге ықпал етедi. Бұл ретте, жоспарлау және жобалау
үдерiстерiне төмен көмiртектi экономика мен парниктiк газдар
шығарындылары көлемiне жаңа жоспарлар мен жобалардың әсер ету
қағидаттарын есепке алудың мiндеттi талаптарын енгiзу көзделiп
отыр.
Табиғатты бірге
сақтайық
Біздің мемлекетіміз «жасыл» экономикаға ауысу саласындағы саясатты
белсенді жүргізіп жатқанда, біз осы үдерістің бөлігі ретінде
қазірден бастап «таза» болашақты құруға қадамдар жасай аламыз. Және
дегенмен біздің көпшілігіміз олардың үлесі ештеңе білдірмейді, бұл
табиғатты қорғауға жатпайды деп санайды. Біздің әрқайсымыз қоршаған
ортаны қорғау ісіне өз үлесін қоса алады. Және сенің үлесің
теңіздегі тамшы болады деп ойлау қажет емес. Күн сайын біз әлемді
тазартып, жақсарта аламыз. Сол себепті біз бүгіннен бастап «таза»
болашақты қалай құруға болатындығы туралы ұсыныстардың кішігірім
тізімін құрдық.
-
Жабдықты ажыратыңыз!
Мысалы, егер сіз бөлмеде болмасаңыз бөлмедегі жарықты сөндіріңіз,
сондай-ақ егер оларды сол сәтте пайдаланбасаңыз құралдарды
розеткада қосылған күйінде қалдырмаңыз.
-
Синтетикалық
аспаптардан/құралдардан бас тартыңыз! Біздің барлығымыз әр
түрлі химикаттарды пайдаланумен жаңа тазалау құралдарын пайдалана
отырып, ыдыс-аяқты жууға дағдыланғанбыз. Дәл осындай құралдар
бірінші кезекте қоршаған ортаға, сондай-ақ адамның өзіне де зиян
келтіреді.
-
Энергияны үнемдеңіз. Тіпті
қазірден бастап үйге күн жылытқыштарын сатып алуға және орнатуға,
сондай-ақ энергия үнемдегіш шамдарды пайдалануға
болады.
-
Қоқысты сұрыптауды
бастаңыз! «Жасыл» экономикаға ауысудың маңызды бағыттарының
бірі қалдықтарды кәдеге жарату, сондай-ақ оларды қайталама өнім
ретінде пайдалану болып табылады.
-
Электрондық
тасымалдағыштарды пайдаланыңыз! Қағазды пайдалану кесілген
ағаштардың үлкен санын талап етеді.
-
Экологиялық таза өнімдерді
сатып алыңыз! Бұл біздің әрқайсымыздың денсаулық жағдайымызды
айтарлықтай арттырады, сондай-ақ экологиялық таза ауыл шаруашылығын
құруға көмектеседі.
-
Жаяу көбірек жүріңіз.
Пайдаланылған газдар табиғатты ластаудың маңызды көздерінің бірі
болып табылады. Пайдаланылған газдың шығуының сәл де болса азаюына
біздің әрқайсымыз жасай аламыз.
-
Браконьерлікке жол жоқ!
Адамдардың заңсыз әрекеттерінен өсімдіктер мен адамдардың сирек
түрлері қазіргі кезде мүлде жоғалып кетті. Табиғаттың бірегейлігін
сақтау – әрқайсымыздың міндетіміз.
-
Табиғатты қорғайық! Өзіңнен
кейін қоқысты қалдырмау, ағаштардың бұтақтарын сындырмау немесе
гүлдердің байламдарын үзбеу сияқты ережелерді қарапайым сақтау
табиғат жағдайында маңызды көрініс табады. Макет дендро
саябақ
|