Тіл-ұлттық құндылық

Тіл ұлттық құндылық

Аңдатпа.Мақала қазіргі әлем контекстіндегі тілдің негізгі ұлттық құндылық ретіндегі рөлін зерттейді. Тіл тек қарым-қатынас құралы ғана емес, сонымен бірге мәдениеттің, сәйкестіктің және ұлттық сананың негізі болып табылады. Авторлар тілдің сақталуы мен дамуы мәдени әртүрлілікті нығайтуға және жаһанданған қоғамда ұлттық бірегейлікті сақтауға қалай ықпал ететінін талдайды. Мақалада мемлекеттер мен қоғамдар өз тілдерін қорғау және ілгерілету үшін қабылдаған әртүрлі стратегиялар мен шаралар, соның ішінде ресми тану, тіл саясаты, ана тілінде білім беру және тілдік қауымдастықтарды қолдау қарастырылады. Тілдік ресурстар мен білімді сақтау мен таратудағы технологиялар мен интернеттің рөліне ерекше назар аударылады. Соңында, мақала тілдік әртүрлілікті қолдау және барлық халықтардың тілдік құқықтарын құрметтеу үшін халықаралық ынтымақтастық пен диалогтың маңыздылығын көрсетеді. Тұтастай алғанда, мақала тілге бағаланбаған мәдени құндылық және ұлттық және жаһандық сәйкестіктің негізгі элементі ретінде жан-жақты көзқарасты ұсынады.

Кілт сөздер: тіл, ұлттық құндылық, мәдени мұра, сәйкестілік, жаһандану.

Аннотация:Статья исследует роль языка в качестве ключевой национальной ценности в контексте современного мира. Язык является не только средством общения, но и фундаментом культуры, идентичности и национального самосознания. Авторы анализируют, как сохранение и развитие языка способствуют укреплению культурного многообразия и сохранению национальной идентичности в глобализированном обществе. В статье рассматриваются различные стратегии и меры, принимаемые государствами и обществами для защиты и продвижения своих языков, включая официальное признание, языковую политику, образование на родном языке и поддержку языковых сообществ. Особое внимание уделяется роли технологий и интернета в сохранении и распространении языковых ресурсов и знаний. Наконец, статья подчеркивает важность международного сотрудничества и диалога для поддержки языкового разнообразия и уважения к языковым правам всех народов. В целом, статья предлагает комплексный взгляд на язык как непереоцененное культурное достояние и ключевой элемент национальной и глобальной идентичности.

Ключевое слово: язык, национальная ценность, культурное наследие, идентичность, глобализация.

Annotation:The article explores the role of language as a key national value in the context of the modern world. Language is not only a means of communication, but also the foundation of culture, identity and national identity. The authors analyze how the preservation and development of language contribute to the strengthening of cultural diversity and the preservation of national identity in a globalized society. The article examines various strategies and measures taken by States and societies to protect and promote their languages, including official recognition, language policy, education in their native language and support for language communities. Special attention is paid to the role of technology and the Internet in the preservation and dissemination of language resources and knowledge. Finally, the article highlights the importance of international cooperation and dialogue to support linguistic diversity and respect for the linguistic rights of all peoples. In general, the article offers a comprehensive view of language as an undervalued cultural asset and a key element of national and global identity.

Keyword: language, national value, cultural heritage, identity, globalization.

Тіл мәдениеттің, сәйкестіктің және әлеуметтік байланыстың негізі бола отырып, негізгі ұлттық құндылықтардың бірі болып табылады. Жылдам өзгерістер мен жаһандық байланыстардың кеңеюі орын алатын әлемде тілдің ұлттық өмір тінінің ажырамас бөлігі болып қала беретінін түсіну маңызды. Бұл мақалада біз ұлттық бірегейлікті қалыптастырудағы тілдің рөлін, оның мәдени мұраны және қазіргі қоғамдағы әлеуметтік байланыстардың беріктігін сақтаудағы маңыздылығын қарастырамыз. Тіл ұлттық бірегейлікті қалыптастыруда маңызды рөл атқарады. Ол ұрпақ мұрасын жеткізіп қана қоймай, айналамыздағы әлемді қалай түсінетінімізді және түсіндіретінімізді анықтайды. Ұлттық тіл халықтың мәдениеті мен тарихының кілтіне айналады, оның құндылықтарын, дәстүрлері мен ерекше ерекшеліктерін көрсетеді. Мысалы, Франция ретінде ел үшін француз тілі оның ұлттық қадір-қасиеті мен мәдени байлығының символы болып табылады[1]

Тіл сонымен қатар қоғамдағы жалпы нормалар мен мінез-құлық стандарттарын қалыптастыратын әлеуметтік-мәдени маңызға ие. Бұл адамдарға өз ойларын, сезімдері мен идеяларын білдіруге мүмкіндік беретін байланыс құралы ретінде қызмет етеді. Тіл адамдарды ортақ мақсаттар мен құндылықтармен біріктіру арқылы әлеуметтік байланыстарды нығайтады. Тілдердің әртүрлілігі Мәдени кеңістікті байытып, халықтар арасындағы айырмашылықтарды түсінуге және бағалауға мүмкіндік беретінін атап өткен жөн.

Қазіргі уақытта Ұлттық тілдерді сақтау мен дамытудың алдында тұрған бірнеше сын-қатерлер бар. Жаһандану және цифрландыру ақпаратқа қол жеткізуді жеңілдетсе де, азшылық тілдердің біртіндеп әлсіреуіне әкелуі мүмкін. Көптеген тілдер қолдаудың жеткіліксіздігінен және жас ұрпақ арасында танымалдылықтың төмендігінен жойылып кету қаупінде тұр. Бұған ағылшын сияқты әлемдік тілдердің өмірдің әртүрлі аспектілеріне енуі де ықпал етеді.[2]

Кейбір елдерде тіл ұлттық бірегейліктің негізгі элементі ретінде ерекше маңызды рөл атқарады. Мысалы, Қытайда қытай тілі (мандарин) Мәдени мұра мен ұлттық мақтаныштың ажырамас бөлігі болып табылады. Дәстүрлі қытай жазуы қытай мәдениетінің бірегейлігі мен тереңдігінің символы ретінде қызмет етеді. Испанияда испан тілі (Кастилия) испандықтар үшін де маңызды, бұл елдің бай тарихи мұрасын көрсетеді.Тіл мұрасын сақтау және дамыту үшін тиімді стратегияларды әзірлеу қажет. Білім беру мен күнделікті өмірде Ұлттық тілдерді үйрену мен қолданудың маңыздылығына назар аудару маңызды. Бұл процесте Мемлекеттік бағдарламалар мен азшылық тілдерді сақтау бастамалары, тілдік қауымдастықтарды қолдау және Ұлттық тілдерді үйренуге және насихаттауға арналған ұйымдар маңызды рөл атқарады.[3]

Тіл тек қарым-қатынас құралы ғана емес, ол қоғамның мәдениетін, жеке басын және әлеуметтік байланысын қалыптастыруға негіз болатын негізгі ұлттық құндылықтардың бірі болып табылады. Ол халықтың тарихын, дәстүрлері мен құндылықтарын алып жүреді, сонымен бірге оның жанының айнасы болып табылады. Бұл мақалада біз тілдің ұлттық құндылық ретіндегі рөлін, оның жеке тұлғаны қалыптастыруға әсерін, әлеуметтік-мәдени маңыздылығын, қазіргі әлемде тілдік әртүрлілікті сақтау міндеттерін қарастырамыз. Ұлттық бірегейліктің қалыптасуына әсер ететін маңызды аспектілердің бірі - тіл. Тіл адамдарды біріктіреді, белгілі бір мәдениет пен ұлтқа жату сезімін тудырады. Адамдар ана тілінде сөйлегенде, бұл қарым-қатынас тәсілі ғана емес, сонымен бірге олардың мәдениеті, дәстүрлері мен тарихының көрінісі. Мысалы, көптеген елдер үшін тіл ұлттық бірегейліктің негізгі элементіне айналады. Ирландияның мысалын қарастырайық, мұнда Ирланд тілі (гель) ресми тілдердің бірі болып табылады және оны сақтау Ирландияның ұлттық мәдениетін сақтау үшін маңызды болып саналады.[4]

Тілдің де үлкен әлеуметтік-мәдени маңызы бар. Ол ақпаратты жеткізіп қана қоймай, мәдени нормаларды, құндылықтарды, әдет-ғұрыптарды білдіреді. Әр тілдің өзіндік ерекше грамматикасы, сөздік қоры, идиомалары бар, олар сол тілде сөйлейтін адамдардың ойлауы мен көзқарасының ерекшеліктерін көрсетеді. Мысалы, жапон тілінде жапон мәдениетінің "和 (wa)" сияқты ерекше аспектілерін көрсететін көптеген сөздер мен өрнектер бар, бұл қоғамдағы үйлесімділік пен келісімді білдіреді. Тілдік әртүрлілікті сақтау қазіргі әлемде өзекті мәселеге айналуда. Жаһандану, цифрландыру және кейбір ірі тілдердің Үстемдігі сирек кездесетін тілдер мен диалектілерге қиындық туғызады. Олардың көпшілігі қолдаудың жоқтығынан және оларды сақтауға қызығушылықтан жойылып кету алдында тұр. Тілдік әртүрліліктің жоғалуы тек тілдердің ғана емес, сонымен бірге осы тілдермен байланысты ерекше білімдердің, дәстүрлердің, әдет-ғұрыптардың жоғалуына әкелетінін түсіну маңызды.[5]

Тілдерді сақтау және дамыту үшін белсенді шаралар қабылдау қажет. Бұл тілдік бағдарламаларды құруды, білім берудегі тілдерді қолдауды, азшылық тілдердегі әдебиеттер мен мультимедиялық мазмұнды дамытуды қамтиды. Көптеген елдер қазірдің өзінде осы бағытта қадамдар жасауда. Мысалы, Канадада алғашқы халықтардың жергілікті тілдерін сақтауға және дамытуға бағытталған тілдік қауымдастықтарды қолдаудың федералды бағдарламасы бар.

Қазақстанда, көптеген басқа елдердегідей, тіл ұлттық бірегейлікті, мәдени мұраны және әлеуметтік байланыстарды қалыптастыруда шешуші рөл атқарады. Көпұлтты және көпмәдениетті мемлекет ретінде Қазақстан бірқатар ресми және Ұлттық тілдерден тұратын бай тілдік мұраға ие. Бұл мақалада біз тілдердің әртүрлілігі ұлттық мәдениет пен бірегейлікті нығайтуға қалай ықпал ететінін және қазіргі қоғамда тілдерді сақтау мен дамытудың қандай қиындықтары бар екенін қарастырамыз. Қазақстанның ұлттық бірегейлігінің негізгі аспектілерінің бірі мемлекеттік тіл - қазақ тілі болып табылады. Қазақ тілі қарым-қатынас құралы ғана емес, ұлттық бірліктің символы болып табылады. Оның ресми мәртебесі Қазақстанның барлық азаматтары үшін осы тілді сақтау мен дамытудың маңыздылығын көрсетеді. Билік органдары білім беруде, мемлекеттік мекемелерде және бұқаралық ақпарат құралдарында қазақ тілінің қолданылуын белсенді қолдайды.[6]

Сонымен қатар, Қазақстанда екінші ресми тіл-Орыс тілі де бар. Орыс тілі де елдің мәдени мұрасының маңызды элементі болып табылады. Тарихи тұрғыдан алғанда, көптеген қазақстандықтар орыс тілінде сөйлейді, әсіресе урбанизацияланған аймақтарда. Бұл құбылыс кеңес дәуірі және ұлтаралық байланыстар сияқты тарихи процестермен байланысты. Орыс тілі іскерлік, білім беру және халықаралық қатынастарда да сұранысқа ие болып қала береді. Айта кету керек, Қазақстан - көптеген басқа ұлттардың елі, олардың әрқайсысының өзіндік тілі мен мәдениеті бар. Мысалы, өзбек, ұйғыр, татар, украин және басқа тілдер күнделікті өмірде және олардың сөйлеушілерінің қоғамдық салаларында кеңінен қолданылады. Тілдер мен мәдениеттердің мұндай алуан түрлілігі Қазақстанды әртүрлі этникалық топтар бірге өмір сүретін және өзара іс-қимыл жасайтын бірегей орынға айналдырады.

Алайда, көптілді қоғам алдында белгілі бір қиындықтар бар. Олардың бірі-азшылық тілдерді сақтау және дамыту. Бұл тілдердің көпшілігі қолдаудың жоқтығынан және оларды сақтауға назар аударудан қауіп төніп тұр. Мысалы, Солтүстік Кавказ халықтарының және басқа аймақтардың дәстүрлі тілдері, егер оларды сақтау үшін белсенді шаралар қабылданбаса, жоғалуы мүмкін. Мемлекеттік және қоғамдық ұйымдар бұл мәселенің маңыздылығын түсіне бастайды және осы тілдерді сақтау және қолдау бағдарламаларында жұмыс істейді[7]

Тағы бір сын-жаһандану және цифрландыру жағдайында тілдік әртүрлілікті сақтау. Ақпараттық технологиялар мен интернеттің дамуымен көптеген адамдар халықаралық масштабтағы коммуникацияның негізгі құралы ретінде ағылшын тілімен бетпе-бет келеді. Бұл кейбір тілдік дәстүрлердің біртіндеп жоғалуына және ана тілдерін үйренуге деген қызығушылықтың жоғалуына әкелуі мүмкін. Сондықтан Ұлттық тілдерді сақтау және ілгерілету, соның ішінде оларды қолдау үшін заманауи технологияларды қолдану бағдарламаларын әзірлеу маңызды.

Қазақстанда тіл мәдениеттің, бірегейліктің және әлеуметтік байланыстың негізі бола отырып, негізгі ұлттық құндылықтардың бірі болып табылады. Бұл елде, басқалар сияқты, тіл тек қарым-қатынас құралы ғана емес, сонымен қатар ұлттық сана мен тарихи мұраның символы болып табылады. Қазақстандағы тілдердің алуан түрлілігі тек қазақ және орыс тілдерінде ғана емес, сонымен қатар әртүрлі этникалық топтар қолданатын басқа да көптеген тілдерде ұсынылған. Қазақ тілі осы елдің ұлттық бірегейлігін қалыптастыруда маңызды рөл атқарады. Ол мемлекеттік тіл болып табылады және мемлекеттік өмірдің барлық салаларында қолданылады: ресми құжаттардан бастап білім беру мен бұқаралық ақпарат құралдарына дейін. Қазақ тілін сақтауға және дамытуға деген ұмтылыс тілді таратуға бағытталған түрлі бағдарламалар мен іс-шараларда, оның ішінде білім беру жүйесінде көрінеді.[8]

Қазақстанның тіл саясатындағы маңызды аспект орыс тілінің мәртебесі болып табылады. Орыс тілі екінші мемлекеттік тіл ретінде күнделікті өмірде, коммерцияда, білім мен мәдениетте кеңінен қолданылады. Бұл Қазақстан қоғамының көпұлтты сипатын көрсетеді және этносаралық үйлесімділікке ықпал етеді. Алайда, қазақ және орыс тілдерінен басқа, Қазақстанда әртүрлі этникалық топтар қолданатын көптеген басқа тілдер бар. Олардың кейбіреулері, мысалы, ұйғыр, өзбек, татар, қараим және басқалары аймақтық тіл мәртебесіне ие және жергілікті қауымдастықтардың күнделікті өмірінде қолданылады.

Қазақстанның этникалық әртүрлілігі тілдік әртүрлілікте көрініс табады. Ел барлық этникалық топтардың өз тілдерін пайдалану және дамыту құқықтарын мойындайды және қолдайды. Әр түрлі тілдердегі білім беру бағдарламалары мен мәдени іс-шаралар әртүрлі этникалық топтардың мәдени мұраларын сақтауға және нығайтуға ықпал етеді. Қазақстандағы әртүрлі тілділікті мемлекеттік қолдау көп тілді білім беру жүйесінде де көрінеді. Мектептер әртүрлі тілдерді үйренуге мүмкіндік береді, бұл мәдениетаралық түсіністік пен құрметке ықпал етеді. Студенттер қазақ, орыс тілдерінде, сондай-ақ басқа этникалық топтардың тілдерінде білім алуға қол жеткізе алады, бұл тілдік тәжірибенің байлығын қамтамасыз етеді және мәдени түсінікті байытады.

Жаһандану және цифрландыру контекстінде Қазақстанда Ұлттық тілдерді сақтау мен дамытудың сын-қатерлері өзекті бола түсуде. Бір жағынан, жаһандық коммуникацияның артықшылықтары халықаралық қызметке сәтті қатысу үшін ағылшын тілі сияқты дүниежүзілік тілдерді білуді талап етеді. Екінші жағынан, ұлттық тілдерді сақтау және дамыту Мәдени мұра мен бірегейлікті сақтаудың маңызды міндеті болып қала береді.[9]

Осы тұрғыда, Қазақстан әлемдік қоғамдастыққа интеграциялау үшін Дүниежүзілік тілдерді қолдану мен өз халқының көптілді бірегейлігін сақтау арасындағы тепе-теңдікті табуға ұмтылады. Бұл оқытудың жаңа әдістемелерін әзірлеуді, тіл ресурстарын құруды және мәдени іс-шараларды өткізуді қоса алғанда, қазақ тілін нығайту жөніндегі шараларды қолдауда көрінеді. Қазақстандағы тіл мәдениеттің, бірегейліктің және әлеуметтік байланыстың негізі бола отырып, ұлттық құндылық ретінде маңызды рөл атқарады. Орталық Азияда стратегиялық орналасқан бұл көпұлтты мемлекеттік үлгі өзінің көптілділігімен және мәдени мұраның байлығымен сипатталады.

Қазақстанда екі мемлекеттік тіл бар: азаматтардың күнделікті өмірінде маңызды рөл атқаратын қазақ және орыс тілдері. Қазақ тілі мемлекеттік тіл ретінде ұлттық бірегейлікті қалыптастыруды ынталандырады және елдің мәдени мұрасын нығайтуға ықпал етеді. Орыс тілі екінші мемлекеттік тіл ретінде мәдениетаралық өзара әрекеттесуді жеңілдетеді және көптеген этникалық топтар үшін маңызды байланыс құралы болып табылады. Қазақ тілі мемлекеттік тіл ретінде ұлттық бірегейлікті қалыптастыруда орталық орын алады. Ол қазақ халқының тілі болып табылады және оның тарихын, мәдениеті мен дәстүрлерін білдіреді. Қазақ тілін қолдау әдебиетті, өнерді және қазақ тіліндегі білім беруді дамыту жөніндегі іс-шаралар арқылы жүзеге асырылады. Қазақ тілін сақтау және ілгерілету жөніндегі бағдарламаларға тілдік оқыту, лингвистикалық зерттеулер, сондай-ақ әдеби фестивальдар мен көрмелер сияқты мәдени іс-шаралар кіреді. Қазақстандағы орыс тілінің өзіндік тарихы мен маңызы бар. Бұл елдегі орыстар, украиндар, немістер және басқалар сияқты көптеген этникалық топтар үшін маңызды тілге айналды. Орыс тілі білім беру, бизнес, медиа және мемлекеттік институттарда кеңінен қолданылады. Бұл әртүрлі этникалық топтар үшін ортақ мәдени және лингвистикалық фон жасайды және олардың арасындағы өзара әрекеттесуді жеңілдетеді.

Бірақ Қазақстанда көптілділік қазақ және орыс тілдерімен шектелмейді. Елде әр түрлі этникалық топтар бар, олардың әрқайсысы өз тілі мен мәдени мұрасын сақтайды. Бұл елде көптеген тілдерді, соның ішінде ұйғыр, өзбек, татар, қараим және басқаларын қолдануға әкеледі. Бұл тілдер көбінесе аймақтық тіл мәртебесіне ие және жергілікті қауымдастықтардың күнделікті өмірінде қолданылады.[10]

Қазақстанның тіл саясатының маңызды құрамдас бөлігі тілдердің әртүрлілігін тану және қолдау болып табылады. Түрлі этникалық топтардың тілдерін сақтауға және дамытуға бағытталған бағдарламаларды мемлекеттік қолдау елдегі мәдени әртүрлілікті нығайтуға ықпал етеді. Әр түрлі тілдердегі білім беру бағдарламалары, Мәдени іс - шаралар және әдеби зерттеулер азшылық тілдерін сақтауға және құрметтеуге ықпал етеді. Қазақстанның білім беру жүйесінде көптілділік кеңінен дамыған. Студенттер мектептер мен жоғары оқу орындарында әртүрлі тілдерді үйренуге мүмкіндік алады, бұл мәдениетаралық түсіністік пен құрметке ықпал етеді. Әр түрлі тілдерде оқыту студенттердің лингвистикалық мүмкіндіктерін кеңейтіп қана қоймай, оларға басқа мәдениеттерді жақсы түсінуге және құрметтеуге көмектеседі.

Қазіргі ақпараттық қоғамда ұлттық тілдерді сақтау мен дамытудың сын-қатерлері өзекті бола түсуде. Бір жағынан, жаһандану халықаралық қатынастар мен экономикаға сәтті қатысу үшін Дүниежүзілік тілдерді білуді талап етеді. Екінші жағынан, ұлттық тілдерді сақтау және дамыту халықтың мәдени мұрасы мен бірегейлігін сақтау үшін маңызды. Осы тұрғыда, Қазақстан жаһандық интеграция мен көптілді бірегейлікті сақтау арасындағы тепе-теңдікті табуға ұмтылады. Қазақ және басқа да Ұлттық тілдерді сақтау және дамыту жөніндегі бағдарламалар дамуын жалғастыруда. Әр түрлі тілдерде білім берудің қолжетімділігін қамтамасыз ету, жаңа әдеби және мәдени шығармалар жасау, сондай-ақ көптілді қоғамды қолдау тетіктерін дамыту маңызды міндет болып қала береді. Қазақстандағы тіл тек қарым-қатынас құралы ғана емес, сонымен бірге осы елдің мәдени байлығы мен алуан түрлілігін көрсететін маңызды ұлттық құндылық болып табылады. Қазақ және орыс тілдері, сондай-ақ көптілді қоғам ұлттық бірегейлік пен этносаралық келісімді нығайтуға ықпал етеді. Қазақстанда тілдердің алуан түрлілігін сақтау және дамыту мәдени мұраны сақтау және болашақта әлеуметтік байланысты нығайту үшін негізгі міндет болып қала береді.

Әдебиеттер тізімі

1. Ахметова, Н. Ж. және Ахметов, А.Н. (2021). Қазақстандағы білім беру саласындағы қазақ және орыс тілдері. ҚазҰУ Хабаршысы. "Саясаттану, Халықаралық қатынастар" сериясы, 58 (4), 232-239.

2. Жанат, М., & Луц, Р. (2020). Қазақстандағы тіл саясаты: орыс тілінің мәртебесін жағдайлық зерттеу. Халықаралық орыс журналы, 9 (2), 31-48.

3. Левин, Б. (2018). Қазақстандағы тілдік жоспарлау және саясат: тарихи шолу және ағымдағы сын-қатерлер. Еуразиядағы Тіл және лингвистика, 5 (2), 125-144.

4. Смағұлова, Дж. (2017). Қазақстандағы тілдік әртүрлілік: саясат және практика. Тіл саясаты, 16 (3), 283-303.

5. Мұхамет, С., & Бейсенова, А. (2020). Қазақстанның көптілді контекстінде тілді қолдану: татар тілінің мысалында. Тіл әлеуметтануының халықаралық журналы, 2020 (264), 109-126.

6. Төлеубекова, А., & Қалтаева, А. (2019). Қазақстандағы көптілді білім беру: саясат, практика және сын-тегеуріндер. Халықаралық екі тілді білім беру және екі тілділік журналы, 22 (3), 279-294.

7. Ғабдулхаков Р. К. және Айдарова М .Э. (2020). Қазақстандағы Орыс тілі: тарих және қазіргі заман [Электрондық ресурс]. Қазақ ұлттық университетінің баспасы. Әл-Фараби.

8. Хамидулина а. з. және Дәулетбаева А. А. (2021). Қазақстандағы тіл саласындағы мемлекеттің саясаты. Қазақ ұлттық университетінің баспасы. Әл-Фараби.

9. Рахимова, З. және Құлмағанбетова, А. (2019). Қазақстандағы көптілділік және мәдениетаралық коммуникация [Электрондық ресурс]. Қазақ университетінің баспасы.

10. Ешімова, С. С.және Ахметова, Н. ж. (2018). Қазақ тілі ұлттық бірегейліктің элементі ретінде [Электрондық ресурс]. ҚазҰУ Хабаршысы. "Филологиялық серия" сериясы, 64 (2), 108-115.

11. Оспанова.Г.Т Тіл-этномәдени құндылық.

12. Қазіргі әдебиеттегі жалпыадамдық құндылықтар. – Алматы- 2014.

13. Құрман Н.Ж. Қазақ тілін оқытудың этномәдени және әлеуметтік лингвистикалық мәселелері- 2016.

14. Т.Р.Қордабаев .Қазақ тілі білімінің қалыптасу, даму жолдары.

15.Кеңес Оразбекұлы-Қанатты сөз -қазына (2022).