10 сынып ЖМБ ҚМЖ презентациясы: 10.1.4.1- АТФ-тың құрылысы мен қызметтерін сипаттау;

1 слайд
Сендер АТФ туралы не білесіңдер? «Кіру билеті»

2 слайд
Оның молекулалары қандай компоненттерден тұрады? «Кіру билеті»

3 слайд
Не себепті АТФ-ті жасушаның әмбебап энергия көзі деп атайды? «Кіру билеті»

4 слайд
Бұл қызметті орындау үшін оған не мүмкіндік береді? «Кіру билеті»

5 слайд
10.1.4.1- АТФ-тың құрылысы мен қызметтерін сипаттау; §40.Аденозинүшфосфаттың құрлысы және қызметі. Сабақтың оқу мақсаты:

6 слайд
«Бұрынғы атаулар» (үй жұмысы) • Липидті қабат, • трансмембраналы ауысу, • пассивті тасымалдау, • диффузия, • фик теңдеуі, • транслоказа • Селективсіз және селективті өзектер, • конформация, • реттегіш, • жеңілдетілген диффузия, • унипорт, симпорт, антипорт.

7 слайд
«Қазіргі атаулар» • АТФ, • макроэргиялық байланыстар • Аденозиндифосфат, • Аденозинмонофосфат, • Фосфорлау.

8 слайд
АТФ дегеніміз не? АТФ (Аденозинүшфосфорқышқылы) — энергитикалық нуклеотид . Бұл – тірі жасушадағы негізгі энергия заты. Оның рөлі мен қасиетін ақырына дейін түсіну үшін АТФ молекуласының құрылысын білу керек. Бұл – жалғыз нуклеотид. Ол РНҚ тізбегіндегі нуклеотидтерге ұқсас, өйткені оның құрамында қант – рибоза болады. Азотты негізі – аденин. Негізгі айырмашылығы мынада: АТФ-да фосфор қышқылының бір қалдығының орнына рибозаға бірінен соң бірі үш қалдық қосылады, сондықтан «үшфосфат» аталған.

9 слайд
«Кинометафора» https:// www.youtube.com/watch?v=GsYkRQMO2ZA

10 слайд
Ақпарат парағы • АТФ молекуласының құрылысы мен қызметтері • Білетіндей, нуклеин қышқылдар нуклеотидтерден құрастырылған. Жасушада нуклеин қышқылдар бірігіп немесе бос күй»де орналасуы мүмкін. Бос күйде олар ағза үшін біраз маңызды қызметтерді атқара алады. • Осындай нуклеотидтерге АТФ молекуласы немесе аденозинүшфосфорлы қышқыл жатады . Басқа нуклеотидтер сияқты АТФ бескөміртекті қант – рибоза , азот негізі – аденин , және де басқа ДНК мен РНК нуклеотидтерде сияқты емес, фосфор қышқылының үш қалдығынан құралған. Сурет . 1. АТФ молекуласының үш схемалық суреті

11 слайд
Ақпарат парағы • АТФтің ең маңызды қызметі ол жасушадағы амбебап энергияның сақтаушы мен тасымалдаушы болып саналады. Жасушада өтетін барлық биохимиялық реакциялар энергияны талап етеді, энергия көзі ретінде АТФ пайдаланылады. •   • Фосфор қышқылының бір қалдығын бөлініп кеткен кезде, АТФ молекуласы АДФ молекуласына айналады аденозиндифосфат ). Тағы бір қалдықты бөліп тастаған кезде АМФ пайда боладым (аденозинмонофосфат). Сурет 2. АТФ гидролизі және оның АДФке айналуы

12 слайд
Ақпарат парағы • Фосфор қышқылынан екінші мен үшінші қалдықты бөліп тастаған кезде көп мөлшерде энергия бөлінеді, 40 кДж дейін. Сол себептен фосфор қышқылынын қалдықтары арасында байланыстарды макроэргиялық деп атап, оған сәйкес белгімен белгілейді. • Қарапайым байланыс гидролизге ұщыраған кезде энергияның аз мөлшері бөлінеді немесе сіңіреді. Ал макроэргиялық байланыс гидролизге ұшыраған кезде үлкен энергия мөлшері бөлінеді (40 кДж). Рибоза мен фосфор қышқылының бірінші қалдығы арасында байланыс макроэргиялық болып саналмайды, ол гидролизге ұшыраған кезде 14 кДж энергия бөлінеді.. • Макроэргиялық қосылытар басқа нуклеотидтердің негізінде де пайда бола алады, мысалы ГТФ  (гуанозинтрифосфат), нәруіздің биосинтез барысында энергия көзі ретінде пайдаланып, сигнал беруде қатысады, транскрипция барысында РНК синтезде субстрат болып қатысады, ең таралған эмбебап энергия көзі АТФ болып саналады. • АТФ   цитоплазмада, ядрода, митохондриялар мен хлоропласттардың құрамында да болуы мүмкін. • Қорыта айтқанда біз АТФ не екенін еске түсіріп, оның қызметтері туралы және макроэргиялық байланыс туралы білетін болдық.

13 слайд
Ақпарат парағы • Аденозиндифосфат (АДФ) - аденозиннен және фосфор қышқылының 2 қалдығынан тұратын нуклеотид. АДФ органикалық заттардың тотығуы нәтижесінде бөлінген бос химиялық қуатты (энергияны) пайдаланып, бейорганикалық фосфатпен фосфорлану реакциясына түсіп, аденозинтрифосфатты — АТФ-ті (бос энергияны жинақтаушы қосылыс) түзеді. Фосфорлану реакциясы жасушаның жалпы органеллаларының бірі — митохондрияларда жүреді.

14 слайд
Ақпарат парағы • Аденозинмонофосфат (АМФ) — айналымдық (циклдік) нуклеотид. АМФ - организмдегі маңызды биохимиялық реттегіштердің бірі. Ол көптеген гормондар әсерлерінің молекулалық механизміне, жүйке қозуының берілуі, бұлшықеттердің жиырылуы және осы сияқты т.б. процестерге қатысады.

15 слайд
Ақпарат парағы • Фотофосфорлау – жарық энергиясы есебінен АТФ синтезінің үдерісі. Осы үдеріс өз атауын: АТФ молекуласының синтезі – «энергияның шоғырлануы » – фосфаттың АДФ-ке қосылу үдерісіне байланысты алды. Демек, фосфорлау үдерісі жүреді. Сонымен қатар фосфаттың АМФ-қа қосылуы және оның АДФ- ке айналуы да фосфорлау болып табылады. Бұл фотосинтез барысында жарық фотоны есебінен жүретіндіктен, үдерістің химизмі атауына энергия көзінің белгіленуі қосылады. Жарық пен хлорофилдің әрекеттесуі нәтижесінде фотон энергиясы АТФ молекуласының химиялық энергиясына айналады.

16 слайд
«Рөльдік ойын» • 1-топ. АТФ және макроэргиялық байланыстар. • 2-топ.Аденозиндифосфат. • 3-топ Аденозинмонофосфат. • 4-топ. Фосфорлау. • Дескриптор: • - АТФ молекуласының құрлысы мен қызметі және макроэргиялық байланыс туралы сипаттайды – 2 балл; • - Аденозиндифосфат құрылысы мен қызметін анықтайды – 2 балл; • - Аденозинмонофосфат құрлысын және қызметін атайды – 2 балл; • - Фосфорлау үдерісін түсіндіреді – 2 балл;

17 слайд
«Биологиялық кері байланыс» • Бүгінгі тақырып бойынша түсінгенім...................... • Бүгінгі тақырып бойынша маған ең қиын болған тұсы.............. • Бүгінгі биология сабағы мен үшін.......................болды. • Келесі биология сабағында мен ............................ болып келемін.

18 слайд
Жұптық жұмыс: 1-тапсырма. • 1. 1 суретте АТФ құрылысын сипаттайтын химиялық формуласы бейнеленген, олардың құрылым бірліктерін анықтау үшін: • Азотты негізді (аденин) – дөңгелектеу арқылы көрсетіңіз. • Қантты (рибоза) – көк түсті сиядан басқа түспен бояңыз. • Фосфат тобын – астын екі сызық арқылы сызып көрсетіңіз. • Гликоген молекуласының фрагментін, яғни 100 глюкоза қалдығы тотығу кезінде гликолиз нәтижесінде жасушада қанша АТФ молекуласы синтезделеді? АТФ молекулаларының көп мөлшерде түзілуінің маңызы неде? • ______________________________________________ ______________________________________________ ________________ • Жұптық жұмыс дескрипторы: • - АТФ құрылысын сипаттайтын химиялық формулалардағы құрылым бірліктерін анықтайды – 2 балл; • - гликоген молекулаларының фрагменттері 100 глюкозадан синтезделетін АТФ молекулаларының саны мен қызметінің маңызын сипаттайды – 2 балл;

19 слайд
Жеке жұмыс: 2-тапсырма. • 4.1 суретті және кілт сөздерді пайдаланып, төмендегі тыныс алу кезеңдері мен онда түзілетін АТФ сандарын бейнелейтін сызбанұсқаны толтыр: этил спирті, 2 АТФ, сүт қышқылы, 34 АТФ, Кребс циклі, 2 АТФ, глюкоза, ферментация (ашу), 2 АТФ, гликолиз, электрон тасымал тізбегі. • Жеке жұмыс дескрипторы: • - АТФ молекуласының түзілу механизмін сызбанұсқада дұрыс реттілігін анықтайды – 2 балл;

20 слайд
Жеке жұмыс: 3-тапсырма. • Бір жасушаға радиобелсенді фосформен 32 Р соңғы үшінші фосфор қышқылының қалдығы бойынша белгіленген АТФ молекуларын, Ал басқа жасушаға радиобелсенді фосформен 32 Р бірінші рибозаға ең жақын фосфор қышқылының қалдығы бойынша белгіленген АТФ молекуларын еңгізді. Бес минуттан кейін бейорганикалық 32 Р ион-фосфаттың мөлшерін өлшеген. Қай жасушада ол жоғары болды және неге? • Жеке жұмыс дескрипторы: • - жасушадағы АТФ молекуласының өзгеруін салыстырады – 2 балл;

21 слайд