§18-19 ЕЖЕЛГІ ДӘУІРДЕГІ ҚАЗАҚСТАН АУМАҒЫНДАҒЫ ЭТНОГЕНЕЗ ЖӘНЕ ЭТНИКАЛЫҚ ҮДЕРІСТЕР

1 слайд
§18-19 ЕЖЕЛГІ ДӘУІРДЕГІ ҚАЗАҚСТАН АУМАҒЫНДАҒЫ ЭТНОГЕНЕЗ ЖӘНЕ ЭТНИКАЛЫҚ ҮДЕРІСТЕР

1 слайд

2 слайд
Оқу мақсаты: 10.2.1.2 -этникалық процестердің сабақтастығын анықтай отырып, Қазақстан аумағындағы этногенездің кезеңдерін айқындау Сабақтың мақсаты: Қазақстан аумағындағы этногенез үдеріінің басталуы туралы түсіндіру, этногенез бен этникалық процестердің қалыптасу кезеңдерін анықтау

2 слайд

3 слайд
Қазақ этногенезінің басталуы  Орталық Азияда этникалық сана-сезім шарушылыққа байланысты қалыптасады. /Отырықшы және көшпелі халық шаруашылығы/  Қазақтардың этногенезі көшпелілер өркениетінің пайда болуымен тығыз байланысты.  Б.з.Б І мыңжылдықтың ортасына қарай көшпелі және жартылай көшпелі болды.  Қазақ этногенезінің ерте кезеңін зерттеу тілді анықтаумен тікелей байланысты.  Этнос болып қалыптасу үшін 3 элемент керек:  1. антропологиялық  2. тілдік  3. этникалық

3 слайд

4 слайд
Этногенездің фин-угор кезеңі Ботай-Терсек мәдениетін жасаушылар Энеолит кезеңіндегі қолданылған тіл. Олар аралас еуропеоидті-оралдық антропологиялық түрге жатады. Ғалымдардың көпшілігі оларды угорлар деп есептейді.

4 слайд

5 слайд
Этногенездің үндіеуропалық (үнді ирандық) кезеңі Үндіеуропалықтарды (үнді ирандық) – арийлер деп атаймыз. Қола дәуіріне жатады. Авеста, Ригведа, Веда жазбалары мен лингвистикалық мәліметтерде Андрон тайпаларының үндіиран тілінде сөйлегендігі туралы болжам бар. Түркітану теориясына сүйенушлер Андрон тайпаларының түркі тілінде сөйлегендігін растайды.

5 слайд

6 слайд
Андрондықтар антропологиясы Жерортатеңіздік тип: ұзын бас сүйекті және сопақтау бетті. Елдің батыс бөлігінде орналасқан. Шығыстық тип: Дөңгелек бас сүйекті, жалпақ бетті және қыр мұрынды андрондық түр. Елдің шығыс бөлігінде орналасқан. Андрондықтар мекендеген аймақтың солтүстігінде оралдық тип қалыптасты. Андрондықтар мекендеген аймақтың шығыс бөлігінде моңғолоидтық белгілер қалыптасқан.

6 слайд

7 слайд
Қарасұқ мәдениетінің мәселелері Қарасұқ мәдениет өкілдері Шығыс Қазақстан мен Оңтүстік Сібірде орналасқан. Қарасұқ мәдениет жасаушылар антропологиялық жағынан аралас тип болып табылады. Қарасұқ мәдениетінің негізі «андрондық тип» Орталық Азяиның шығысынан келген моңғолоидті типпен толықтырылған. Қарасұқ мәдениеті тілі жағынан ирандық та, прототүрік те болуы мүмкін. Қарасұқ мәдениетінің мұрагері скиф-сақтық келбеттегі Тағар мәдениеті болып табылады. Қытай деректерінде олар түркі тілдес динлиньдерге ұқсатылады.

7 слайд

8 слайд
Қарасұқ мәдениетінің мәселелері Қарасұқ мәдениет өкілдері Шығыс Қазақстан мен Оңтүстік Сібірде орналасқан. Қарасұқ мәдениет жасаушылар антропологиялық жағынан аралас тип болып табылады. Қарасұқ мәдениетінің негізі «андрондық тип» Орталық Азяиның шығысынан келген моңғолоидті типпен толықтырылған. Қарасұқ мәдениеті тілі жағынан ирандық та, прототүрік те болуы мүмкін. Қарасұқ мәдениетінің мұрагері скиф-сақтық келбеттегі Тағар мәдениеті болып табылады. Қытай деректерінде олар түркі тілдес динлиньдерге ұқсатылады.

8 слайд

9 слайд
Юечжилер мен үйсіндер Қытай деректерінде юечжилер сақтармен туыстас болған. Юечжилер мен үйсіндер бактриялықтармен (тохарлармен) бірге жүрген. Тохарлар юечжилерлердің тек бір бөлігі болуы да мүмкін. Б.З.Б ІІ ғасырда юечжилер ғұндардың қысымымен Солтүстік-Батыс Қытайдан батысқа қарай кетіп, Шығыс және Оңтүстік-шығыс аумағына қоныстанды. Бұл кезде Шығыс және Оңтүстік-шығыс аумағын жартылай көшпелі үйсіндер өмір сүрді.

9 слайд

10 слайд
Қаңлылар Қытай деректері бойынша қаңлылар мен олардың мемлекеті Сырдарияның орта ағысында және Шаш облысында орналасты. Қаңлылар Қазақстанның оңтүстігіне солтүстік-шығыстан ғұндердың ығыстыруы нәтижесінде келді. Қаңлылар көшпелілер немесе жартылай көшпелі шаруашылықпен айналысты.

10 слайд

11 слайд
Этногенездің түркілік кезеңінің басталуы Қазақтар этногенезінің түркілік кезеңінің басталуы ғұндармен байланысты. Зерттеушілердің көпшілігі ғұндарды түркітілдестер деп есептейді. Еуропада таралған ғұндар бейнесі – көшпелілердің жинақталған және мифологияланған бейнесі. Ғұндар Қытай деректерінде «сюнну», «хунну» деп айтылады. Б.з.б ІІІ ғасырда ғұндар көшпелілердің үлкен империясын құрды. Ұлы Даланың шығысында орналасты. Ирандық тайпалардың бір бөлігі ғұн одағына кіріп, ассимилияцияланды. Түркітілдес ғұн тайпаларының Ұлы Даланың орталық бөлігіне келуі ондағы тайпалардың түркілене бастауының негізін қалады.

11 слайд

12 слайд
Ұлы Даланың ирандық тайпаларының тағдыры Көптеген ирантілдес тайпалар б.з.б І мыңжылдықта Орталық Азияның отырықшы-егіншілік жерлерін иеленді. Автохтонды халқын ассимилияциялап, хорезмдік, соғдылық, бактриялық этностарды құрды. І-ІІІ ғасырларда тохарлар Бактрияда Кушан патшалығын құрды. Кейбір сақ тайпалары Ауғанстанның оңтүстік территориясына кетті. Бұл жер Сакастан (Систан) деп аталды. Кейін олар Үндістанға қоныс аударды. Иран тайпаларының қалған бөлігі І мыңжылдықтың ортасында түркілермен араласып кетті. Оларда қазақ этногенезінің қалыптасуына көмектесті.

12 слайд

13 слайд

13 слайд

14 слайд
1-тапсырма. Оқулықтағы мәліметтерді пайдаланып, кестені толтырыңыз! №Этногенездің қалыптасу кезеңдері Ерекшелігі 1Этногенездің фин-угор кезеңі 2Этногенездің үндіеуропалық (үнді ирандық) кезеңі 3Этногенездің андрондықтар кезеңі 4Этногенездің Қарасұқ мәдениеті кезеңі 5Этногенездің юечжилер мен үйсіндер кезеңі 6Этногенездің қаңлылар кезеңі 7Этногенездің түркілік кезеңі 8Ирандық тайпалардың қазақ этногенезіне әсері

14 слайд