Альфа, бетта және гамма сәулелену

1 слайд
Қазақстан Республикасының Білім және Ғылым министрлігі Жаңақорған аграрлы- техникалық колледжі ,  және  сәулеленуі Пән мұғалімі: Алпамышева Қарлығаш

2 слайд
Өткен сабақтар бойынша білім деңгейлерін тексеру (үй тапсырмасын сұрау) • Радиоактивтік дегеніміз не? • Беккерель қандай құбылыстарды зерттеумен айналысқан? • Радиоактитвтікті қандай ғалымдар зерттеген? • Радиоактивтік нешеге бөлінеді? • Радиоактивті элемент дегеніміз не? • Менделеев кестесіндегі қандай элементтер радиоактивті болып табылады?

3 слайд
Э. Резерфорд пен П. Кюри радиоактивтік кезіндегі сәуле шығарудың табиғатын зерттеу барысында оның құрамы күрделі екенін анықтайды. Радиоактивті радий қорғасыннан жасалған калың қабатты ыдыстың ішінде орналасқан. Ыдыстың ортасында цилиндр пішінді арна бар. Ыдыстың түбіндегі радийден шыққан сәулелерге оған перпендикуляр бағытта күшті магнит өрісі әсер етеді. Арнаның қарсысында фотопластина бар. Барлық қондырғы вакуумде орналастырылған.

4 слайд
Радийден шығатын сәулелер ағыны магнит өрісінен өткеннен кейін үш шоққа бөлінген. Шоқтардың осылайша бөлінуін фотопластинадағы қарайған заттардың орындары бойынша анықтайды. Оларды сәйкесінше α (альфа)-сәуле , β (бета)-сәуле және γ (гамма)-сәуле деп атаған.

5 слайд
Радиоакти вті ыдырау түрлері – ыдырау  - ыдырауα – ыдырау

6 слайд
Ядролардың өздігінен түрленуі – α, β-бөлшектері мен γ-сәулесін шығаратын табиғи және жасанды радиоактивтілік, сондай-ақ ауыр ядролардың өздігінен бөлінуі арқылы жүзеге асады.

7 слайд
Альфа-ыдырау • Өздігінен ыдырау процесінде α бөлшектер ядродан ұшып шықса, оны α – ыдырау деп атайды. α –сәулелер - гелий иондарының ағыны

8 слайд
α – сәуленің:  Өтімділігі төмен;  Қалың қағазда жұтылады;  Иондаушы қабілеті жоғары;  Энергиясын тез жоғалтады.

9 слайд
Альфа-ыдырау кезінде атом ядросы зарядының саны Z  екіге және A массалық саны   төртке кем туынды ядроға түрленеді. Жаңа элемент Менделеев кестесіндегі периодтық жуйенің бас жағына қарай екі орынға ығысады: Мұндағы Х - аналық ядро, У - туынды ядро

10 слайд
Бета-сәулелену • β-сәулесінің табиғатын 1899 ж Резерфорд ашқан болатын. Ол шапшаң қозғалатын электрондар ағыны. β- ыдырау — атом ядросының ішінде нейтронның (n) протонға (p) және протонның нейтронға өздігінен айналу процесі. Процесс кезінде ядродан электрон (е–) не позитрон (е+) және электрондық антинейтрино не нейтрино бөлініп шығады. • β –бөлшекті өтімділігі жоғары; • ауадағы еркін жүру жолының ұзындығы 1 м; • Қалыңдығы 1 мм мыс қабатынан өте алмайды.• Аналық және туынды ядролар —  изобаралар .

11 слайд
β-ыдырау Электрондық  -ыдырау Позитрондық  -ыдырау

12 слайд
Электрондық  -ыдырау кезінде атом ядросының зарядтық саны бір заряд бірлігіне артады, ал массалық сан өзгермейді.   Жаңа элемент Менделеев кестесіндегі периодтық жүйенің соңына қарай бір орынға ығысады: Мұндағы — электрлік заряды нөлге тең, тыныштық массасы жоқ электрондық  антинейтрино  деп аталатын бөлшек.

13 слайд
Позитрондық  -ыдырау кезінде ядроның зарядтық саны бірлік зарядқа кемиді, нәтижесінде элемент Менделеев кестесіндегі периодтық жүйенің бас жағына қарай бір орынға ығысады: Позитрон - электронның антибөлшегі, массасы электронның массасына тең.

14 слайд
Гамма сәулелену • 1900 жылы Вилaрд ядролық сәуле шығарудың құрамындағы үшінші компоненттің бар екенін тапты, оны  гамма сәуле шығару   деп атаған. Гамма-сәуле шығару магнит өрісінде ауытқымайды, демек, оның заряды жоқ. Гамма-сәуле шығару радиоактивтік ыдыраудың жеке бір түрі емес, ол альфа және бета-ыдыраулармен қабаттаса өтетін процесс.Гамма-сәуле шығару магнит өрісінде ауытқымайды, демек, оның заряды жоқ. Гамма-сәуле шығару радиоактивтік ыдыраудың жеке бір түрі емес, ол альфа және бета-ыдыраулармен қабаттаса өтетін процесс. • Магнит өрісінде ауытқымайды; • Заряды жоқ; • Толқын ұзындығы өте қысқа; • Өтімділік қабілеті жоғары; • Аудағы еркін жүру жолының ұзындығы 120 м.

15 слайд
Студенттердің өзіндік жұмысы: Радийдің радонға айналу реакциясы кезінде қандай бөлшек бөлініп шығады? Қорғасын  изотопының  радоактивті   ыдырауы  кезінде  β – бөлшек  ұшып  шығады.  Қорғасын  изотопының   ядросы  қандай  элементтің  ядросына   айналады?

16 слайд
Өтілген сабақты (материалды) бекіту • Э. Резерфорд пен П. Кюри радиоактивтік кезіндегі сәуле шығарудың табиғаты жайлы қандай тұжырым жасады? • Радиоактивтік ыдыраудың неше түрі бар? • Альфа ыдырау дегеніміз не? • Бетта ыдырау дегеніміз не және ол нешеге бөлінеді? • Гамма сәулелену дегеніміз не?

17 слайд
ҮЙ ТАПСЫРМАСЫ Физика 10кл Г. Я.Мякишев , Б.Б.Буховцев § 9 0