Ашық сабақ Күй құдіреті 5 сынып

1 слайд
Күй құдіреті 5 сынып

2 слайд
Сабақта: • Күй ұғымымен танысасыңдар • Төкпе және шертпе күй туралы білесіңдер • Төкпе күй мен шертпе күй өкілдерімен танысасыңдар • Құрманғазының “Адай” күйі және Тәттімбеттің “Сарыжайлау” күйін тыңдап,талдаймыз • “ Қасиетті домбыра” әнін үйренеміз https://flippity.net/rp.php?c=% D0%97%D0%B0%D1%80%D0%B8%D0%BD%D0%B0 Топқа бөлу спиннері

3 слайд
Тарт күйіңді, домбыра! Төгіл, төгіл тәтгі күй, Тау суындай сылдыра, Желпін, желпін жел соқтыр! Тау да тұман тұрмасын, Көктен бұлтты ыдырат !

4 слайд
-Күй дегеніміз не? Бармағынан бал тамған күйшілер арқылы бізге жетіп келген ғажайып күйлер халқымыздың мәдени байлығы, рухани азығы болып отыр. Күй - аспапта орындалатын музыкалық шығарма.

5 слайд
1-тапсырма. Ақпаратпен танысу және зерттеу Төкпе күй дегеніміз оң қолдың саусақтары бірігіп, жоғары төмен серпіліп орындалатын күй. Шертпе күй дегеніміз оң қолдың саусақтарымен шертіліп ойналатын күй. Төкпе күйлер Батыс Қазақ станда, ал шертпе күйлер Арқа, Же ті су мен Қаратау өңір лерін де көп орын далады.Төкпе күйдің атасы атанған Құрманғазы. Төкпе мә нерінің көрнекті өкілдері – Құрман ғазы, Сейтек, Ұзақ, Дәулеткерей, Абыл, Дина, Қазанғап, Есір және тағы бас қалар. Төкпе күйлер өзінің өлшемі мен ырғағы жағынан нақты болып, саусақтардың бірыңғай сілтеуімен орын далады, олар көбінесе жігерлі, асқақ келеді. Төкпе күйлердің өзі ішкі мазмұны мен орындалу, тартылу әдіс-тәсілдеріне орай, түрлі салаларға бө лініп, жеке-жеке қалыптасқан, бір-біріне ұқсамайтын, әр түрлі орын дау шылық мектептер құ райды. Мұн дағы әр мектептің өзіндік саусақ басу, қағыс қолдану әдістері бар. Сыр бойының, Маңғыс тау өңірі нің күйлері де өзіндік орын дау шылық дәстүрімен айрықша құрылым дық, орын даушылық мәнерлерді бай қа тады. Шерт пе күйлер ән негіздес өте сазды, кұрылысы шағындау болып ке леді. Күй әуені екі ішекте кезек орындалып, кө бінесе бір дауыстылығы басым болады. Бұл күй лердің ежелден қалыптасқан қа ғыс қағу, саусақ басу тәртібі бар. Шертпе күйдің атасы атанған күйші- Тәттімбет.Шертпе күй мәнерінің көрнекті өкілдері – Байжігіт, Тәттімбет, Сүгір, Тоқа, Дайрабай, Баубек, Әбди, Төлеген және т.б. Шертпе күй лер дің өзі мазмұндық, орындаушылық ерек шеліктеріне орай, бірнеше мек тептерден тұрады. Олар Арқа, Қаратау, Же тісу, Алтай мектебі деп аталады.

6 слайд
2-тапсырма.Күй өнерінің классигтері Тәттімбет Қазанғапұлы (1815-1860) Құрманғазы Сағырбайұлы (1818-1889) https://wordwall.net/ru/resource/38996464

7 слайд
2-тапсырма: Күй өнерінің классигтері Құрманғазы Сағырбайұлы (1818-1889) — қазақтың ұлы күйші-композиторы.Қазақтың аспапты музыка өнерінің классигі. Қазақ даласын асқақ та жігерлі күйлерімен тербеген ұлы күйші- композитор Құрманғазы Сағырбайұлы 1818 жылы, қазіргі Батыс Қазақстан облысының Жаңақала ауданына қарасты Жиделі деген жерде дүниеге келген.  Шыққан тегі – Кіші жүз.Құрманғазының әкесі Сағырбай өнерден алыс, қақ-соқпен ісі жоқ, қарапайым шаруа адамы болған. Шешесі Алқа адуынды, бірбеткей, ер мінезді кісі болған, той- домалақта күресетін палуан әйел атаныпты. Оны күй өнеріне баулыған әрі алғашқы ұстазы Ұзақ күйші болатын.  Аяусыз азап пен халық арасындағы теңсіздікке бар болмысымен қарсы шыққан күйшінің жарты ғұмыры түрмеде өтті. Құрманғазы алты рет абақтыға қамалып, босап шыққан. Бізге дейін Құрманғазының 60-ға жуық күйі жеткен.Күйлері: «Кішкентай»,»Сарыарқа», «Түрмеден қашқан», «Кісен ашқан», «Қайран шешем», «Аман бол шешем,аман бол» , «Адай» Құрманғазы жігерлі күйлерімен халқына күш-жігер беріп отырды.   Тәттімбет Қазанғапұлы (1815-1860) 1815 жылы Қарағанды облысының Қарқаралы ауданындағы Мыржық деп аталатын ауылына қарасты – Қызылжал қыстауында дүниеге келген. Тәттімбет небәрі 45 жас ғұмыр кешіп, 1860 жылы дүние салды. Тәттімбет дәулетті әулеттен шыққан. Қарқаралы округіндегі Нұрбике-Шаншар болысында 1842-1854 жылдар аралығында болыс болған. 1855 жылы Ресей патшасы Александр ІІ-нің таққа отыру рәсіміне шақырылып, Петербургке барған.Қазақтың күй өнерінде Тәттімбеттің «Саржайлау», «Қосбасар», «Былқылдақ», «Сылқылдақ», «Көкейкесті», «Бес төре» сияқты ондаған күйлері классикалық үлгідегі мұра ретінде ұлттың рухани мақтанышына айналған. Қазақтың музыкалық мәдениетінің дамуына Тәттімбет күйлерінің шапағаты зор.

8 слайд
3-тапсырма.Күй тыңдау.Талдау • Құрманғазы “Адай” күйі Шығу тарихы Құрманғазы бірде келе жатып, 300 адайдың жауынгерлеріне кездеседі. Сол жерде ол адайлардың алда тұрған 2 мыңдай түрікменнің жауынгерлерімен соғысайын деп тұрғанын естіп, бұлар өздерінен бірнеше есе көп жауға қалай шабайын деп тұр? Қалай болар екен деп биікке, тауға шығып ұрыстың бағытын қарап тұрған. Бұл кезде 300 Адай бір қатарға бәрі қатар тұрып, сосын аттарының құйрығына қойдың терісін (тулақ) байлап, қатар тұрған күйінде қаптап тұрған түрікмендерге қарсы шапқан. Түрікмендерге қатар шауып келе жатқан 300 адай, және аттардың сүйреген тулағынан үлкен шаң көтеріліп, оларға өте көп болып көрінген. Түрікмендер сасып, қорқып адайлар жақындағанда кейін қарай бытырай қашқан. Адайлар артынан қуып, жеткендерін құлатып, қырған. Бұны көріп тұрған Құрманғазы адайлардың тапқырлығына, батырлығына таң қалып, қошы келіп сол жерде Адай күйін шығарған екен. Адай күйін тыңдасаң жауға шапқан ержүрек адайлардың айқайы мен аттардың шапқан дүбірі естіледі. • Тәттімбет “ Сарыжайлау”күйі Шығу тарихы Тәттімбет «Саржайлау» күйін Майдасары жайлауына қоныстанған кезде, күз мезгілінде шығарған. Мұнда табиғаттың әсем суреті, жаз-сайраңдағы рахатты шақтар бейнеленеді. Күйдің ішкі философиясы табиғатты суреттеу арқылы жаз думанын бастан кешкен адам өмірінің қайта оралмас бұралаң жолдарын табиғат мезгілімен салыстыруды меңзейді. Күй табиғаты сыршыл, қиялшыл, мөлдір лиризмге толы. Нәзік нюанстары мен әсем ырғақты иірімдері тыңдаушысын бірден желпіндіріп, енді бірде тәтті мұң толқынымен тербетеді Топтық тапсырма:Кесте толтыру

9 слайд
4-тапсырма.Ән үйрену. “ Қасиетті домбыра” Б.Бейсенова 1975 жылы Шымкент шаһарында дүниеге келеген.Сазгер. Балаларға арнап 60 ға жуық ән жазған.  «Мектебім, аяулы мектебім», (2008ж) «Алғашқы қоңырау соғылды», (2010ж)«Рахмет саған, Әліппе»,(2011ж) «Оқуда озат боламын» (2012ж) атты 4 ән жинағы жарыққа шыққан .

10 слайд
«Қасиетті домбыра» Бабамыздың көзіндей қара домбыра Данамыздың сөзіндей дара домбыра Асқақтатып рухымды,ағыл домбыра! Әр қазақтың төрінен,табыл домбыра! Қайырмасы: Шанағында ойнаған, Үніне еш тоймаған Қасиетті домбыра Күмбірлеген күйіңе, Әрдайым мен сүйінем Қасиетті домбыра. 2.Шанағыңнан төгілген,күйің домбыра Арта берсін әрдайым,сыйың домбыра Қастерлейді өзіңді,халқым домбыра Тоғыз перне,қос ішек,алтын домбыра Қайырмасы:

11 слайд
Қорытындылау • «Сәйкестендір» ойыны • https ://wordwall.net/ru/resource/38997206

12 слайд
Рефлексия https://padlet.com/adil_nursulu/ttzlfmksizq86 7yx ( Paddlet тақтасына жазу )