Азия елдері

1 слайд
А з и я е л д е р і А л п ы с о в а А я у л ы м 1 1 б ш 1 0 . 0 4 . 2 0

1 слайд

2 слайд
Азия (ассириялықтар тілінде, мағынасы – асу, шығыс) —  Жер  шарының ең үлкен бөлігі.  Еуропамен  қосылып,  Еуразия   құрлығын  құрайды.

2 слайд

3 слайд
Ге о г р а ф и я л ы қ о р н а л а с у ы • Е у р о п а м е н а р а д а ғ ы ш а р т т ы   ш е к а р а с ы   О р а л т ау ы н ы ң   ш ы ғ ы с е т е г і ,   Е м б і ө з е н і ,   К а с п и й т е ң і з і ,   Ку м а - М а н ы ч о й ы с ы ,   А з о в т е ң і з і ,   Қ а р а т е ң і з ,   Б о с ф о р б ұ ғ а з ы ,   М ә р м ә р т е ң і з і ,   Д а р д а н е л л б ұ ғ а з ы   а р қ ы л ы ө т е д і . Ауд а н ы 4 3 . 4 м л н . к м 2   ( б ү к і л қ ұ р л ы қ т ы ң 3 0 % - ы ) . О ң т ү с т і к - б а т ы с т а   С у е ц м о й н а ғ ы   А з и я н ы   Аф р и к а м е н   ж а л ғ а с т ы р а д ы ;   С о л т ү с т і к А м е р и к а д а н   Б е р и н г б ұ ғ а з ы м е н   б ө л і н е д і . О ң т ү с т і г і н д е қ ұ р л ы қ қ а М а л а й   т о п а р а л ы   к і р е д і . Т а я у а р а л д а р д ы ң ж а л п ы   ауд а н ы   2 м л н . к м 2 - д е н а с а д ы .   Ж а ғ а л ау ы   а з т і л і м д е л г е н .   Қ ұ р л ы қ т ы ң   о р т а л ы қ б ө л і к т е р і   м ұ х и т т а р д а н   2 - 2 . 5 м ы ң к м қ а ш ы қ т ы қ т а о р н а л а с қ а н .

3 слайд

4 слайд
Т ү б е к т е р і : Таймыр түбегі Чукот түбегі Камчатка түбегі Корей түбегі Үндіқытай түбегі Декан түбегі Арабия Кіші Азия түбегі Үнді түбегі Қ ұ р л ы қ т ы ң ш е т к і н ү к т е л е р і : солтүстігінде – Челюскин мүйісі оңтүстігінде Пиай мүйісі батысында Рока мүйісі шығысында Дежнев мүйісі

4 слайд

5 слайд
Ж е р б е д е р і • А з и я   д ү н и е б ө л і к т е р і н і ң і ш і н д е а б с о л ю т т і к б и і к т і г і ж а ғ ы н а н ( Э в е р е с т   ш ы ң ы н ы ң б и і к т і г і 8 8 4 8 м ) 1 - о р ы н д а , о р т а ш а б и і к т і г і ж а ғ ы н а н   А н т а р к т и д а   қ ұ р л ы ғ ы н а н к е й і н г і 2 - о р ы н д а ( 9 5 0 м ) .   Ж е р і н і ң 7 5 % - ы   т а у л а р   м е н   т а у   ү с т і р т т е р і .   О л а р б а с т ы е к і б е л д е у д і қ ұ р а й д ы . Е н д і к б е л д е у і К і ш і А з и я т ү б е г і н е н Ты н ы қ м ұ х и т ж а ғ а л а у ы н а д е й і н с о з ы л ғ а н .

5 слайд

6 слайд
Е ң б и і к т а у л а р м е н т а у қ ы р а т т а р ы : Памир Тянь-Шань Тибет тау қыраты Гималай Гиндукуш Қарақорым. Памир Гималай

6 слайд

7 слайд
Ең ірі жазықтары: Батыс Сібір Тұран Ұлы Қытай жазығы Үнді-Ганг жазығы Месопотамия   Кен байлықтары Тас көмірдің ірі кен орындары Сібірде (Кузнецк, Минусинск, Лена, Кан, И ркутск), Қазақстанда (Қарағанды),  Қытайда, Үндістанда бар. Азияда мұнайдың дүниежүзілік қорының жартысынан астамы шоғырланған.

7 слайд

8 слайд
Н е г і з г і   м ұ н а й - г а з а у д а н д а р ы : • Б а т ы с С і б і р • К а с п и й м а ң ы о й п а т ы • К а в к а з • М а ң ғ ы с т ау • О р т а А з и я • П а р с ы ш ы ғ а н а ғ ы   т ө ң і р е г і • М а л а й т о п а р а л ы • С о л т ү с т і к ж ә н е   Б а т ы с Қ ы т а й м ұ н а й - г а з ауд а н ы • Т е м і р к е н і   м е н т ү с т і м е т а л д а р А з и я н ы ң т ау л ы , қ ы р а т т ы а й м а қ т а р ы н д а к е з д е с е д і .   Ф о с ф о р и т т і ң   м о л қ о р ы   Қ а р а т ауд а   ) Қ а з а қ с т а н ( , б о к с и т к е н і   То р ғ а й д а л а с ы н д а   ( Қ а з а қ с т а н ) , К р а с н о я р ө л к е с і н д е ,   Ү н д і с т а н д а ,   М ъ я н м а д а ,   И н д о н е з и я д а ,   а л м а з д ы ң   і р і к е н о р н ы – С а х а - Я к у т и я д а .

8 слайд

9 слайд
К л и м а т ы • Азия C олтүстік жарты шардың барлық  климаттық белдеулерін  алып жатыр. Көп жерінде, әсіресе ішкі аудандарда,  континенттік климат  басым. Оңтүстігі мен шығысында климат муссонды. Батыс, Орта,  Орталық Азия  жазықтарына  шөл  және  шөлейт  климат тән. Биік  тау  қыраттары мен  тау  бастарын суық шөл климаты алып жатыр.  Малакка түбегі  мен  Үлкен Зонд аралдарының  климаты экваторлық. • Қыста ең төмен  температура  солтүстік-шығыс  Сібірде  байқалады.  Верхоян жотасы  мен Оймяконда  қаңтар  айының орташа температурасы –50°С, кейде ең төмен температура –70°С-қа дейін жетеді.  Экваторлық  өңірде қаңтардың орташа  температурасы  25°С-қа дейін өседі. Жазғы  температура  ендікке байланысты өзгеріп отырады. Шілденің орташа температурасы  тундраның  оңтүстік шекарасында 10°С, ал 55° – 60° солтүстік ендіктерде 20°С, тропиктік,  экуаторлық белдеулерде  25 – 28 о С-қа дейін жетеді. • Азияның оңтүстік, оңтүстік-шығыс шеткі аймақтары өте ылғалды келеді.  Гималайдың  оңтүстік етегіндегі  Черрапунджи  өңірінде жылдық жауын-шашынның орташа мөлшері 12665 мм (Жер шарындағы ең ылғалды аудан). Экваторлық белдеуде жылына 2000 мм жауын-шашын түседі. Субэкваторлық белдеудегі таудың ық жақ беткейлерінде ылғал мөлшері күрт азайып, 1000 мм-ден аспайды. Ал климаты субтропикті және қоңыржай  теңізді  аймақтарда 600 – 1000 мм,  Сібірдің  басым көпшілік жерінде 300 – 500 мм, тундрада 150 – 200 мм, Алдыңғы, Орта және  Орталық Азия  шөлдерінде 100 – 150 мм, кей жерлерде одан да аз болады.

9 слайд

10 слайд
І ш к і с у л а р ы • А з и я қ ұ р л ы ғ ы ө з е н г е б а й . С о н д ы қ т а н А з и я н ы " ө з е н ж а ғ а с ы н д а ғ ы ө р к е н и е т т е р ө л к е с і " д е п а т а й д ы . К а в к а з ,   П а м и р ,   Т я н ь - Ш а н ь ,   Г и м а л а й ,   Қ а р а қ о р ы м , Г и н д у к у ш , т. б .   т аул а р д а   м ұ з д ы қ т а р т а р а л ғ а н ( ж а л п ы ауд а н ы 1 2 0 м ы ң к м ² ) .   М ұ з д ы қ т а р   ө з е н д е р д і ң   т о л ы ғ у ы н а а с а м а ң ы з д ы о р ы н а л а д ы . Қ ұ р л ы қ т ы ң і ш к і с ул а р ы н ы ң 6 0 % - ы с ы р т қ ы , 4 0 % - ы і ш к і т ұ й ы қ а л а п қ а о р н а л а с қ а н . [ 2 ]   А з и я н ы ң б а с т ы ө з е н д е р і - Я н ц з ы , С а р ы ө з е н ( Ху а н х э ) , О б ь , А м у р , Л е н а , М е ко н г, Е н и с е й , Ү н д і , Б р а х м а п у т р а , С а л у и н , В и л ж у ж , Ә м у р д а р и я , Г а н г, Е ф р а т, А л д а н , С ы р д а р и я , Т а р и м , К а л ы м а , А й е а р в а д и , Т и г р , С о н г ху а ж ә н е А н г а р а ө з е н д е р і . О б ь , Е р т і с , Е н и с е й , А н г а р а , Л е н а , Я н а , И н д и г а р к а ж ә н е Ко л ы м а ө з е н д е р і С о л т ү с т і к м ұ з д ы Ты н ы қ М ұ х и т қ а қ ұ я т ы ң ө з е н д е р д і ң і ш і н д е : А н а д ы , А м у р , Ху а н х э , Я н ц з ы , Е к с ы , М и ко н г, Ч а о П р а я ж ө н е Қ ы з ы л ө з е н б а р . Я н ц з ы - А з и я д а ғ ы е ң ұ з ы н ж ә н е ә л е м д е г і ү ш і н ш і ұ з ы н ө з е н . Е в ф р а т - О р т а Ш ы ғ ы с т а ғ ы е ң ұ з ы н ө з е н . Е ж е л г і д ү н и е н і ң а т а қ т ы қ а л а с ы Б а б ы л ( В а в и л о н ) о с ы ө з е н н і ң б о й ы н д а о р н а л а с қ а н б о л а т ы н . Ү н д і т ү б е г і н і ң б а с т ы ө з е н і - Г а н г С о л т ү с т і к Ү н д і с т а н ж а з ы қ т ы қ т а р ы а р қ ы л ы ш ы ғ ы с т а ғ ы Б а н гл а д е ш к е қ а р а й а ғ а д ы . Қ а з а қ с т а н д а ғ ы е ң ұ з ы н ө з е н - Е с і л ө з е н і . О н ы ң ж а л п ы ұ з ы н д ы ғ ы - 2 4 5 0 ш а қ ы р ы м , Қ а з а қ с т а н ау м а ғ ы н а 1 4 0 0 ш а қ ы р ы м ы к і р е д і . М у р р е й , С н оу и , М а р р а м б и д ж и - б а с т ы ө з е н д е р і н і ң б і р і . Ө з г е ө з е н ж ү й е л е р і н е Б а т ы с А в с т р а л и я д а ғ ы Ф и т ц р о й , О р д , С в о н ; Т а с м а н и я д а ғ ы Д е р у е н т п е н Т а м а р ; Ж а ң а О ң т ү с т і к Уе л ь с т е г і Х ау к е с б е р и ж а т а д ы . Е л д і ң б а с ы м б ө л і г і н д е ж а ң б ы р ж и і ж ау а т ы н б о л ғ а н д ы қ т а н , Ж а ң а З е л а н д и я д а ө з е н с а н ы ө т е к ө п . Е ң ұ з ы н ө з е н і н і ң ұ з ы н д ы ғ ы 4 2 5 ш а қ ы р ы м . Б ұ л а р а л д а , с о н д а й - қ , Ху к а с а р қ ы р а м а с ы б а р .

10 слайд

11 слайд
І ш к і т ұ й ы қ а л а п т а ғ ы ө з е н д е р д і ң е ң і р і л е р і : • Е д і л • К у р а ө з е н і • Ә м у д а р и я • Ж а й ы қ • С ы р д а р и я • І л е . • Э к в а т о р л ы қ   б е л д е у д е г і   ө з е н д е р д і ң   с у ы   ж ы л б о й ы м о л б о л а д ы . Ш ы ғ ы с ж ә н е   О ң т ү с т і к А з и я   ө з е н д е р і   т е ң і з д і к ж а ң б ы р ғ а б а й л а н ы с т ы б ү к і л ж а з б о й ы т а с и д ы . Ж е р о р т а т е ң і з д і к Б а т ы с А з и я ө з е н д е р і н і ң с у ы қ ы с т а м о л а я д ы . І ш к і т ұ й ы қ а л а п т ы ң б и і к т а у б а с ы н д а ғ ы   қ а р   м е н   м ұ з д а н   б а с т а у а л а т ы н ө з е н д е р ж а з д а қ а т т ы т а с и д ы . Қ ұ р л ы қ т ы ң   і р і ө з е н д е р і   ж о л қ а т ы н а с ы н а ж ә н е ж е р с у а р у ғ а е ж е л г і з а м а н н а н б е р і п а й д а л а н ы л ы п к е л е д і . ' А з и я д а к ө л к ө п . Е ң і р і л е р і – К а с п и й м е н А р а л т е ң і з д е р і . Т е к т о н и к а л ы қ о й ы с т а р д а   Б а й к а л ,   З а й с а н ,   Ы с т ы қ к ө л ,   Ө л і т е ң і з ,   Х у б с у г у л ,   К у к у н о р ,   А л т ы н к ө л   о р н а л а с қ а н . • Б и і к т а у л ы а й м а қ т а р д а   м ұ з д ы қ   ә р е к е т і н е н п а й д а б о л ғ а н ұ с а қ к ө л д е р б а р .   Ж а н а р т а у   ә р е к е т і н е б а й л а н ы с т ы к ө л д е р   К а м ч а т к а д а   ж ә н е   Т ы н ы қ м ұ х и т   ж а ғ а л а у ы н д а ғ ы а р а л д а р д а , к а р с т к ө л д е р і   З а г р о с т а у л а р ы   м е н   О р т а л ы қ А з и я   т а у л ы қ ы р а т т а р ы н д а , т е р м о к а р с т к ө л д е р і С і б і р д е к ө п . Ш ө л д і б е л д е м д е г і к ө л д е р ә д е т т е т ұ з д ы б о л ы п к е л е д і .

11 слайд

12 слайд
А з и я с а я с и қ ұ р ы л ы м ы б о й ы н ш а : • С о л т ү с т і к А з и я   ( Р е с е й ф е д е р а ц и я с ы ) ; • Б а т ы с А з и я   ( К и п р ,   Т ү р к и я н ы ң   н е г і з г і б ө л і г і ,   И р а н ,   Ау ғ а н с т а н ,   С и р и я ,   Л и в а н ,   И з р а и л ь ,   И о р д а н и я ,   И р а к ,   Ку в е й т,   С ауд А р а б и я с ы ,   Б а х р е й н ,   К а т а р ,   Б і р і к к е н А р а б Ә м і р л і г і   ( Б А Ә ) ,   О м а н ,   Й е м е н А р а б Р е с п у б л и к а с ы   ( Й А Р ) ,   Й е м е н Х а л ы қ Д е м о к р а т и я л ы қ Р е с п у б л и к а с ы   ( Й Х Д Р ) с и я қ т ы Т а я у ж ә н е О р т а Ш ы ғ ы с А з и я м е м л е к е т т е р і қ ұ р а й д ы ) ; • О ң т ү с т і к А з и я   ( П ә к і с т а н ,   Ү н д і с т а н ,   Б а н гл а д е ш ,   Ш р и - Л а н к а ,   Б у т а н ,   Н е п а л ,   М а л ь д и в Р е с п у б л и к а с ы ) ; • О ң т ү с т і к - Ш ы ғ ы с А з и я   ( М ъ я н м а ,   Т а и л а н д ,   М а л а й з и я ,   С и н г а п у р ,   Л а о с ,   К а м б о д ж а ,   В ь е т н а м ,   Ф и л и п п и н ,   И н д о н е з и я ,   Б р у н е й ,   Ш ы ғ ы с Т и м о р ) ; • О р т а л ы қ А з и я   ( Қ а з а қ с т а н ,   Ө з б е к с т а н ,   Қ ы р ғ ы з с т а н ,   Т ү р і к м е н с т а н ,   Т ә ж і к с т а н . ) • Ш ы ғ ы с А з и я   ( Қ Х Р,   М Х Р,   К Х Д Р,   О ң т ү с т і к Ко р е я ,   Ж а п о н и я ) б о л ы п б ө л і н е д і .

12 слайд

13 слайд
Жалауларымен бірге аймақтар мен территориялар аты Аумағы ( km²) Халық саны (1 шілде 2002  est.) Жұрт тығыздығы ( per km²) Астаналары Орталық Азия:   Қазақстан 2,346,927 16,972,893 5.7 Нұр - сұлтан   Қырғызстан 198,500 4,822,166 24.3 Бішкек   Тәжікстан 143,100 6,719,567 47.0 Душанбе   Түрікменстан 488,100 4,688,963 9.6 Ашхабад   Өзбекстан 447,400 25,563,441 57.1 Ташкент Шығыс Азия:   Қытай 9,584,492 1,384,303,705 134.0 Бейжің   Гонконг 1,092 7,303,334 6,688.0 Виктория-Сити   Жапония 377,835 126,974,628 336.1 Токио   Макао 25 461,833 18,473.3 —   Моңғолия 1,565,000 2,694,432 1.7 Ұлан-Батыр   Солтүстік Корея 120,540 22,224,195 184.4 Пхеньян   Оңтүстік Корея 98,480 48,324,000 490.7 Сеул   Тайвань 35,980 22,548,009 626.7 Тайпей

13 слайд

14 слайд
Солтүстік Азия:   Ресей 13,115,200 139,129,729 3.0 Мәскеу Оңтүстік-шығыс Азия:   Бруней 5,770 350,898 60.8 Бандар Сери Бегауан   Камбоджа 181,040 12,775,324 70.6 Пномпен   Шығыс Тимор 15,007 952,618 63.5 Дили   Индонезия 1,419,588 227,026,560 159.9 Джакарта   Лаос 236,800 5,777,180 24.4 Vientiane   Малайзия 329,750 27,662,365 68.7 Куала Лумпур   Мьянма (Бирма) 678,500 42,238,224 62.3 Naypyidaw   Филиппиндер 300,000 84,525,639 281.8 Манила   Сингапур 704 4,483,900 6,369.0 Сингапур   Таиланд 514,000 62,354,402 121.3 Бангкок   Вьетнам 331,690 87,375,000 246.1 Ханой Оңтүстік Азия :   Ауғанстан 647,500 27,755,775 42.9 Кабул   Бангладеш 144,000 133,376,684 926.2 Дака   Бутан 47,000 672,425 14.3 Thimphu   Үндістан 3,167,590 1,045,845,226 318.2 Нью Дели   Иран 1,648,195 70,472,846 42 Тегеран   Мальдивтер 300 320,165 1,067.2 Мале   Непал 140,800 25,873,917 183.8 Катманду   Пәкістан 803,940 147,663,429 183.7 Исламабад   Шри-Ланка 65,610 19,576,783 298.4 Коломбо

14 слайд

15 слайд
Оңтүстік-батыс Азия:   Армения 29,800 3,330,099 111.7 Ереван   Әзірбайжан 46,870 3,845,127 82.0 Баку   Бахрейн 665 656,397 987.1 Манама   Кипр 9,250 775,927 83.9 Никосия   Газа 363 1,203,591 3,315.7 Газа   Грузия 20,460 2,032,004 99.3 Тбилиси   Ирак 437,072 24,001,816 54.9 Бағдат   Израиль 20,770 6,029,529 290.3 Құддыс   Иордан 92,300 5,307,470 57.5 Амман   Кувейт 17,820 2,111,561 118.5 Кувейт   Ливия 10,452 3,677,780 353.6 Бейрут   Оман 212,460 2,713,462 12.8 Мускат   Катар 11,437 793,341 69.4 Доха   Сауд Арабиясы 1,960,582 23,513,330 12.0 Рияд   Сирия 185,180 17,155,814 92.6 Дамаск   Түркия 756,768 67,308,928 76.5 Анкара   Біріккен Араб Әмірліктері 82,880 2,445,989 29.5 Абу Даби   Батыс жағалауы 5,860 2,303,660 393.1 —   Йемен 527,970 18,701,257 35.4 Сана Total 43,810,582 3,902,404,193 89.07

15 слайд

16 слайд
Назарларыңызға рахмет!!!

16 слайд