Бастауыш сынып оқушыларында кездесетін сөйлеу тілінің кемшіліктері

1 слайд
«Бастауыш сынып оқушыларында кездесетін сөйлеу тілінің кемшіліктері»  

2 слайд
Сөйлеу – көп деңгейлі, мидың негізгі үш блогы арасындағы бірлескен әрекет: энергетикалық, операциялық және бағдарламалау арқылы анықталатын күрделі функционалды жүйе. Сөйлеу тіліндегі кемшіліктер мидың резидуальды – органикалық бұзылуынан болады. Осы кездегі өзгерістерді сөйлеу кезіндегі кемшіліктерге себеп болатын жүйкелік-психикалық аурулар кезінде байқауға болады. Оның себебі, бас миының дамуындағы тежелулер , ми қабықшаларының дамымауы, орталық нерв жүйесінің даму әлсіздігі болып табылады.

3 слайд
Тіл бұзылуының себептері органикалық және функциональдық болып бөлінеді:Органикалық – түрлі зақымдардың нәтижесінде тіл аппараты мен жүйке жүйесінің бөлімдерінің бұзылуы. Функциональдық – мұнда органикалық зақымдану болмайды, тек сөйлеу механизмдерінің функциясы бұзылады.  

4 слайд
Сөйлеудегі бұзыл ыстар к елесі топтарға бөлінеді: Ф о н е т и к а л ы қ б ұ з ы л у л а р   – б і р д ы б ы с т ы н е м е с е б і р т о п қ а ж а т а т ы н д ы б ы с т а р д ы а й т а а л м а у ( ы з ы ң , ш ұ ғ ы л , т і л о р т а с ы , т і л а л д ы д ы б ы с т а р д ы ң б ұ з ы л у ы ; д а у ы с с ы з д ы б ы с т а р д ы ң қ а т а ң – ұ я ң – ү н д і а й т ы л у ы н ы ң б ұ з ы л у ы , д ы б ы с т а р д ы д ұ р ы с қ а б ы л д а у қ а б і л е т і н і ң б ұ з ы л у ы ) . Б ұ ғ а н д и с л а л и я , д и з а р т р и я , ф о н е т и к а л ы қ - ф о н е м а т и к а л ы қ ж е т і л м е у ж а т а д ы . Л е к с и к а л ы қ - г р а м м а т и к а л ы қ б ұ з ы л у л а р .   Б ұ ғ а н е н е т і н д е р : ш е к т е у л і с ө з д і к қ о р , ж а д а ғ а й ф р а з а ; ф р а з а д а ғ ы ж ә н е с ө й л е м д е г і с ө з д е р д і ң ө з а р а қ и ы с п а у ы , ш ы л а у л а р м е н ж а л ғ а у - ж ұ р н а қ т а р д ы қ а т е қ о л д а н у ( с ө й л е у д і ң ж а л п ы ж е т і л м е у і ) . Ә у е н д і к – е к п і н д і к б ұ з ы л у л а р :   е к п і н д і д ұ р ы с қ о й м а у м е н б а й л а н ы с т ы , д а у ы с т ы ң к ү ш і м е н ж о ғ а р ы л ы ғ ы , т е м б р і н і ң б ұ з ы л у ы н а қ а р а й ( а қ ы р ы н , қ а р ғ ы л ы ң қ ы , б а қ ы л д а қ ж ә н е т . б . ) . м ы с а л ы : д и с ф о н и я , р и н о л а л и я , р и н о ф о н и я т . б . Қ а р қ ы н д ы л ы қ – ы р ғ а қ т ы қ б ұ з ы л у л а р :   м и д а ғ ы қ о з у ү д е р і с т е р і н і ң б а с ы м д ы л ы ғ ы м е н б а й л а н ы с т ы б о л а т ы н ш а п ш а ң қ а р қ ы н ( б р а х и л а л и я ) ; т е ж е л у ү д е р і с т е р і б а с ы м б о л а т ы н б а я у қ а р қ ы н ( б р а д и л а л и я ) ; ү з і к - ү з і к қ а р қ ы н ( қ а ж е т с і з п а у з а л а р , с ү р і н у , қ ұ р ы с у с и п а т т ы е м е с к е к е ш т е н у – ф и з и о л о г и я л ы қ и т е р а ц и я л а р , п о л т е р н ж ә н е қ ұ р ы с у с и п а т ы н д а ғ ы – т ұ т ы ғ у н е м е с е к е к е ш т і к ) . Ж а з б а т і л д і ң б ұ з ы л у ы :   ж а з у д а : ф о н е м а н ы ң г р а ф е м а ғ а қ а т е а й н а л у ы ; т о л ы қ ж а з б а у ; с ө з д е г і ә р і п т е р д і т а с т а п к е т у н е м е с е ш а т а с т ы р у ; с ө й л е у д е г і с ө з д е р д і ң ө з а р а қ и ы с п а у ы н е м е с е о р ы н д а р ы н ы ң а у ы с у ы ; ж а з у ж о л ы н а н ш ы ғ ы п к е т у т . б . , о қ у д а : д ы б ы с т а р д ы а л м а с т ы р у м е н ш а т а с т ы р у ; ә р і п т е п о қ у ; с ө з д і ң д ы б ы с т ы қ - б у ы н д ы қ қ ұ р а м ы н б ұ р м а л а у ; о қ ы л ғ а н д ы т ү с і н у д і ң б ұ з ы л у ы ; а г р а м м а т и з м д е р . М ы с а л ы : д и с л е к с и я м е н д и с г р а ф и я .

5 слайд
   Сөйлеу тіліндегі дыбыстардың мүкістік ерекшеліктеріне қарай бөлінетін дислалияның түрлері: Сигматизм – ызың дыбыстардың («с», «з», «ц», «ж», «ч», «ш», «щ») айтылуындағы мүкістіктер. Бұлар сөйлеу тіліндегі кемістіктердің ішіндегі ең көп тараған түрі; Ротацизм – «р» дыбысының айтылуындағы мүкістік; Ламбдацизм – «л» дыбысының айтылуындағы мүкістік; Таңдай дыбыстарының айтылуындағы мүкістіктер; Каппацизм – «к» дыбысы; Гаммацизм – «г» дыбысы; Хитизм – «х» дыбысы; Йотацизм – «й» дыбысы;

6 слайд
дыбыстаудағы кемшіліктер сөздік қордың шектелуі дыбысталуда және сөзді қате жазуда көрінетін сөз құрамының дыбыстық жағын жеткілікті түрде меңгермеу сөздерді дұрыс емес қолдану және дұрыс түсінбеу сөздің грамматикалық құрылымындағы кемшіліктер сөйлемді дұрыс құрастырмау сөздердің дұрыс қиылыспауы оқылған мәтінді түсінудің шектелуі. Сөйлеу тілі бұзылған бастауыш сынып оқушыларында жиі анықталатын тіл кемшіліктері:

7 слайд
Жалпы білім беру мектеп оқушыларының жазбаша сөйлеу тілі бұзылыстары ерекше көңіл бөлуді талап ететін мәселелердің бірі. Қоғамда болып жатқан әлеуметтік-экономикалық өзгерістер, жал- пы білім беру деңгейіне қойылатын талаптарының жоғарлауы мектептегі үлгермеушілік мәселесінің шиеленесуіне ықпал етті. Ғалымдардың зерттеулері бойынша (Өмірбекова Қ.Қ., Величенкова О.А.) жазбаша сөйлеу тілі бұзылыстары 10 – 20% оқушыларда үлгермеушіктің себептері болып табылады. Қазіргі таңда дисграфиясы бар оқушылардың саны өсуде. Сондықтан, бүгінгі таңдағы педагогиканың өзекті мәселелерінің бірі қазақ тілінде оқитын оқушылардың жазуында қездесетін қателерді жан- жақты қарастыру және анықтау, жазбаша сөйлеу тілінің бұзылыстары бар оқушыларымен жүргізілетін түзету жұмысын жетілдіру.

8 слайд
Дисграфияның негізгі белгісі жазуда кездесетін тұрақты және қайталанып отыратын ерекше қателер болып табылады. Ондай қателерді төмендегідей топтастыруға болады: әріптерді алмастыру және шатасты- ру, сөздік дыбыстық, буындық құрамының бұзылуы, сөйлемде сөздердің бірге жазылуы, аграмматизмдер. Сонымен қатар дисграфияда сөзсіз функциялардың бұзылуының белгілері де байқалады. Дисграфиясы бар балаларда көптеген жоғары қызметтерінің қалыптаспағандықтары белгіленеді: көріп талдау мен жинақтау, кеңістіктік түсініктері, сөйлеу тіліндегі дыбыстарды естіп – айтудың ажыратылуының, 8 9 буындық талдау мен жинақтау, сөйлемді сөздерге бөлу, сөздің лексико- грамматикалық реті, есте сақтауының, зейін саласының бұзылыстары.Дисграфиясы бар балалар екі түрлі жазады: бірі өте майда және әдемі, екіншісі – үлкен, қисық, ұсқынсыз. Бұл жағдайда әдемілікке көңіл бөлудің қажеті жоқ, ол өз уақытында түзеледі. 22 23 Баланың жазуын қалай жөндеуге болады? Ол қарапайым. Белгілі уақыт ішінде (әдетте екі – үш апта жеткілікті) торкөз дәптерге күнде мәтіннің бір абзацы көшіріліп жазылады. Бала әр әріпті бір торкөзге сыйдырып жазады, әріп толықтай бір торкөзді алу керек. Осы жұмыс түрі арқылы баланың жазуы бірте – бірте түзеледі. Дисграфиясы бара балалардың көріп есте сақтау дағдысы жақсы дамыған. Сол себепті балаға өзі жіберген қателерін түзетуге арналған жаттығулар жүргізбеген жөн. Ол балаға кері әсерін тигізуі мүмкін. Дисграфияны түзетуге көмектесетін бірнеше жаттығулар :

9 слайд
Әр баланың дұрыс сауатты жазбау себептерінің бірі қолдың ұсақ моторикасының қалпы, естіп есте сақтау, естіп қабылдау, көріп қабылдау, көріп есте сақтау, кеңістікте бағдарлау сияқты жазу процестеріне қатысты қабілеттерінің жете дамымауы.

10 слайд
Назар аударғандарыңызға рахмет!!!