Баяндама !Әл-Фарабидің шығармаларындағы физика мәселелері»

1 слайд
Оңтүстік Қазақстан облысы, Бәйдібек ауданы, Ы. Алтынсарин атындағы негізгі орта мектебінің физика пәнінің мұғалімі Абдрахманова

2 слайд
Б а я н д а м а н ы ң т а қ ы р ы б ы : Ә л - Ф а р а б и д ің ш ы ғ а р м а л а р ы н д а ғ ы ф и з и к а м ә с е л е л е р і»

3 слайд
Тұлғаны тану-парасаттылық. Физика мен математиканың аса маңызды методологиялық мәселелері әль-Фарабидің философиялық еңбектерінде қарастырылады.Әл-Фараби қозғалысты табиғаттан тыс күш немесе заң түрінде емес,табиғаттағы денелердің ерекше, оқшауланған күйі деп ұғынады. Бұл күй қозғалықа және өзгеріске икемді болатындықтан бөлінбейтін бірге тұратын нәрсе. Яғни қозғалысты Әл-Фараби механикалық орын ауытыру деп түсінеді. Әл-Фараби былай дейді : "Қарапайым денелерге сандық және сапалық, сонымен қатар, түзу сызықты қозғалыс тән, ал түзу сызықты қозғалстың екі түрі бар. Бірішісі центрге қарай бағытталған, ал екіншісі центрден сыртқа қарай бағытталған. Денелердің күрделі қозғалысы материяның төрт түрі болып табылатын, қандай да бір түрде кездесетін қарапайым денелердің жиынтығына байланысты болады". Жаратылыстанудың маңызы жайында қазақ халқының, басқа да көптеген шығыс халықтарының он екі жылға он екі жануардың атын койып, соларды қайталап отыру арқылы тарихи уақыт есебін жүргізуінде көп сыр жатыр. Біраз елдерде, соның ішінде араб елдерінде, бұл есеп жоқ, бірақ, соған ұқсас бір жыл ішіндегі он екі айға жануарлардың атын қою бар. Осы екі есепті қатар салыстырып зерттеуден жақсы дəйектер табылары хақ .

4 слайд
Оқытудың алғашқы кезеңдерінде, яғни 7-8 сыныптарда, оқушылар физика курсын жүйелі түрде оқып үйренуге алғаш кіріскен кезде эксперимент ерекше мәнге ие болады. Мұнда физика сабақтарының көпшілігінің сапасы көбіне сабақ кезінде эксперименттің қаншалықты дұрыс таңдап алынғандығына, қалай дайындалғанына және жүргізілгендігіне байланысты болады. Қазіргі кездегі ұйымдастыру формасына байланысты физикадағы оқу экспериментінің жүйесі мынадай 4 түрден құралады: Демонстрациялық  тәжірибелер  (демонстрациялық эксперимент). Мұғалімнің бүкіл сыныпқа арнап күрделі құрал- жабдықтармен демонстрациялық эксперимент жасап көрсету.  Фронталь зертханалық жұмыстар, тәжірибелер және бақылаулар.  Фронталь зертханалық жұмыстар барлық оқушылар бір мезгілде бәрі бірдей мұғалімнің басшылығымен жұмыс орындайды. Оның орындалу уақыты қысқа (5-10 мин) және бір сағаттық болады.  Физикалық  практикум  – лабораториялық сабақтардың күрделілек түрі, сондықтан да оны орындалуға екі сабақты арнайды (кейде бір сағатқа арналған жұмыстарды да орындауға болады). Оқушылардың әр түрлі тобы түрлі жұмыстарды орындайды. Мұнда қолданылатын приборлар да күрделірек болады.  Үйде орындайтын тәжірибелер және бақылаулар . Оларға оқушылардың үй тұрмысындағы нәрселерді және қолда бар материалдарды пайдаланып, мұғалімнің тікелей қатысуынсыз жасалатын қарапайым тәжірибелер мен бақылауларды жатқызуға бол а ды. 

5 слайд
Үйде орындайтын эксперименттік жұмыстар – үй тапсырмасының ерекше түрі болып табылады, оларды орындауда оқушылар үй- тұрмысындағы нәрселерді қарапайым қолдан жасалған приборларды қолданады, бақылаулар және тәжірибелер жасайды. Үйде орындайтын эксперименттік жұмыстар оқушыларға оқып үйренілген физикалық заңдардың қоршаған өмірдегі көрінісін көре білуде себі тиеді, сөйтіп теориялық түрде оқып-үйренгендерін практикада пайдаланады. Сонымен бірге оқушыларды практикалық  біліктер мен икемділіктерді , бағалаған құбылыстарды талдап, ішінен негізгілерін бөліп алуға дағдыларын қалыптастырады.

6 слайд
Оқушылардың пәнге деген қызығушылықтарын арттыруда үй тапсырмасы ретінде төмендегідей қарапайым тәжірибелерді қолданып келемін: Денелердің тепе-теңдік шартына байланысты оқушыларға мынадай қарапайым тәжірибелерді жасатуға болады: 1. «Қасық пен шанышқының тепе-теңдігі». Тәжірибе үшін бізге керекті заттар: қасық, шанышқы, тіс шұқығыш, сіріңке, шыны кесе. Қасық пен шанышқыны бірлестіреміз де, екеуінің бірлескен жеріне тіс шұқығыштың бір ұшын қоямыз. Екінші үшын кішкене төмен қалқып тұратындай етіп шыны кесенің шетіне қоямыз. Тіс шұқығыштың қалғып тұрған шетін сіріңкемен жағамыз. Нәтижесінде қасық пен шанышқы тіс шұқығыштың ұшында тұрады.

7 слайд
2. « Шегелердің тепе-теңдігі » . Тәжірибе үшін бізге керекті заттар: 12 үлкен шеге (120 мм), ағаш кесегі (шамамен 10 см ×10 см).

8 слайд
3. « Сиқырлы балға » . Тәжірибе үшін бізге керекті заттар: балға, ұзындығы 30-40 см сызғыш, резинка.

9 слайд
Сұйықтардың тығыздығына байланысты оқушыларға мынадай қарапайым тәжірибелерді жасатуға болады: 1. « Лава лампа » . Тәжірибе үшін бізге керекті заттар: бокал, қағаз, қайшы, аспирин, су, тұз, май, бояу.

10 слайд
2. « Су мен майдың орындарының ауысуы » . Тәжірибе үшін бізге керекті заттар: 2 дана стакан, су, май, бояу, жұқа майонездің қақпағы.

11 слайд
« Тыйынның бүтілкеге құлауы » . Керекті құрал- жабдықтар: Шыны бүтілке, картон қағазы, тиындар.

12 слайд

13 слайд
Қорытынды Үй жағдайында орындалатын тәжірибелер физикалық оқу экспериментінің біріне жатады. Үй жағдайында орындалатын тәжірибелердің білімділік және тәрбиелік маңызы күшті: физика мен техникаға қызығушылық артады; физикалық теория мен практиканың байланысын терең түсіндіреді; айналамыздағы физикалық құбылыстардың мән-маңызын ұғындырады. Мұның бәрі физикалық білімдерді мен ебдейліктері қарқынды дамытуға ықпал жасайды, физиканы тереңдетіп және кеңейтіп оқуға ұмтылдырады. Қазіргі кезде ғылым мен техниканың қарыштап дамуы білім саласына қойылатын талаптар мен мақсаттардың артуыны әкеліп соқтырды. Физика эксперименттік ғылым ретінде қоғамға қосар үлесі зор екендігі және білім алушыға физика курсында эксперименттің қаншалықты маңызды екендігі баяндама барысында түсіндірілді.

14 слайд
К ө ң і л қ о й ы п т ы ң д а ғ а н д а р ы ң ы з ғ а р а х м е т !