"Біржан мен Сара" айтысы презентация 9 сынып

1 слайд
Сабақ тақырыбы: “ Біржан мен Сара “ айтысы Терешкова атындағы № 31 жалпы орта б ілім беретін мектебі Қазақ тілі мен әдебиеті мұғалімі: Қуатбекқызы Ақерке

2 слайд
Оқу мақсаты: 9.3.1.1 шығарманы басқа өнер түрлеріндегі осы мазмұндас туындылармен салыстырып, тарихи және көркемдік құндылығын бағалау;

3 слайд
“ Біржан мен Сара” айтысы өзінің құрылысы жағынан болсын, көркемдігі жағынан болсын, қазақтың ақындар айтысының ішіндегі ең үздігі С.Мұқанов

4 слайд
Оқу мен жазу арқылы сын тұрғысынан ойлауды дамыту Кезеңдер Әдістер Қызығушылықты ояту Мағынаны тану Ой – толғаныс Ой шақыру Бір сөйлем Джиксо Сюжеттік - композициялық талдау Венн диаграммасы Сәйкестендіру “ Айтыс – киелі өнер” тақырыбында шығарма.

5 слайд
Өткен тақырыпқа шолу жасау, үй тапсырмасын сұрау. “ Бір сөйлем” әдісі Үйге айтыс өнері,Біржан мен Сараның өмірі туралы оқып келу берілген. Мұғалім Біржан сал туралы бір сөйлем, Сара туралы бір сөйлем немесе айтыс өнері туралы бір сөйлем айтуын сұрау арқылы өткен тақырыпты пысықтап,сұрап шығады.

6 слайд
Мағынаны тану І топ: Мәтінді оқу, мазмұндау. « Джиксо » әдісі ІІ топ: Шығармаға сюжеттік - композициялық талдау жасаңыздар. ІІІ топ: Әдеби көркемдегіш құралдарды тап, сәйкестендір. ІҮ топ: Екі мәтінді салыстырыңдар. «Веен» диаграммасы

7 слайд
Критерий: Мәтінді оқу Оқыған мәтінді мазмұндау Тың деректер айту Дескриптор: Жалпы – 10 балл Мәтінді оқиды 3 балл Оқыған мәтінін мазмұндайды 3 балл Тың деректер айтады 4 балл . « Джиксо » әдісі

8 слайд
Шығармаға сюжеттік - композициялық талдау жасаңыздар Оқиғаның шешімі Оқиғаның шарықтау шегі Оқиғаның шиеленісуі Оқиғаның дамуы Оқиғаның басталуы

9 слайд
Шығармаға сюжеттік - композициялық талдау Оқиғаның басталуы Оқиғаның дамуыОқиғаның шиеленісуіОқиғаның шарықтау шегі Оқиғаның шешімі Атағы жер жарған Сара ақынды Біржан іздеп келеді. Айтысқа түсіп оның жүйріктігін байқап көргісі келеді,сөйтіп Сара ақынді өзі іздеп келеді.Біржан Сараны сөзден шала алмайды.Ол Сараның өзіне тең емес нашар жігітке атастырылғанын естиді,сөйтіп Сараның дәл осы осал тұсын тілге тиек етіп болашақ күйеуін көрсетуін сұрайды.Ешкімге сөзден есе жіберіп көрмеген Сара тосылып қалады.Сөйтіп басындағы қиын Жағдайын,мұңын айтып Біржанға шағынады.Сараның ауыр жағдайын естіген Біржан қыздың тағдырына араша түсіп,қызды теңіне қосу керектігі шариғатта да айтылғандығын алға тартып,бұл ойларынан бас тартуға кеңес береді Сара басына бостандық алады

10 слайд
Критерий: Мәтінді оқу Шығармаға сюжеттік - композициялық талдау жасау Өткен тақырыптарға байланысты шешендік сөздерден үзінді оқу Дескриптор: Жалпы – 10 балл Мәтінді оқиды 3 балл Шы ғармаға сюжеттік - композициялық талдау жасайды. 4 балл Өткен тақырыптарға байланысты шешендік сөздерден үзінді оқу 3 балл . Шығармаға сюжеттік - композициялық талдау жасау

11 слайд
Әдеби көркемдегіш құралдарды тап, сәйкестендір . Теңеу ,  эпитет  - затты, нәрсені, құбылысты немесе заттың, нәрсенің, құбылыстың белгісін, қасиетін, сапасын көрсететін көркемдік  ұғым . Теңеу -дай, -дей, -тай, -тей жұрнақтары жалғану арқылы жасалады. Мысалы: Асқар таудай, дардай. Эпитет  – заттың, құбылыстың ерекшелігін, сыр-сипатын бейнелі түрде танытатын поэтикалық және стилистикалық ұғым, экспрессивті айқындаушы сөз. Мысалы, қазақ поэзиясында “алтын” сөзі эпитет ретінде көп қолданылады. Оның мағынасы да сан алуан: • түсті (алтын күз); • әдемілікті (алтын қасықтай); Бұл эпитет-теңеу • құтты мекенді (алтын бесік – туған жер, алтын аймақ); • атақ-дәрежені (алтын жаға); • қазына-байлықты (алтын сандық); • жаны таза, адамгершілігі мол кісіні (алтын адам, алтын кісі) білдіреді. Сарказм  — ащы мысқыл, жанға батыру) —  күлкі  етудің бір түрі,  зілді  кекесінмен әжуалау. Құрылымы жағынан иронияның ұлғайған түрі.  Иронияда  зілсіз, көбіне іштарта әжуалау басым болса, Сарказмда ол шарықтау шегіне жетіп, батыл, ашық әшкерелеуге көшеді. Ирония дегеніміз - құбылысты, оқиғаны немесе бір затты мүлдем қарама-қарсы мағынада сипаттайтын сөздер немесе сөз тіркестері. Егер сізге «қара» десе, сіз оны «ақ» деп түсінуіңіз керек. Тұрақты сөз тіркесі ,  фразеологиялық  тіркес – екі немесе одан да көп сөздердің тіркесуінен жасалып, бір ұғымды білдіретін бейнелі сөздер тобы . Майысып нәзік белім бұраң қаққан, Қырық түрлі дана кеудем өнер тапқан. Сөйлесе май тамызған бұлбұл тілім, Сықылды гауһар сағат нақыс шапқан... « Мың асқанға бір тосқан бар-ақ » деген, Талайдың қисық деуші ем құрған тезін. Шіркін-ай,мұндай жүйрік туармысың, Сөйлейсің алтындай ғып сөздің жезін! Көрінсін Біржан салға ай секілді, Аққұйрық көңіл ашар шай секілді. Ұсынса қол жетпейтін, арғымағым, Арғынға баламаймын тай секілді. Көрінсін салтанатпен менің серім, Сол еді құдай қосқан барар жерім. Кедейге қонақасы – тай ап келсін, Талабы Тәттімбеттей асыл ерім! Кісі емес ел намысын ұққандай - ақ, Ербиер есіз тауға шыққандай-ақ. Жиенқұл күжірейіп келер ме екен, Он мата арқасына тыққандай - ақ. Мойыным сұңғағындай жүзген қудың, Лебізім шырынындай шәрбат судың. Қаққанда төңкерілген қас бітісім, Ашылған айбатындай жібек тудың.

12 слайд
Әдеби көркемдегіш құралдарды тап, сәйкестендір. Теңеу ,  эпитет  - затты, нәрсені, құбылысты немесе заттың, нәрсенің, құбылыстың белгісін, қасиетін, сапасын көрсететін көркемдік  ұғым . Теңеу -дай, -дей, -тай, -тей жұрнақтары жалғану арқылы жасалады. Мысалы: Асқар таудай, дардай. Эпитет  – заттың, құбылыстың ерекшелігін, сыр-сипатын бейнелі түрде танытатын поэтикалық және стилистикалық ұғым, экспрессивті айқындаушы сөз. Мысалы, қазақ поэзиясында “алтын” сөзі эпитет ретінде көп қолданылады. Оның мағынасы да сан алуан: • түсті (алтын күз); • әдемілікті (алтын қасықтай); Бұл эпитет-теңеу • құтты мекенді (алтын бесік – туған жер, алтын аймақ); • атақ-дәрежені (алтын жаға); • қазына-байлықты (алтын сандық); • жаны таза, адамгершілігі мол кісіні (алтын адам, алтын кісі) білдіреді. Сарказм  — ащы мысқыл, жанға батыру) —  күлкі  етудің бір түрі,  зілді  кекесінмен әжуалау. Құрылымы жағынан иронияның ұлғайған түрі.  Иронияда  зілсіз, көбіне іштарта әжуалау басым болса, Сарказмда ол шарықтау шегіне жетіп, батыл, ашық әшкерелеуге көшеді. Ирония дегеніміз - құбылысты, оқиғаны немесе бір затты мүлдем қарама-қарсы мағынада сипаттайтын сөздер немесе сөз тіркестері. Егер сізге «қара» десе, сіз оны «ақ» деп түсінуіңіз керек. Тұрақты сөз тіркесі ,  фразеологиялық  тіркес – екі немесе одан да көп сөздердің тіркесуінен жасалып, бір ұғымды білдіретін бейнелі сөздер тобы. Майысып нәзік белім бұраң қаққан, Қырық түрлі дана кеудем өнер тапқан. Сөйлесе май тамызған бұлбұл тілім, Сықылды гауһар сағат нақыс шапқан... (Эпитет ) « Мың асқанға бір тосқан бар-ақ » деген, Талайдың қисық деуші ем құрған тезін. Шіркін-ай,мұндай жүйрік туармысың, Сөйлейсің алтындай ғып сөздің жезін! (Тұрақты сөз тіркесі ) Көрінсін Біржан салға ай секілді, Аққұйрық көңіл ашар шай секілді. Ұсынса қол жетпейтін, арғымағым, Арғынға баламаймын тай секілді. Көрінсін салтанатпен менің серім, Сол еді құдай қосқан барар жерім. Кедейге қонақасы – тай ап келсін, Талабы Тәттімбеттей асыл ерім! ( Ирония ) Кісі емес ел намысын ұққандай - ақ, Ербиер есіз тауға шыққандай-ақ. Жиенқұл күжірейіп келер ме екен, Он мата арқасына тыққандай - ақ. (Сарказм) Мойыным сұңғағындай жүзген қудың, Лебізім шырынындай шәрбат судың. Қаққанда төңкерілген қас бітісім, Ашылған айбатындай жібек тудың. (Теңеу)

13 слайд
Критерий: Мәтінді оқу Әдеби көркемдегіш құралдарды табу Ережені еске түсіру Дәлелдеу Дескриптор: Жалпы – 10 балл Мәтінді оқиды 2 балл Әдеби көркемдегіш құралдарды табады 2 балл Ережені еске түсіреді 3 балл Дәлелдейді 3 балл . « Сәйкестендіру » әдісі

14 слайд
« Біржан мен Сара” айтысы Ұқсастығы Жандарбек пен Сара айтысы 1. “ Веен” диаграммасы 2. “ Біржан мен Сара” айтысы және осы күнгі айтыстар

15 слайд
« Жандарбек пен Сара » айтысы Ұл едім бісміллә деп талап қылар, Арқаның боранындай борап тұрар. Салақтың салғырт ескен арқанындай, Мен емес шумағымды шолақ қылар. Ассалау мағалейкүм момын қазақ, Көжесін тартып ішер көкаттылар. Ақыны айтыс десе алып ұшып, Тұлпары аламанға жарап тұрар. Азаттық арайлаған ақ таң болса, Ақ таңды бір жырлайын жақ талмаса. Еркін күнге есен сау жеткен елім, Ат шаптыр құрбандық шал көкпар жаса. « Азаттық құтты болсын » деген жазу, Кеудемізге сыйлап тұр мақтанды аса. Бұл күнді көрер ме едік көрмес пе едік, Тәңірім елімді аман ап қалмаса. Көшелерде сол жазу тұрар ма еді, Пешенеңде жазылған бақ болмаса. Ақындар азат күнде ортаңда ән қып, Қанжардай қара өлеңмен қалқан жардық. Негізі тәуелсіздік айтысына, Көп ақын келе алмады жалпы арман қып. Алты ақ ақын шығады дегенді естіп, Өзіміз де бас шайқап аң таң қалдық. Қырық ақын қатысып былтыр ғана, Өлеңге қанбап па еді өр талғамды ұлт. Дәуіттің отыз ұлы секілденіп, Бір күнде амал барма арқандалдық . Жүрсіннің айтыстағы алпыс ұлы, Ақиқатты айта -айта алтау қалдық. Шекарада қырылған солдаттардай, Тал түсте шетімізден талқандалдық. Конвертте Сара бар ма шықсын бері, Бергенше кезегімді күтсін мені. Бұл жолы қайнысына не дейді екен, Ат қой десем қыртыңбай қыртсың деді.

16 слайд
« Біржан мен Сара » айтысы Арғынға жол бермеген есіл тілім, Күн өтпей, қор боп ұшқан қызыл гүлім! Сіздерден ұялғаннан үндемеуші ем, Есекке қосақтаулы өтті ау күнім! Өзі білер деуші едім жақсылардың, Ақыры қайыр болды енді мұным. Алтайдың саңлағымын сөйлесем де, Жоқ екен жүйрік иттей өлсем құным. Біржанға алдырт, көрсет Жиенқұлды, Бар жұртқа оның сыры аян болды. Ұяттан кісі өлмейді, сағы сынар, Қайтейін, Құдай қосып ием қылды... Біржанның айтқаны: Ел жұртың қорықпайды екен көз жасыңнан Қиып кеткім келмейді мен қасыңнан. Кемітер қай жеріңді дұшпан шіркін, Адамзат озар емес өз басыңнан... Есімбек босқа сатпа асылыңды, Сыйлай көр қызда болса нәсіліңді. Ұқпасаң, Арғын жоқты айтты дерсің, Есеке ау,құлағыңа ал осынымды. Қылайын көп ұзатпай сөзді қысқа, Өлеңге жан көрмедім мұнан ұста....

17 слайд
Біржан мен Сара айтысы Ұқсас Осы күнгі айтыстар 1. Әйел бостандығы, феодалдық салтқа қарсылық. 2. Ру мәселелері. 3. Үздік теңеу, көркем метафора, эпитеттерге бай. 4. Шешендік сөздер көп. 1. Көркемдік ерекшеліктері, сөз шеберліктері. 2. Інжу-маржан сөз өнері. 3. Айтыс – сөз батырмасы, өнер жарысы. 4. Екеуі де қазақ сөз өнерінің үздік үлгісі. 1. Ауыз әдебиеті мен жазба әдебиеті арасындағы жаңа түр. 2. Бүгінгі күн талабы. 3. Негізгі тартыс халықта ортақ әлеуметтік мәселелер. 4. Егемендіктің құдіретін жырға қосу. 5. Шебер өрілген сөз кестелері.1. Веен диаграммасы 2. Біржан мен Сара айтысы және осы күнгі айтыстар

18 слайд
Критерий: Мәтінді оқу Екі мәтінді «Веен» диаграммасына салып салыстыру Мәтіннің өзіне ұнаған тұсын көрсету Мазмұнын ашып түсіндіру Дескриптор: Жалпы – 10 балл Мәтінді оқиды 2 балл Екі мәтінді «Веен» диаграммасына салып салыстырады 2 балл Мәтіннің өзіңе ұнаған тұсын көрсет,несімен ұнады? 3 балл Мазмұнын ашып түсіндіру 3 балл . « Венн » диаграммасы

19 слайд
Сабақты қортындылау.  Оқушылардың білімін бағалау. Үйге тапсырма.  “ Айтыс – киелі өнер” тақырыбында шығарма.

20 слайд