Экология ғылымы нені зерттейді?

1 слайд
• Экожүйелер. Тірі ағзаларды жүйелеу.

2 слайд
• Экология - тірі организмдердің бір-бірімен қарым- қатынасын оларды қоршаған ортасымен байланыстырып зерттейтін биология ғылымының саласы. • Терминді ең алғаш 1866 жылы неміс биологі Э. Геккель енгізді.

3 слайд
• Экология пәнінің мақсаты – тірі организмдердің даму заңылықтарын қоршаған ортамен байланыстырып зерттеу арқылы биосферадағы тіршіліктің біртұтастылық, тұрақтылық ұстанымын қалыптастыру.

4 слайд
Негізгі міндеттері: Тірі организмнің айнала қоршаған ортасына әсерін және керісінше ортаның организмге тигізетін әсерін зерттей отырып, биосферадағы тіршіліктің тұрақты дамуын қамтамасыз ету; Биоқорларды тиімді пайдалану әрі қорғау ; Экожүйедегі өзгерістердің алдын алу.0 1 0 2 0 3

5 слайд
Экожүйе • Экожүйе терминін 1935 жылы ағылшын ботанигі А. Тенсли Ең үлкен табиғи жүйе - биосфера (экосфера)Экожүйе – ұзақ уақыт бойы қатар тіршілік етіп, бір-біріне өзара әсер ететін алуан түрлі ағзалардың және жансыз табиғат факторларының тұрақты жиынтығы. Экожүйе екі компоненттен тұрады: тірі табиғат және жансыз табиғат.

6 слайд
Экологиялық факторлар - организмге қажетті немесе жағымсыз әсерін тигізетін орта элементтері ТабиғатҚоғам Адамзат

7 слайд
Абиотикал ық Организмге тікелей немесе жанама әсер ететін бейорганикалық орта құрамбөліктерінің жиынтығы. Мысалы, топырақ, жаңбыр, дауыл, қысым, т.б.Биотикалы қ Тірі организмдердің бір- біріне және табиғи ортаға жағымды немесе жағымсыз әсер етуі. Мысалы, қоректену, бәсекелестік, паразиттік, жыртқыштық, т.б . Антропогенді к Қоршаған ортаға адам іс-әрекетінің тікелей немесе жанама тигізетін әсері. Мысалы, өнеркәсіп, зауыт, кен байыту, автокөлік, т.б.

8 слайд
● Қоршаған орта температурасы-Күн ● Ылғалдылық. Ылғалдылықтың жоғары болуынан және күннің қызуынан Джунгли қалыптасты . ● Жарық .Солт.жарты шарда 22 желтоқсанға дейін күн қысқарып, түн ұзарады. 21 наурыздан кейін керісінше. 21-22 маусым қараған түн ең қысқа түн. ● Ортаның қышқылдылығы. Қарағай , шырша қышқыл ортада жақсы, сілтіде нашар өседі. ● Шамалы қышқыл топырақта жақсы өседі: бидай, бақша дақылдары. Абиотикалық фактор

9 слайд
1. Өсімдікқоректілер 2. Жыртқыштар ( қасқыр,арыстан, жолбарыс) 3. Сапрофиттер ( өлексежегіштер) 4. Паразиттер (ағзалармен қоректеніп, бірден өлтірмейді) жұлдызқұрт, жапырақжегіш қоңыз, біте. Жануар паразиті (бүрге, бит, маса. Қандала) 5. Талғаусыз қоректенетіндер (аю, шошқа, шимпанзе, егеуқұйрық) 6. Басқалар жемейтін қорекпен қоректенетін жануарлар (термиттер – ағаш сүрегін қорытады, түйе –жантақ жейді) Қоректену типтері

10 слайд
Қоректік тізбек Продуценттер Түзушілер – жасыл өсімдіктер Консументтер Тұтынушылар – гетеротрофтар (жануарлар ) Редуценттер немесе деструкторлар Ыдыратушылар – микроорганизмдер мен саңырауқұлақтар.Ең соңғы қоректік деңгей, минералдануды жүзеге асырады. Химиялық элементтерді жансыз дүниеге қайтарады .01 02 03

11 слайд
1. Қоректік тор – әртүрлі қоректік тізбектен тұратын күрделі құрылым. 2. І – өсімдіктер 3. ІІ – өсімдікқоректілер 4. ІІІ – жыртқыштар 5. ІУ – 3 қатардағы консументтер Қоректік тор

12 слайд
Эндемик – бір географиялық нүктеде тіршілік етеді. 1938 жылы ғалым В.А.Севелин Қазақстан үшін эндемик жалманды таныстырды.

13 слайд
Экологиялық сукцессия. Экожүйелердің алмасуы. Материктер экожүйесі: тау, жазық, шөл, көл және жеке тау шыңдары, шатқал, тоғандар, бұлақ болып ұсақ экожүйелерге бөлінеді. Мұхиттар экожүйесі : арал, топарал (архипелаг), маржан рифтері, мұхит тереңдігі және т.б. бөлінеді.

14 слайд
Сукцессия ● Экожүйелердің біртіндеп , уақыт бойынша өзгеруі. ● Бірінші реттік сукцессия топырақ түзіле қоймаған жерде болады. Бұл аймаққа бірінші болып қыналар орналасады.(симбиоз) (гумус) ● Екінші реттік сукцессия – бұрын болған экожүйе біртіндеп қалпына келуі .

15 слайд

16 слайд
Агроценоз бен табиғи биоценоздың негізгі айырмашылықтары

17 слайд
Агроценоз – табиғи биоценоздың орнына мәдени өсімдіктерді өсіру мақсатымен құрылған биоценоз. Агроценоздың негізгі сипаты мен белгілері: 1. Өсімдіктер мен жануарлардың нақты таңдап алынған түрлерін ғана өсіреді; 2. Организмдердің жлспарланған түрлері мен қарым- қатынастары қалыптасқан. ІІ. Жасанды табиғи бірлестіктер немесе агроценоздар

18 слайд
Қазіргі адам іс-әрекетінің экожүйеге әсері. I. Өнеркәсіпті дамыту II. Пайдаларды қазбаларды қазып алу және тасымалдау. III. Ауыл шаруашылығы өндірісі. IV. Тура және тікелей пайдалану. V. Қару –жарақтың жаңа түрлерін сынау. 1991 жылы 29 тамызда Н.Ә.Назарбаев «Семей ядролық полигонын жабу туралы» Жарлыққа қол қойды.

19 слайд
Қазақстанда ерекше қорғалатын табиғи аумақтары 1922 ж Түркістан табиғат ескерткештерін , сирек кездесетін заттар мен өнерді қорғау жөніндегі комитеті (Туркомстарис) құрылғаннан бастау алды. Алғашқы қорықтар : Батыс Тянь-Шаньда, Ақсу-Жабағылы, Қаратау тауында палеонтологиялық және Арыс массивінде дәрмене жусанды сақтау үшін қорық құру туралы шешім қабылданды. Қазақстанда ерекше қорғалатын табиғи аумақтың 9 түрі бар: 1.Мемлекеттік табиғи қорықтар; 2.Мемлекеттік ұлттық табиғи саябақтар; 3.Табиғи қорыққорлар; 4.Мемлекеттік табиғат ескерткіштері; 5.Мемлекеттік қорықтық зоналар; 6.Мемлекеттік зоологиялық саябақтар; 7.Мемлекеттік ботаникалық бақтар: 8.Мемлекеттік дендрологиялық саябақтар.

20 слайд
Қорық – адамдардың жаппай демалуына, аң аулау, балық аулау, орман ағаштарын кесу, мал жаю, шөп шабу, жидектер жинап, пайдалы қазбаларды өндіруге тыйым салынған аймақ. Ұлттық табиғи саябақтар – ерекше экологиялық, таихи және эстетикалық, құндылығы бар табиғат кешендерін сақтау үшін құрылған. Ағарту, ғыылыми, мәдени мақсатта қолданылады. Табиғи қорыққорлар – әртүрлі бағытта, мал жаю , шөп жабуға болмайды. Табиғи ескерткіштер –кішкентай тоғай, көл, аңғар, түзілістер, үңгірлер, жатады. Алматы қорығында Қызыл кітапқа (Сиверс және Недзвецкий алмасы, қызғалдақтар, жанаргүл) енгізілген. Марқакөл қорығында – қызғылт семізот, бұйра лалагүл, эндемик түрлер өте көп .

21 слайд
Қазақстан Республикасының Қызыл кітабы Қызыл кітап 1 ші баспасы- 1978 ж А.А Слудскийдің зор еңбегі нәтижесінде 2 шы баспасы -1981 ж (307 өсімдік түрі) енгізілді.1991 ж алғаш рет омыртқасыз жануарлар енгізілді. 3 ші басылымы 1996 жылы шықты. 1.Қазақстан аумағында және су айдынында кездеспеуі мүмкін: қызыл қасқыр, еуропалық күзен, қабылан, Қызылқұм тау қойы, Арал албырты, Сырдария тасбекіресі. 2.Қорғауды қажет ететін түрлер : қызғылт бірқазан, сарықұтан, жалбағай, қарабай, қоқиқаз, қызыл жемсаулы қарашақаз, жорға дуадақ. (құстар) Балық түрлері : Каспий тілтісі, таймен, Бұқтырма – Зайсан сыланы, Арал және Түркістан қаязы, Балқаш алабұғасы. Сүтқоректілер : жұпар-тышқан, өзен кәмшаты,т.б. Жорғалаушылар : сұр келес, ортаазиялық бақа. Грейг қызғалдағы Шренк тобылғысы

22 слайд
Тірі ағзаларды жүйелеу. Жүйелеу (Систематика) • Бүкіл тірі ағзаларды сипаттайтын және топ бойынша бөлетін биология бөлімі Карл Линней • Заманауи жүйелеудің негізін қалаған швед ғалымы.1735 жылы «Табиғат шежіресі» атты еңбегінде жүйелеуді бөлім ретінде анықтады.Қосарлы атауды енгізді. 5 патшалық • Прокариоттар, протистер, саңырауқұлақтар, • өсімдіктер мен жануарлар

23 слайд
Таксономиялық қатар • Патшалық- Бөлім – Класс- Қатар - Тұқымдас-Туыс-Түр • Патшалық- Тип -Класс- Отряд -Тұқымдас- Туыс-Түр

24 слайд
Жан Батист Ламарк жануарларды омыртқалылар және омыртқасыздар деп бөлді.

25 слайд
Жануарлардың басым типтері мен олардың кластары.

26 слайд
Буынаяқтылар типі

27 слайд
• Ішкі қаңқа пайда болды! • Бүкіл денесін бойлай желі созылып жатады! • Желі эмбрионалдық даму барысында омыртқаға айналады! • Жұтқыншағында желбезек саңылауы болады! • Жүйке жүйесі жүйке түтігінен тұрады! Же лілер типі

28 слайд

29 слайд
Ихтиология ғылымы зерттейді.Денесі бас,дене , құйрықтан тұрады.Желбезекпен тыныс алады. Қозғалу мүшесі жүзбеқанаттары Қосмекенділер класы- жартылай суу жануары.Дернәсілдері желбезекпен, ересектері өкпемен тыныс алады. Терісі 40 % тыныс алуға қатысады.

30 слайд
Жорғалаушылар- герпетология ғылымы зерттейді. Толықтай құрлықта тіршілік етеді. Денесі қабыршақпен, сауытпен , қалқаншамен қапталған . Құстар класы – орнитология ғылымы зерттейді. Денесі қауырсынмен жабылған.Тістері жоқ тұмсығы бар. Жылы қанды жануар . Сүтқоректілер – мамалогия немесе териология ғылымы зерттейді.Негізгі ерекшелігі сүт бездерінің болуы, баласын сүтпен қоректендіреді.Сыртқы құлақ, диафрагма және тістері азу, күрек, ит тіс болып бөлінеді.

31 слайд
Дихотомиялық кілт ХІХ ғасырда Ж.Б.Ламарк ұсынды. Теза – қабылдау, антитеза – теріске шығару. Мысалы: теза –жай жапырақ, антитеза – күрделі жапырақ

32 слайд
Биологиялық диктант! 1. Ең үлкен экожүйе .......... 2. Буынаяқтылардың сыртқы қаңқасы ,,,,,, тұрады. 3. Жүйелеудің атасы,,,,,,,. 4. Алғаш рет ,,, ,,, ,,,,, жануарларды омыртқалылар және омыртқасыздар деп бөлді. 5. Экожүйелердің біртіндеп , уақыт бойынша ретті ауысымы ,,,,,,,, деп аталады.

33 слайд
Семантикалық карта Ағза Продуцент Консумент Редуцент Балдыр Адам Ешкі Саңырауқұлақ Арыстан Ағаш