Есімшенің жасалуы мен түрлері

1 слайд

1 слайд

2 слайд
Есімше.Есімше. Есімшенің жасалуы Есімшенің жасалуы мен түрлері.мен түрлері.

2 слайд

3 слайд
Білімділік:Білімділік: Есімше. Есімшенің жасалуы мен Есімше. Есімшенің жасалуы мен түрлері туралы түсінік беру. Оларды ажырата түрлері туралы түсінік беру. Оларды ажырата білуін меңгерту.білуін меңгерту. Дамытушылық:Дамытушылық: Оқушылардың өз бетінше Оқушылардың өз бетінше жұмыс істеу дағдысын, логикалық ойлау жұмыс істеу дағдысын, логикалық ойлау қабілеттерін, сабаққа деген қызығушылықтарын қабілеттерін, сабаққа деген қызығушылықтарын дамыту.дамыту. Тәрбиелік:Тәрбиелік: Оқушыларды сауатты жазуға Оқушыларды сауатты жазуға дағдыландыра отырып, ұқыптылыққа, дағдыландыра отырып, ұқыптылыққа, білімділікке, еңбексүйгіштікке тәрбиелеу.білімділікке, еңбексүйгіштікке тәрбиелеу.

3 слайд

4 слайд
Ұйымдастыру кезеңі:Ұйымдастыру кезеңі: 1.1.Оқушылармен амандасу, түгелдеуОқушылармен амандасу, түгелдеу 2.2.Оқу құралдарын ретке келтіруОқу құралдарын ретке келтіру 3.3.Назарларын сабаққа аударуНазарларын сабаққа аудару

4 слайд

5 слайд
Қайталау – оқу анасы.Қайталау – оқу анасы. 1.1.Етістік дегеніміз не?Етістік дегеніміз не? 2.2.Етістіктер құрамына қарай Етістіктер құрамына қарай қаншаға бөлінеді?қаншаға бөлінеді? 3.3.Етістер дегеніміз не?Етістер дегеніміз не? 4.4.Етістер қанша түрге бөлінеді?Етістер қанша түрге бөлінеді?

5 слайд

6 слайд
Есімше Есімше – етістіктің ерекше түрі. Есімше сөйлемде – етістіктің ерекше түрі. Есімше сөйлемде екі түрлі мәнде, екі түрлі қызметте қолданылады. екі түрлі мәнде, екі түрлі қызметте қолданылады. Бірде ешқандай қосымшасыз қандай? қай? деген Бірде ешқандай қосымшасыз қандай? қай? деген сұрақтарға жауап беріп, анықтауыш қызметін, бірде сұрақтарға жауап беріп, анықтауыш қызметін, бірде кім? не? деген сұрақтарға жауап беріп, бастауыш я кім? не? деген сұрақтарға жауап беріп, бастауыш я баяндауыш қызметін де атқарады. баяндауыш қызметін де атқарады. Мысалы:Мысалы:КөргенКөрген көзде жазық жоқ (көрген- көзде жазық жоқ (көрген- анықтауыш)анықтауыш) КөрмесКөрмес түйені де түйені де көрмес көрмес (1 көрмес-бастауыш, 2 (1 көрмес-бастауыш, 2 көрмес-баяндауыш).көрмес-баяндауыш). Бастауыш я анықтауыш қызметін атқарып тұрған Бастауыш я анықтауыш қызметін атқарып тұрған есімшелер есім сөздерше түрлене (септеле, есімшелер есім сөздерше түрлене (септеле, тәуелдене, көптеле) алады. Мысалы: айтар-ың, тәуелдене, көптеле) алады. Мысалы: айтар-ың, айтатын-мен.айтатын-мен. Енді бірде жіктеліп келіп, қимылды, іс-әрекетті Енді бірде жіктеліп келіп, қимылды, іс-әрекетті белгілі бір шаққа қатысты білдіреді де, сөйлемнің белгілі бір шаққа қатысты білдіреді де, сөйлемнің баяндауыш қызметін атқарады. баяндауыш қызметін атқарады. Мысалы: Мысалы: Ардақ Ардақ бағана кетіп қалған. Кетіп қалған деген етістіктер бағана кетіп қалған. Кетіп қалған деген етістіктер есімше тұлғаларда жіктеліп келіп есімше тұлғаларда жіктеліп келіп IIIIII жақта тұр. жақта тұр.

6 слайд

7 слайд
Есімшенің жасалуы мен түрлеріЕсімшенің жасалуы мен түрлері 1.1.––қан, -кен, -ған, -генқан, -кен, -ған, -ген жұрнақтары арқылы жұрнақтары арқылы бұрынғыбұрынғы өткен шақөткен шақ есімше жасалады: ал-ған, есімше жасалады: ал-ған, көр-ген, айт-қан, көрсет-кен т.б.көр-ген, айт-қан, көрсет-кен т.б. 2.2. -ар, -ер, -р-ар, -ер, -р және болымсыз етістіктен кейін және болымсыз етістіктен кейін –с–с жұрнақтары қосылу арқылы жұрнақтары қосылу арқылы болжалды болжалды келер шақкелер шақ есімше жасалады: бар-ар,көр- есімше жасалады: бар-ар,көр- ер,сөйле-р, берме-с.ер,сөйле-р, берме-с. 3.3. -мақ, -мек, -бақ, -бек, -пақ, -пек-мақ, -мек, -бақ, -бек, -пақ, -пек жұрнақтары жұрнақтары арқылы арқылы мақсатты келер шақмақсатты келер шақ есімше жасалады: есімше жасалады: бар-мақ, кел-мек, жаз-бақ, сен-бек, жарат-пақ, бар-мақ, кел-мек, жаз-бақ, сен-бек, жарат-пақ, кет-пек т.б. кет-пек т.б. 4.4. -атын, -етін, -йтын, -йтін-атын, -етін, -йтын, -йтін жұрнақтары жұрнақтары арқылы арқылы ауыспалы өткен шақауыспалы өткен шақ есімше жасалады: есімше жасалады: бар-атын, кел-етін, қара-йтын, сөйле-йтін т.б. бар-атын, кел-етін, қара-йтын, сөйле-йтін т.б.

7 слайд

8 слайд
қон-қон-ғанған түсін-түсін- айт-айт- көр-көр- берме-берме- бар-бар-арар бол-бол- көр-көр- сөйле-сөйле- көрме-көрме- бар-бар-мақмақ кел-кел- жаз-жаз- сен-сен- кет-кет- бар-бар-атынатын кел-кел- қара-қара- сөйле-сөйле- түсінбе-түсінбе-

8 слайд

9 слайд
250-жаттығу.250-жаттығу. Мәтінді көшіріп, есімшелерді Мәтінді көшіріп, есімшелерді табыңдар. Олардың түбірі мен қосымшасын табыңдар. Олардың түбірі мен қосымшасын ажыратып айтыңдар. ажыратып айтыңдар. Үлгі:Үлгі: есімше: кел-ген. Бұрынғы өткен есімше: кел-ген. Бұрынғы өткен шақ, шақ, IIIIII жақ тұлғасында тұр, -ген деген жақ тұлғасында тұр, -ген деген жұрнақ арқылы жасалған.жұрнақ арқылы жасалған.

9 слайд

10 слайд
КриптограммаКриптограмма ЕЕ ТТ ІІ СС СС АА ББ АА ҚҚ ТТ ББ ОО ЛЛ ТТ ІІ КК ЫЫ РР ЫЫ ЫЫ ЕЕ СС ЫЫ ММ СС ЫЫ ЗЗ ЕЕ ҚҚ СС ІІ ММ ЖЖ УУ ЫЫ НН ДД ТТ ІІ ЫЫ ШШ ЕЕ НН ДД ІІ ОО ЫЫ ҚҚ СС ЗЗ КК ИИ ІІ ЗЗ ГГ РР ТТ АА ӨӨ РР ЕЕ ММ ДД ӨӨ ЕЕ ЛЛ ІІ КК КК ММ СС ІІ ІІ КК ЗЗ АА ТТ ЕЕ СС ІІ

10 слайд

11 слайд

11 слайд

12 слайд
251-жаттығу.251-жаттығу. Ереже жаттау Ереже жаттау

12 слайд

13 слайд
Үй тапсырмасын Үй тапсырмасын сұрау:сұрау: 1.1.Қасым Аманжоловтың Қасым Аманжоловтың өмірі, шығармалары туралы өмірі, шығармалары туралы не білдіңдер? не білдіңдер? 2.2.““Ақын өлімі туралы аңыз ” Ақын өлімі туралы аңыз ” поэмасында қай кезең поэмасында қай кезең суреттелген?суреттелген? 3.3.Мұндағы ақын кім? Мұндағы ақын кім? Поэмадан оның қандай Поэмадан оның қандай қасиеттерін байқауға қасиеттерін байқауға болады?болады? 4.4.Үзінді қалай аяқталады?Үзінді қалай аяқталады? 5.5.Поэма дегеніміз не?Поэма дегеніміз не? (1911-1955)

13 слайд

14 слайд
Жаңа сабақтың Жаңа сабақтың тақырыбы:тақырыбы: Әбділда Тәжібаевтың Әбділда Тәжібаевтың өлеңіөлеңі

14 слайд

15 слайд
Жоспары:Жоспары: І. Әбділда – Сыр елінің І. Әбділда – Сыр елінің перзентіперзенті ІІ. “Неге маған жырламасқаІІ. “Неге маған жырламасқа Сырда туған елімді”Сырда туған елімді” ІІІ. Сөз – жібек жіп, ой-ІІІ. Сөз – жібек жіп, ой- кестекесте (1909-1998)

15 слайд

16 слайд
Әбділда Тәжібаев ақын драматург әдебиет зерттеушісі ҚР-ның халық жазушысы филология ғылымдары- ның докторы профессор тілші

16 слайд

17 слайд
Шығармалары:Шығармалары: Сыршыл өлеңдері “Тараспен әңгіме” “Елден сәлем” “Келіншекпен кеңес” “Достық жыры” “Сырдария” “Қойшы жыры” Поэмалары “Абыл” “Аққу” “Кілемшелер туралы ертегі” “Толағай” Пьессалары “Жомарттың кілемі” “Көтерілген күмбез” “Халқым туралы аңыз” “Майра” “Жалғыз ағаш орман емес”

17 слайд

18 слайд
Зерттеу Зерттеу еңбектеріеңбектері “ “Өмір мен поэзия”Өмір мен поэзия” ““Қазақ Қазақ драматургиясының драматургиясының дамуы мен дамуы мен қалыптасуы”қалыптасуы”

18 слайд

19 слайд
Өлең шумақтарыӨлең шумақтары Мазмұны Мазмұны Білем сені, сүйем сені,Білем сені, сүйем сені, Сыр сұлуы қарт анам.Сыр сұлуы қарт анам. Сенсің, мені әлдилеген,Сенсің, мені әлдилеген, Туған сенен - мен балаң.Туған сенен - мен балаң. Сүйсе Гейне, анам десеСүйсе Гейне, анам десе Сүйген суы РейнесінСүйген суы Рейнесін Сырдың суы туған ол даСырдың суы туған ол да Өз ақынын - Гейнесін.Өз ақынын - Гейнесін. Жазса Тарас Днепрді,Жазса Тарас Днепрді, Жазса Пушкин Еділді,Жазса Пушкин Еділді, Неге маған жырламасқа Неге маған жырламасқа Сырда туған елімдіСырда туған елімді Ел анасы – менің анамЕл анасы – менің анам Сырдың сұлу өзені.Сырдың сұлу өзені. Қуан ана! Ақыныңның Қуан ана! Ақыныңның Келді жырлар кезегі.Келді жырлар кезегі. Келдім бүгін, көрдім сені,Келдім бүгін, көрдім сені, Сүйсең, міне, маңдайым:Сүйсең, міне, маңдайым: Құшағында отырмын менҚұшағында отырмын мен Көріп көзбен ел жайын.Көріп көзбен ел жайын. Жасырыпсың, қадірлі ана,Жасырыпсың, қадірлі ана, Ақ түспепті шашыңа.Ақ түспепті шашыңа. Емшегіннен сүт кетпепті,Емшегіннен сүт кетпепті, Жетсең – дағы жасыңа ...Жетсең – дағы жасыңа ... Ақынның еліне деген сүйіспеншілігі Әр адамның туған жерін сүюі - заңдылық Туған жерін жырлау - әр ақынның парызы Ақын туған жерге деген сүйіспеншілігін жыр жолдарымен жеткізуді мақсат етіп отыр Елінің жағдайын ойлайтын азамат Сырдарияның қазіргі қалпы

19 слайд

20 слайд
Өлеңді тақырыбына, Өлеңді тақырыбына, идеясына қарай талдауидеясына қарай талдау Тақырыбы – Тақырыбы – Идеясы – Идеясы – Туған жер туған жерге деген сүйіспеншілігін жеткізу, дәріптеу

20 слайд

21 слайд
Өлеңнің поэтикалық Өлеңнің поэтикалық тілітілі МетафораМетафора Эпитет Эпитет Жалқы Жалқы есімдересімдер ПараллелиПараллели змзм Сыр сұлуы қарт анам Сырдың сұлу өзені Гейне – Рейне Тарас- Днепр Пушкин-Еділ Ел анасы - менің анам Сырдың сұлу өзені. Білем сені, сүйем сені Сыр сұлуы қарт анам

21 слайд

22 слайд
 ““Ел анасы - менің анам” деген Ел анасы - менің анам” деген жолдардың мағынасын қалай жолдардың мағынасын қалай түсінесіңдер?түсінесіңдер?  Ақын анаға ұқсас ұғымды Ақын анаға ұқсас ұғымды қалай білдірген?қалай білдірген?  Ақынның еліне, жеріне деген Ақынның еліне, жеріне деген сүйіспеншілігін өлең сүйіспеншілігін өлең жолдарынан жолдарынан тауып,дәлелдендер.тауып,дәлелдендер.

22 слайд

23 слайд
Өлеңді құрылысына талдауӨлеңді құрылысына талдау Сүйсе Гейне, / анам десе, 8Сүйсе Гейне, / анам десе, 8 Сүйген суы / Рейнесін. 7Сүйген суы / Рейнесін. 7 Сырдың суы / туған ол да 8 Сырдың суы / туған ол да 8 Өз ақынын / Гейнесін. 7Өз ақынын / Гейнесін. 7 4 тармақты, 2 бунақты, 7-8 4 тармақты, 2 бунақты, 7-8 буынды,6 шумақты өлеңбуынды,6 шумақты өлең

23 слайд

24 слайд
Ұйқас түріҰйқас түрі ШумақтарШумақтар Ұйқас түріҰйқас түрі Білем сені, сүйем сені,Білем сені, сүйем сені, Сыр сұлуы қарт анам.Сыр сұлуы қарт анам. Сенсің, мені әлдилеген,Сенсің, мені әлдилеген, Туған сенен - мен балаң.Туған сенен - мен балаң. Жазса Тарас Днепрді,Жазса Тарас Днепрді, Жазса Пушкин Еділді,Жазса Пушкин Еділді, Неге маған жырламасқа Неге маған жырламасқа Сырда туған елімдіСырда туған елімді шалыс ұйқас (абаб) қара өлең ұйқасы (ааба)

24 слайд

25 слайд
Сабақты бекіту: Өлеңнен қандай әсер алдындар? Ақынның туған жеріне деген шексіз сүйіспеншілігіне көзқарастарын қандай? Сендер өздеріңнің туған жерлеріңнің сұлулығын қалай суреттер едіңдер?

25 слайд

26 слайд
Үйге тапсырма:Үйге тапсырма: Әбділда Тәжібаевтың “Сырдария” Әбділда Тәжібаевтың “Сырдария” өлеңін жаттау.өлеңін жаттау.

26 слайд

27 слайд
Өлсе өлер Мұқағали Мақатаев,Өлсе өлер Мұқағали Мақатаев, Өлтіре алмас алайда өлеңді ешкім...Өлтіре алмас алайда өлеңді ешкім...

27 слайд

28 слайд
Кештің білімділік мақсаты:Кештің білімділік мақсаты: М.Мақатаевтың өмірімен таныстыру, М.Мақатаевтың өмірімен таныстыру, шығармашылық жолынан мәліметтер беру, шығармашылық жолынан мәліметтер беру, ақынның сөзіне жазылған әндерді көпшілік ақынның сөзіне жазылған әндерді көпшілік назарына ұсыну.назарына ұсыну. Дамытушылық:Дамытушылық: оқушылардың өлеңге оқушылардың өлеңге деген ынтасын арттыру, көркемсөз оқу деген ынтасын арттыру, көркемсөз оқу шеберлігін, ізденімпаздық қасиеттерін шеберлігін, ізденімпаздық қасиеттерін қалыптастыру. қалыптастыру. Тәрбиелік: Тәрбиелік: табиғатты аялауға, Отанды табиғатты аялауға, Отанды сүюге, адамгершілікке, кішіпейілділікке, сүюге, адамгершілікке, кішіпейілділікке, қарапайымдылыққа, өлеңді, өнерді, сезімді қарапайымдылыққа, өлеңді, өнерді, сезімді бағалауға тәрбиелеу. Өмірден өз бағалауға тәрбиелеу. Өмірден өз жолдарын қажымай іздеп, адаспай табуға жолдарын қажымай іздеп, адаспай табуға балу. балу.

28 слайд

29 слайд
Хронологиялық кестеХронологиялық кесте ЖылдарЖылдар Болған оқиғаларБолған оқиғалар 1931 ж 1931 ж 9 ақпан 9 ақпан М.Мақатаев Алматы облысы Нарынқол ауданы М.Мақатаев Алматы облысы Нарынқол ауданы Қарасаз ауылында өмірге келген.Қарасаз ауылында өмірге келген. 1948 ж1948 ж Туған ауылында әртүрлі қызмет атқарады.Туған ауылында әртүрлі қызмет атқарады. 1954-1962 ж1954-1962 ж Қазақ радиосында диктор болып жұмыс істейді.Қазақ радиосында диктор болып жұмыс істейді. 1962-1972 ж 1962-1972 ж ““Социолистік Қазақстан”, “Қазақ әдебиеті” Социолистік Қазақстан”, “Қазақ әдебиеті” газетінде, “Мәдинет және тұрмыс”, “Жұлдыз” газетінде, “Мәдинет және тұрмыс”, “Жұлдыз” журналдарында бөлім меңгерушісі.журналдарында бөлім меңгерушісі. 1972-1973ж1972-1973ж Қазақстан Жазушылар Одағында әдеби кеңесші Қазақстан Жазушылар Одағында әдеби кеңесші болып жұмыс істейді.болып жұмыс істейді. 1948 ж1948 ж Тұңғыш өлеңі Нарынқол ауданында “Советтік Тұңғыш өлеңі Нарынқол ауданында “Советтік шекара” газетінде басылды.шекара” газетінде басылды. 1964 ж 1964 ж Тұңғыш кітабі “Ильич” атты поэмалар жинағы Тұңғыш кітабі “Ильич” атты поэмалар жинағы жарыққа шықты.жарыққа шықты. 1976 ж 1976 ж ““Өмір-дастан” атты таңдамалы өлеңдері мен Өмір-дастан” атты таңдамалы өлеңдері мен поэмалары қорытындысы секілді көрінді.поэмалары қорытындысы секілді көрінді. 1976 ж 27 1976 ж 27 наурызда наурызда 45 жасында ауыр науқастан қайтыс болды.45 жасында ауыр науқастан қайтыс болды.

29 слайд

30 слайд
Мұқағали МақатаевМұқағали Мақатаев

30 слайд

31 слайд

31 слайд

32 слайд
Ақынны...

32 слайд