Генетикалық код

1 слайд
Геннің құрылысы. Генетикалы қ код. Ген қызметінің реттелуі.

2 слайд
 Генетикалық код – белок молекуласына қажетті амин қышқылдарының орнын анықтайтын ДНҚ молекуласындағы үш негізден тұратын тізбек. Бұл — барлық тірі организмдерге ортақ заңдылық.

3 слайд
А ғ з а д а ғ ы а қ у ы з д а р ж ө н і н д е г і б а р л ы қ а қ п а р а т Д Н Қ м о л е к у л а с ы н д а с а қ т а л а д ы . С о н д ы қ т а н , о с ы з а м а н д а б і р д е н б і р п о л и п е п т и д т і к т і з б е к д е г е н қ а ғ и д а қ а б ы л д а н ғ а н .Г е н е т и к а л ы қ а қ п а р а т т р а р н с к р и п ц и я к е з і н д е Д Н Қ м о л е к у л а с ы н а н Р Н Қ - ғ а а у ы с а д ы . м Р Н Қ - д а ғ ы а қ п а р а т н е г і з і н д е а қ у ы з д ы ң с и н т е з і б о л у ы к е р е к . Д ә л і р е к а й т қ а н д а , к о м п л и м е н т а р л ы қ е р е ж е г е с ә й к е с Д Н Қ н у к л е о т и д т е р і н і ң о р н а л а с у р е т т е р і Р Н Қ - н ы ң о р н а л а с у р е т т і н е а у ы с а д ы .

4 слайд
 Днқ да 4 түрлі нуклеотид, ал белокта 20 түрлі амин қышқылы бар екенін еске түсірсек, код жөніндегі мәселе күрделі екенін тусінеміз. Белоктың амин қышқылдарының коды қалай болуы керектігі жөніндегі жорамалды бірінші рет дұрыс түсіндіруші Крик болды. Фрэнсис Крик

5 слайд
 Егер 4 нуклеотид жекеден код болады деп есептесек ,онда белокқа тек 4-ақ амин қышқылы кірер еді.Егер қосарланған нуклеотидтер код болады десе,онда тек 16 амин қышқылы кодтанар еді,өйткені 4²=16.Ал кодтану қатарланған 3 нуклеотид триплет арқылы болады десек, онда 4³=64 болар еді.Осы 64 триплет 20 амин қышқылының коды деп есептеледі.Ғылыми қауым 64 кодондарының құрамын,яғни генетикалық кодтың мағынасын 21 ғасырда ғана шешілуі мүмкін болар деп болжады

6 слайд
 1954 жылы Америка ғалымы Г. Гамов Теория күйінде генетикалық код үш нуклеотидтен тұруы мүмкін деген болжам айтқан. Шынында да, 4 нуклеотидтен 64 әр түрлі үштік құрасыруға болады. Ал, бұл аминқышқылдың санынан әлдеқайда көп.

7 слайд
 1961 жылы Ф.Крик генетикалық код триплеті, яғни 3 нуклеотидтен тұратындығын тәжірибе жүзінде дәлелдеген.

8 слайд
 1964 жылы М.Ниренберг, С.Очао, Х. Корано еңбектерінің нәтижесінде барлық 64 кодоннын мағынассы анықталды және оның негізгі қасиеттері белгілі болды. Х.Корано М. Ниренберг

9 слайд
 Алғашқы кодонды 1961 жылы американдық Ниренберг кездейсоқ ашқан еді.Ол Маттеи деген студентпен бірігіп белоктардың синтезіне арнап тәжірибе жүргізген.Осы тәжірибе кезінде полиуридил қышқылының қатысуымен полифенилаланин пайда болатыны табылды.Осыған сүйеніп триплет УУУ фенилаланиннің коды болады деген тұжырымға келді.

10 слайд
 Кейіннен Ниренберг триплет ААА лизиннің,ал ЦЦЦ пролиннің коды екенін анықтады.Одан кейін кодондардың құрамын Кхорана анықтады.Кхорана триплеттерді химиялық жолмен синтездеп,олардың кодтық мәнін тексерді.Осы жұмыстардың нәтижесінде 1968 жылы генетикалық кодтың таблицасы жасалды.

11 слайд
Генетикалық код ДНҚ немесе а-РНҚ молекуласындағы нуклеотидтер бірізділікті орналасып, ақуыздағы аминқышқылдар бірізділігін анықтайды. триплетті, бір аминқышқылы үш нуклеотидпен шифрланады, яғни генетикалық кодтың бірлігі триплет немесе кодон болып саналады. Генетикалық кодтың көптеген кодондары үшінші нуклеотид бойынша ажыратылады РНҚ тілінде жазылған, ақуыз синтезінде РНҚ аралық тасымалдаушы болып табылады.

12 слайд
Генетикалық кодтың қасиеті:

13 слайд
 61 кодон арқылы аминқышқылында анықтайды. Оларды мағыналық кодондар деп, ал үш кодон УАА, УАГ, УГА ешқандай аминқышқылдарды анықтамайды. Оларды мағынасыз кодондар деп аталады. Олар транскрипцияның немесе транскрипцияның аяқталуын анықтайды. Олар стопкодондар. Сол сияқты ақуыз ситезінің басталуын инициациялайтын кодон инициаторлар белгілі: АУГ, ГУГ, УУГ.

14 слайд

15 слайд

16 слайд