Географиялық есептерді шешу жолдары

1 слайд
Қарағанды облыс білім басқармасының Теміртау қаласы білім бөлімінің «№ 4 ЖББМ» КММ Тақырыбы: «Географиялық есептерді шығарудың әдіс - тәсілдері» География пәні мұғалімі Хидирбекова Палимша Тураровна

1 слайд

2 слайд
«Географиялық есептерді шығарудың әдіс тәсілдерін» үйретудің, оқытудың мақсаты оқушылардың теориялық білімін практикамен ұштастыра алуын қалыптастыру және есептердің құрылымен шығару тәсілдерін білуді көздей отырып, мақсатқа жету. Оқытудың осы мақсатына сәйкес төмендегі: Оқушылардың танымдық іс-әрекеттерін белсендіру; Кіріктірілген математикалық танымдық тапсырмалар арқылы оқушылардың қызығушылықтарын айқындау; Практикалық тұрғыда оқушылардың өз бетінше жұмыс істей алу дағдыларын жетілдіру тәрізді міндеттер анықталады. Географиялық есептер шығару математикамен есептеуге арналған практикалық жұмыстарды орындау, карталармен, сызбалармен, кестелермен, графиктермен, диаграммалармен жұмыс істей алуға қалыптастыру. Оқушыларды табысты, нәтижелі білім алуға бағыттау, білім, білік, дағдысын дамыту, географияның пәндік мүмкіндіктерін пайдаланып, оқушыларды ақпараттандырылған қоғамда өмір сүруге бағдарлау. География пәні-өзіндік ерекшелігі бар пән. Соның бірі география сабағындағы пәнаралық байланысты үйлестіре білу. География пәнінен сабақ беру барысында мұғалімдер географиялық есептерді өте сирек пайдаланады. Ал географиялық есептердің оқушының теориялық білімін тереңдетуде маңызы зор. Соңғы кезде география пәні бойынша ҰБТ-тестерінде географиялық есептер көптеп кездесуде.

2 слайд

3 слайд
География пәнінің негізгі құрылымы мен мазмұны жоғарыда атап көрсеткеніміздей бірнеше білім саласын қамтиды. Әсіресе математикалық ұғымдар мен есептер шығарудың жолдарын көрсетуді талап ететін материалдар көптеп берілген. Бірақ оларды игерудің әдіс-тәсілдері мен орындау жолдары айқындалмаған. Мәселен, география пәнінің мазмұнда мынадай сипаттағы есептер жиі кездеседі: географиялық координаттарды анықтау, материктің көлемін анықтау, профиль түсіру, картографиялық проекция, өзен жиелігі, жылдық жауын-шашын мөлшері, ағыс жылдамдығы, ұзындығы, ылғандану коэфиценті, өзен еңістігі, халықтың тығыздығы, демографиялық есептеулер, экономикалық даму деңгейі, ауыл шаруашылығына жарамды жер қоры, халықтар тығыздығы, халықтың өсімі, жүк айналымы, түрлі диаграммалар және т.б. Бұл айтылған мәселелердің әдістемелік негіздері айқындалмағандықтан, тиімді жолдары арнайы қосымша оқу құралдарында көрсетілмегендіктен, тапсырмаларды орындау кезінде мұғалім мен оқушыға едәуір қиындық туғызады. Сондықтан оқушының өз бетімен іздене білуі үшін, өзіндік пікірін еркін жеткізе білуге талаптануы үшін оқу –әдістемелік кешенінің ішінде әдістемелік нұсқаулық ретінде географиялық есептер жинағы болуы шарт. География пәнінен оқушылардың теориялық білімдерін есеп шығарту, картамен жұмыс істеу сияқты практикалық іс-әрекеттермен дамытып, бекітіп отырған жөн. Осы орайда оқыту бағдарламасы бойынша географиялық есептерді ұсынамын.

3 слайд

4 слайд
План және карта бөлімі бойынша Масштаб (немісше мас- өлшеу, штаб-таяқ) жер бетінде өлшенген қашықтықты қағазға қанша рет кішірейтілгендігін көрсететін бөлшек сан. Қашықтықты қадаммен анықтау 100 м жүргенде бірінші рет 172, екінші рет 174, үшінші рет 171 қадам шықты. Бір қадамның орташа мөлшері:  Шешуі: 172 + 174 + 171 = 517 қадам;     517 : 3 = 172; 100 м : 172 = 0, 5368 м = 0,58 м  Жауабы: 0,58 м Мысалы 100 м-де 200 қадам болды делік. Демек, әрбір қадамның ұзындығы қанша болғаны ? Шешуі: 100 : 200 = 0,5см.  Осылайша әр оқушы өз қадамының орташа ұзындығын біле алады.                                       Жауабы: 0,5 см   Егер сандық масштаб 1: 3000 болса, онда атаулы масштабты анықтаңыз. Шешуі: 1: 3000 болса, 1 см-де 30 м болғаны.                 Жауабы: 1 см – де 30 м 500 м қашықтықты қағазға 5 см ұзындықпен түсіргендегі масштабты анықта. Шешуі: 500 м = 50000 см :5 = 10000 яғни 1 см-де 100 м            Жауабы: 1 см-де 100 м

4 слайд

5 слайд
Картадан географиялық координатаны анықтау Меридиан мен параллель сызықтарының көмегімен картадан географиялық координаталарды оңай анықтауға болады. Ол үшін ең алдымен нүктенің қандай ендіктердегі паралельдердің және қандай бойлықтардағы меридиандардың аралығында орналасқандығын білу керек. Жер шары шеңберінің 1° доғасы қанша км екенін анықта?  Шешуі: 40000 км : 360° = 111 км Жауабы: 111 км Экватор маңында 13° б.б пен 67° б.б арасын километр есебімен анықтаңыз. Шешуі: 67 ° б.б – 13° б.б = 54° 54 ° х 111 км = 5994 км Жауабы: 5994 км Қазақстанның құрлықтағы шекарасының ұзындығы 13394 км. Қытаймен шекараның (1782 км) үлесі қанша ? Шешуі: 13394 км ------------- 100 %                   1782  км ------------- X %° X = 1782 км x 100 % : 13394 км = 13,304464686=13%                 Жауабы: 13%    

5 слайд

6 слайд
Африка материгінде оңтүстiктен солтүстiкке дейінгі қашықтық 20° меридиан бойынша неше градус , неше км? Шешуі: 32°с.е + 37°о.е = 69° (градус) 69° х 111 = 7659 (км) Батыс пен шығыс 10° параллель бойында қашықтық неше градус және неше км? Шешуі: 15°б.б + 52°ш.б = 67 ° 67 ° х 109, 6 = 7343, 2 км Жергілікті жерде ұзындығы 40 км болатын сызық, жергілікті жер планында ұзындығы 7,5 см бөлігі түрінде көрсетілген жағдайда жергілікті жердің масштабы қандай болады ? Шешуі: 40 000 000 см : 7,5 см =5333333,3 см;   1: 530000      Жауабы: 1: 530000 Астана мен Мәскеу қаласының арасы 2757 км. Екі қала арасының картадағы қашықтығы. Масштабы 1:45000000 Шешуі: 2757 : 450 =6,1 см

6 слайд

7 слайд
Сағаттық белдеулер тақырыбында меридиан градустары арқылы уақыт айырмасын есептеу Кез келген елді мекеннің уақытын есептеп шығару үшін, сол елді мекен қай сағаттық белдеуде екенін білу керек, яғни Жер шеңберінің меридиан уақытын Жердің өз білігінен айналып шығатын уақытына бөлу (360°:24=15°). Жергілікті уақытты анықтау үшін 1° меридиан бір-бірінен қанша уакыт айырма жасайтын табу керек (60мин:15°=4мин).  Екі қаланың уақыт айырмасын білу үшін сол қалалардың орналасқан бойлықтарын градус есебімен арақашықтығын 4мин-қа көбейтіп, 60 мин-қа болсе, екі нүктенің арасындағы уақыт уақыт айырмасы шығады. Ескерту: егер қалалар батыс және шығыс бойлықтарда орналасса, градустарын бір-біріне қосасың, ал егер бір бойлықта орналасса, градустарын бір-бірінен аласың. Жер шары 1 минутта қанша градусқа айналады? Шешуі: 360° : 24 сағат = 15°           60 мин : 15° = 4 мин               60 мин ------------- 15°               1 мин -------------- Х°         Х = 15: 60 = 0,25°             1мин = 0,25° Жауабы: 0,25°

7 слайд

8 слайд
Алматыда(77°ш.б.)сағ 15 болғанда Вашингтода 74°б.б. неше? Шешуі: 77°+74°=151°х4мин=604:60мин=1°Сағ 15сағ-1°сағ=5 сағ. Вашингтонда таңғы 5 сағ. Киевте(30°ш.б.)сағ. Түскі 12 болғанда Қарағандыда (75°ш.б.)қанша? Шешуі: 75°ш.б.-30°ш.б.=45°х 4 мин=180мин:60мин=3 сағ. Қарағандыда сағ. 12+3=15 сағ. 52°ш.б.жергілікті сағат түскі 12°°болғанда,83°ш.б.сағат қанша болады? Табу керек.83°ш.б.сағатты. Шешуі: (83°-52°) х 4=124 минут. 124мин:60=2 сағат+12°=14°сағат. Немесе 80°пен 52° арасы 2 сағат сондықтан, 12°+2=14° Жауабы: Сағат 14°° болады 15°ш.б.жергілікті уақыт 01°° болғанда,30° батыс бойлықта сағат қанша болады? Табу керек.30°б.б. сағат қанша екенін. Шешуі: 15°+30°х4=180 01°° +24°° =25 180:60=3 сағат 25°°-3°°=22°° Жауабы: Сағат 22°° Астана 71º ш.б. 4-ақпан, сағат 22:00; Токиода 139 º ш.б. –та қай күн, қай  сағат ? Шешуі: 139º ш.б -  71º ш.б. = 68º ш.б.   68 :15 = 4,53  

8 слайд

9 слайд
«Литосфера» тарауы бойынша Егер таудың абсолюттік биіктігі 656 м, ал таудың етегі 400 м биіктікте орналасса, онда таудың салыстырмалы биіктігі тең болатын көрсеткіш қандай?  Шешуі:     656 м – 400 м = 256м Жауабы: 256 м. Қазақстанның ең биік және ең төмен нүктелерінің айырмасын тап. Шешуі:     Қазақстанның ең биік нүктесі Хан Тәңірі 6995 м, ал ең төмен нүктесі Қарақия ойысы – 132 м. Екі нүктенің айырмасын табу үшін 6995 м + (-132 м) = 7127 м.    Жауабы: 7127 м. Дүниежүзінің және Қазақстанның ең биік шыңдарының салыстырмалы биіктігі Шешуі:     дүниежүзінің ең биік шыңының  биіктігі 8848 м болса, ал Қазақстанның ең биік шыңының биіктігі 6695 м. 8848 м - 6995 м = 1853 м  Жауабы: 1853 м. Аустралияның абсолюттік биіктігі – 2228 м.Еуразияның ең биік нүктесімен салыстырмалы   биіктігі қанша? Шешуі:     Еуразияның абсолюттік биіктігі – 8848 м. 8848 м – 2228 м = 6620 м.                                                                            Жауабы: 6620 м.

9 слайд

10 слайд
«Гидросфера» тарауы бойынша Бір тонна мұхит суынан қанша тұз алуға болады ?  Шешуі:     1 литр мұхит суындағы тұздылық 35‰; 1000 л  × 35‰ = 35000г Егер тұздылығы 18‰ болса, Қара теңіздің 1 тонна суынан әр түрлі заттардың неше грамын алуға болады? Шешуі:     1 тонна 1000 л ; 1000 л  × 18 ‰ = 18000 г Кемеден берілген дыбыс 8 сек кейін жаңғырық түрінде эхолотқа жетті. Мұхиттың тереңдігін анықта Шешуі: (8 : 2) х 1500 = 6000 м Жауабы: 6000 м Кемеден берілген дыбыс 6 сек кейін жаңғырық түрінде қайтадан естілді. Демек мұхиттың тереңдігі Шешуі: (6 : 2) х 1500 = 4500 м. (Дыбыстың суда таралу жылдамдығы 1 секундта 1500 м) Жауабы: 4500 м. Каспийдің солтүстігінде тұздылық 14 ‰ болса, 1 т теңіз суынан қанша тұз алуға болады ? Шешуі:     1000 л х 14‰ = 14000 г Жауабы: 14000 г тұз

10 слайд

11 слайд
Тәулік ішіндегі ең төмен температура күн шығар алдындағы уақытқа тура келеді. Тәулік ішіндегі ең жоғарғы және төменгі температуралардың айырмасын теператураның тәуліктік амплитудасы дейді. Ауаның температурасы тәулік ішінде 4 рет өлшенеді. Әрбір 100 м биікке көтерілгенде температура орта есеппен 0,6°С төмендейді. (1км –де -6°С өзгереді) Бүкіл ауа қабаты жер бетінің әр шаршы сантиметріне 1кг 33г салмақ түсіреді. Атмосфераның жер бетіне таяу қабатында әрбір 10 м биіктікке көтерілгенде қысым шамамен 1мм төмендейді. Ауа температурасы мен қысымға байланысты есептер шығару. «Атмосфера» тарауы бойынша Қазақстанда ең төменгі температура -57 ºС, ал ең жоғарғы температура +42ºС болса,    амплитуда қанша?  Шешуі:   57ºС+42ºС=99°С                                                               Жауабы: 99 ºС   

11 слайд

12 слайд
Шиелі кенті теңіз деңгейінен есептегенде 200 м биіктікте орналасқан. Шиелі кентінің атмосфералық қысымын анықта. Ескеру керек: Қалыпты атмосфералық қысым 760 мм сынап бағанасына тең. Әрбір 10 м көтерілгенде қысым 1 мм сынап бағанасына кемиді Шешуі:     Х ------------------------- 200 м 1мм----------------------------10м Х=200 м х 1 мм / 10 м = 20 мм 760 мм – 20 мм = 740 мм Қазан  айында Алматы қаласында ауаның температурасы тәулік ішінде сағат 7ºº -де +10ºС, сағат 13ºº-де +14ºС, сағат 19ºº-де +12ºС, сағат 1ºº-де -1ºС болса, тәулік ішіндегі орташа  температура Шешуі: 10°С + 14°С +12°С + (-1°С) = 35°С         35°С:4=(+8,75)=+8,7°С                                                   Жауабы: +8,7°С Буланушылық 1200 мм, жауын – шашын 151 мм болса, ылғалдану коэффициенті қанша ? Шешуі: 151 мм : 1200 мм = 0,1258 мм  = 0,13мм                         Жауабы: 0,13 мм. 6,8 км биіктікте температура - 35°С, теңіз  деңгейінің температурасы қанша? Шешуі: 6,8 км * 6°С = 40,8 °С;        40,8°С – (-35°С) = +5,8°С             Жауабы: +5,8°С

12 слайд

13 слайд
«Биосфера» тарауы бойынша Орман және ағаш өңдеу өнеркәсібі – орман өндірісі кешенінің бір бөлігі. Оның басқа тармағына орман шаруашылығы жатады. Бұл жеткілікті шикізат базасы жоқ Қазақстандағы бірден – бір өнеркәсіп. Статистикалық материалдарды пайдалана отырып, еліміздің аумағы мен оның жеке бөліктерінің ормандылық көрсеткішін анықтаймыз. Аумақтың «ормандылық көрсеткішін» (О) анықтау үшін орман аумағының (А) жалпы аудан аумағына (А) пайызбен алғандағы қатынасын есептейміз. № Қазақстан аумақтары Жалпы жер аумағы, млн.га Орман аумағы, млн.га Ормандылық (%) 1Солтүстік 56,6 1,8  31,8 % 2Батыс 70,5 0,3  4,2 % 3Оңтүстік 70,1 8,6  12,26 % 4Шығыс 28,3 1,8   6,36 % 5Орталық 35,6 0,1  0,0028  % Шешуі: Солтүстік Қазақстан бойынша   О = А : А = 1,8 : 56,6 = 31,8 % Батыс Қазақстан бойынша          О = А : А = 0,3 : 70,5 = 4,2 % Оңтүстік Қазақстан бойынша   О = А : А = 8,6 : 70,1 = 12,26 % Шығыс Қазақстан бойынша        О = А : А = 1,8 : 28,3 = 6,36 % Орталық Қазақстан бойынша  О=А: А = 0,1 : 35,6 =  0,0028  %                                             Жауабы: Батыс Қазақстанда 4,2 %

13 слайд

14 слайд
Экологиялық есептер Мақсаты: Айналадағы бізді қоршаған табиғатты сүйіп, аялап адамдардың тіршілігі, өмірі табиғатпен тікелей байланысты екенін жас ұрпақ балабақшадан, отбасынан, мектеп қабырғасынан жақсы түсініп шығу керек. Тәулігіне 1 ағаш 1 адамға жететін оттегі бөледі. Қалада қажетсіз газдардың бөлінуіне байланысты бұл оттегінің 10 есе кемісе, бір жарым миллион халқы бар Алматы қаласының тұрғындары үшін қанша ағаш қажет? Шешуі: 1500000х10=15 млн (ағаш) Бір автомобиль тәулігіне 20 кг газ бөліп шығарса, 6 автомобиль 1 айда қанша кг газ бөліп шығарады? Шешуі: 6х20=120; 120х30=3600 (кг) 1 тонна мата қалдығынан өңдеп 600 метр мата алуға болады. Осындай 35 тонна мата қалдығынан қанша метр мата алуға болады? Шешуі: 35х600=21000 (м) Құмырсқа 1 минутта ұясына 2 ондық жәндік тасып әкелсе, 2 сағатта қанша жәндік тасып әкеледі? Шешуі: 20х120=2400 (жәндік)

14 слайд

15 слайд
Қорытынды: Сабаққа қызығушылығы артады; Бір сабақта бірнеше тапсырмалар орындайды; Әр оқушы өздігінен жұмыс істеуге дағдыланады; Оқушының жеке қызметі анықталады; Теориялық білімдерін практикамен ұштастыра алады.

15 слайд