Ғылыми жоба "Батыр бабам жүріп өткен жолдармен"

1 слайд

1 слайд

2 слайд
Аннотация Бұл жоба Бұқарбай батыр Естекбайұлы ескерткіші жайында жазылған. Жобада Бұқарбай батырдың өмірі мен балалық шағы жайлы, бұрынғы қойылған белгілері мен ескерткіштері жайлы айтылған. Оқушы бұл зерттеу жұмысында батыр баба ескерткішіне барып, оны суретке түсіріп, Бұқарбай батыр атымен аталатын мешітке барып ізденген. Сонымен қоса қолжазбалар мен ауыл ақсақалдарынан естіген баба жайлы мәліметтерге сүйенген. Оқушының басты мақсаты – ұлттық тарихи ескерткішті зерттей отырып, батыр бабамыз жайлы насихаттау. Бұл жоба оқушының Сыр бойы мәдениетіне қосқан аз да болса өз үлесі деп ойлаймын.

2 слайд

3 слайд
Мазмұны: I . Кіріспе Батыр бабам жүріп өткен жолдармен II . Негізгі бөлім а) Ер – елімен ер ә) Батыр баба ұрпақтары III . Қорытынды Туымы бөлек тұлғалар мекені

3 слайд

4 слайд
Мақсаты: Ұлттық тарихи ескерткішті зерттей отырып, батыр бабамыз жайлы насихаттау. Туған өлкенің тарихын зеттеу, соның нәтижесінде жиналған материалдарды кейіңгі ұрпаққа аманат ету. Бұқарбай бабамыздың тарихына және жасаған ерліктеріне түсінік беру.

4 слайд

5 слайд
Сыр бойы - ежелден - ақ таңғажайып сырға толы, жырға толы өлке. Ұлан- ғайыр жеріміз бен имандай ұйыған елімізді сыртқы жаулардан аман алып қалуда халқымыздың басынан қаншама тар жол, тайғақ кешумен небір қанды шайқастар өтті. Ежелден бабаларымыз «елдің елдігін сақтау үшін ердің ерлігін» дәріптеген.Елім деп еңіреп өткен ерлерге халқымыз қашанда құрмет көрсетіп тағзым еткен.Бұқарбай батыр жастайынан қолына қару алып, ел мүддесі үшін атқа қонғаны бізге мәлім. « Біз өз тарихымызды өзіміз жаңғыртуымыз міндет». Ауылдың түп - тарихын зерделеп, зерттеп жазып, ұрпағымызға мұра етіп қалдыруымыз керек.Бұқарбай бабамыздың бойындағы отансүйгіштік, батырлық, шешендік, қара бастың емес қалың бұқараның қамын жейтін елжандылық қасиеттері кейінгі ұрпағымызға өнеге. Қазақ елі тамырын тереңге жайған алып бәйтерекке айналары анық. Туымы бөлек талай тарландарды дүниеге әкелген қасиетті сыр топырығында Бұқарбай батырдай ұрпақтарымыз өсіп- өне берсін, ата- баба даңқын асқақтата берсін. І. Кіріспе

5 слайд

6 слайд
Бұқарбай батыр Естекбайұлы (1812 -1898 ж.ж.) өзінің саналы өмірінің ондаған жылдарын патшалық Ресей, Хиуа және Қоқан хандықтарының басқыншылық саясатына қарсы күреске арнап, Сыр бойын мекен еткен жергілікті қазақ халқының бостандығы мен тәуелсіздігі үшін бес қаруын белінен шешпеген батырлардың бірі. Бұқарбай батыр көнекөз қариялардың айтуы бойынша, 1812 жылы Жалағаш ауданы төңірегінде дүниеге келген. Шыққан тегі Кіші жүздің Табын тайпасынан. Оның ішінде- Теке, одан Атанша болып тарайды. Атаншаның баласы Құдайсүгірден батырдың әкесі Естекбай туған. Батырдың көзі тірісінде- ақ, ол туралы жыр- дастандар дүниеге келген. Батырдың баласы Алданазар биден туған немерелері Рахметбек,Әжібек, Ахметбайлардың шамалауынша Бұқарбай 86- жасында қайтыс болған. Әжібек атасы Бұқарбай қайтыс болғанда бір жасар екен. Батырдың ата қонысы Сырдың Қараөзек саласының теріс жағындағы шотан көлінің маңында жатыр.Қазір бұл жерде Бұқарбай қыстауы,Бұқарбай қорымы,Бұқарбай арығы деген атаулар бар. Жиырма бес жасынан Кенесарының сарбазы болған Бұқарбай 1847- жылға дейін осы қозғалыстың басты батырларының бірі болды.

6 слайд

7 слайд
Біздің Бұқарбай батыр ауылы бұрын көл табаны болған.Соның сарқындысында қазір бірнеше көл бар.Біз тұрған ауыл орны сыңсыған ну қамыс болған.Қамыс ішінде жолбарыстар мекен еткен.Бабамыз өзінің Кербестісімен талай жолбарысты құйрығынан ұстап лақтырған.Кербестісіне мініп жүрген кезде бабамыздың аяғы жер сызып жүреді екен.Анау мынау аттың белі қайысып кетеді.Соған қарағанда батыр баба алып тұлғалы нар кісі болса керек.Олай болса,батыр бабамның өмірбаянына деректер бере кетейін.Бұқарбай Естекбайұлы көне көз қариялардың бірінен бірі қалдырған әңгімелеріне қарағанда,1812 жылы қазіргі Қызылорда облысының,Жалағаш ауданына қарасты елді мекенде дүниеге келген.Шыққан тегі Кіші жүздің Табын тайпасынан. Оның ішінде Теке,оданАтанша болып тарайды.Батырдың баласы Алданазар биден туған немерелері Рахметбек, Әжібек, Ахметбайлардың шамалауынша Бұқарбай 86 жасында қайтыс болған. Мұндағы дерек Әжібек атасы Бұқарбай қайтыс болғанда 1 жасар екен. Ол кісі 1979 жылы 82 жасында дүние салды.Сонда батырдың қайтыс болған жылы 1898 жылы болды. Батыр және оның төңірегінің ата қонысы Сырдың Қараөзек саласының терістік жағындағы Шотан көлінің маңын әрі қарай созылып жатыр. ІІ негізгі бөлім

7 слайд

8 слайд
Қазір бұл маңда Бұқарбай қыстауы, қорымы, арығы бар. Ел аузындағы деректерге қарағанда Бұқарбайдың сегіз баласы болған. Оның ішінде Шынардан Көтібар, Алданазар, Зылиха атты балаларының ұрпағы қазір батыр туып өскен атамекенде өмір сүріп жатыр. Көтібар көп жыл сырт елде болыс болған. 63 жасында Шотан деген жерде қайтыс болып, Бұқарбай қорымында жерленген. Ал Алданазар би 84 жыл өмір сүрген.Оның да денесі Бұқарбай қорымында. Бұқарбай Естекбайұлы 1898 жылы Қараөзек бойындағы өз қыстауында қайтыс болады. Денесі қыстауына 3 шақырымдай жердегі биіктеу төбеге жерленген. Кейін бұл жер Бұқарбай қорымы аталған. Өткен ғасырдың орта шенінде осы елде Естекбай дейтін шаруа кісі өтіпті. Аздаған күнкөрісі бар,қара құрасымен ел ортасынан сәл шеттеу орналасады екен. Мал басы көп емес, ал жан жағы әуел бастан көп өспеген. Мінеки, Бұқарбай батыр Естекбайдан туады. Бұқарбай бала жасынан асық әйкөл ойынында ақ қолы балаларға қатты тие беріпті. Сондықтан да болар,балалық ойыннан жерініп, ат жалын ерте тартып мініп, түрліше тәсілдер, аударыспақпен айналыса бастаған. Ел тануға, жақын жуыққа қарым қатынас жасауға ертерек ықылас ниет білдіреді. Алыстағы нағашысы Толыбайға барып, сәлем беріп қайтып тұрған. Мұнда әрі батыр, әрі шешен адам жиеніне көптеген әсер қалдырса керек.

8 слайд

9 слайд
Жүрек пен білекті табиғат берді, енді қызыл тілді дамыту, зерделікке өзін тәрбиелеуге сияқты қалыптасу кезеңі де осы тұс. Бір жолы нағашысынан қайтып келе жатып, бір жиынның үстінен шығады. Бұл Ерден Дүзеннің әкесі Сандыбай биге ас беріліп жатқан айтулы жиен екен. Сол аста түйе палуанға қарсы шығар адам іздеп, ешкім шықпай қояды. Түйе палуан ортада қасқайып тұр. Онымен белдесуге бір палуанды зорлап шығарады. Бірақ ол егде тартып қалған кісі екен. Бұқарбайды шырамытқан біреу: Осы бір жиеннен дәмеміз бар, арғы жарғы, бергі жағы да айтулы жерлер еді, -деп, балаң жігіттің беліне белбеу байлады. Бұқарбай 19 жаста екен. Тәуекел етіп, халық ықыласын жерге тастамайын деп ол ортаға шығады. Күрес үстінде түйе палуанның үш қабырғасын сындырып, жазым етеді. Ел-жұрты қашықтағы жалғыз жүрген жолаушы жас жігітке мұның өзі арты даулы әнгімеге айнала жаздап, әрең тыншиды. Бәйгені ел бөліп алған. Бұқарбай батырдың 180 жылдық мерей тойының құрметіне ауыл орталығында батыр атындағы мешіт ашылды.Бүгіндері ұрпақтары тағзым етіп,ерлігін үлгі еткен киелі орын.1994 жылы мұражай ашылды.Оның ашылуына тікелей басшылық жасаған,ел ішіндегі батырдың пайдаланған заттарын көзіміздің қарашығындай сақтап отырған батырдың шөбересі Алданазаров Жоламан ағайдың еңбегі зор.

9 слайд

10 слайд
Жоламан ағайдың айтуынша және өзіміз де барып, мұражай ішінде көрген бабамыздың ұстаған қалқаны мен қылышы сақтаулы. Ал мөрі мен туы, сауыты Көтібардың немересі Сейдахмет баласы Гришаның, батырдың жеке мөрі Алданазар баласы Ахметбай ұрпағы Қалданның үйінде қасиетті бойтұмардай қастерленіп,сақталуда. Бұл ғылыми жоба болғандықтан, батыр бабамыз туралы тың деректер мен ерліктерін айтуды жөн көрдім. Жоламан ағайдың айтуы бойынша бабамыз “Екі басты’’батыр атанған екен. Оның бұлай аталу себебі:Қалмақ батырымен жекпе жекке шыққан кезде батырдың өңешіне жаудың найзасы қадалады. Найзаны сарбаздар жұлып ала алмайды. Найза морт сынып кетеді. Батырдың өзі сынған найзаға аттың шылбырын байлап,аяғымен найзаны итеріп, суырып алады. Найзаны суырып алғанда оның орнынан қан жан жаққа шашырайды. Найзаның орны асқынып, жараға айналады. Су іше алмайтын жағдайға келеді, өлу қаліне жетеді, әбден нашарлайды, әртүрлі емдер жасайды,сөйтіп найзаның орны шор болып бітіп атамыз «Екі басты»батыр атаныпты.

10 слайд

11 слайд

11 слайд

12 слайд

12 слайд

13 слайд

13 слайд

14 слайд

14 слайд

15 слайд

15 слайд

16 слайд

16 слайд

17 слайд

17 слайд

18 слайд

18 слайд

19 слайд

19 слайд

20 слайд

20 слайд

21 слайд

21 слайд

22 слайд
Бұқарбай батыр ауылындағы Бұқарбай батыр бюсті 1993 жылдың тамыз айында Жалағаш ауданында Бұқарбай батырдың 180 жылдық мерейтойына орай ауыл орталығындағы мешіттің маңына орнатылды. Бюстінің авторы: тереңөзектік мүсінші – Ж. Исмағұлов. Бюстінің биіктігі – 1 м. Ені – 85 см. Материалы – гипс, бетон.

22 слайд

23 слайд
Мазар 1993 жылдың көктемінде Бұқарбай батырдың 180 жылдық тойы қарсаңында салынған. Мазар Бұқарбай батырдың ертеректе құлап қалған ескі кесенесінің көлемін алып жатыр. Мазардың қабырғалары мен бұрышындағы 4 бағаналар (гульдаста) селикат ақ кірпіштерден қаланған. Көлемі 20 х 15 метр. Мазарға жапсарлас зиярат етіп келуші кісілер түнейтін, төбесі күмбезбен жабылған бір бөлме салынған. Бөлмеге кіретін есік солтүстікке қаратылған. Күмбезінің диаметрі – 6 метр.

23 слайд

24 слайд
Кесенесі: Бұқарбай зиратының ішінде орналасқан. Кесене қам кесектен салынған күмбезді құрылысы ретінде ерекшеленеді. Кесененің өлшемі: 6 см. Кіреберіс есігін оңтүстік- шығыс жаққа қаратып салған. Қабырғасының биіктігі - 2 м., қалыңдығы - 60 см. Қүмбездің құлап түскен жеріне дейінгі қабырға биіктігі – 2,7 метр. Оңтүстік – батыс және солтүстік- шығыс жақ беттерінде жебе тәрізді етіп қаланған ішке жарық түсіретін қуыс- тесіктер қалдырылған. Ішінде трапеция пішінді, бетінде араб әріптері қашалып жазылған көктас жатыр. Материалы – мрамор.

24 слайд

25 слайд
Жалағаш ауданындағы орталық алаңда Бұқарбай батырдың бейнесі сомдалған. Ескерткіш тұғырының биіктігі- 4 метр. Тұғыр бетоннан тұрғызылып, сырты мрамор плиталарымен қапталған. Өлшемі- Тұғырдың қас бетінде мыстан құйылған әріптермен «Бұқарбай батыр. (1812 – 1893 ж.ж.) деген сөздер жазылған. Ескерткіштің биіктігі – 4,30 см., ені- 3 м. Батырдың мүсіні сыртынан қаңылтыр мыспен қапталған. Ескерткіштің жалпы биіктігі- 8,30 см.

25 слайд

26 слайд
Жақсының ақыры да бөтен болған жоқ. Бұқарбай батырдың бірнеше некеден өрген ұрпақтары да өсіп өніп келеді. Әсіресе Шынар шешемізден туған Көтібардан Мұқамбетқали, Досқали, Сұлтанғали,екінші ұлы Алданазардан Әжібек, Рахметбай, Ахметбай атты балалары күні кешеге дейін ел ортасында келді. Олардың ұрпақтары да батыр атасы өскен ортада, Жалағаш пен көрші ауылдарда тұрып жатыр. Алданазар би өзінің дүние салған жеріндегі Бұқарбай қорымына қойылған. Бұл кісілердің халықтың мұң мұқтажын басты мақсаттары етіп, өздерінің табиғи дарынын халық қызметіне жұмсауының өзі тегін емес еді,сол үшін де бұларды білетін ел жұрт аса құрмет тұтады. Өз елін, Отанын сүюі, бүкіл өмірін ел-жүртын жаудан қорғауға құрбан етуі-олардың өз заманының нағыз адамдар екендігін айқындай түседі. Бұқарбай атамыз жайлы ел аузындағы естеліктерден алынған үздік-үздік әңгімелердің халқына жетіп, жария болуының өзі өлілердің аруақтары риза болып жатуына септігін тигізсе, осының өзі бүгінгі, кейінгі ұрпақтың өміріне үлгі болса, өз еңбегіміздің үлкен өтеуі болар еді. ІІІ. Қорытынды

26 слайд

27 слайд
Ұсыныс Ұсыныс 1. Батыр бабам туралы,оның ерлік істері 1. Батыр бабам туралы,оның ерлік істері туралы әңгімелерді оқулыққа кіргізіп,өз туралы әңгімелерді оқулыққа кіргізіп,өз жеріміздегі тарихи тұлғалар туралы білсек. жеріміздегі тарихи тұлғалар туралы білсек. 2. Батыр баба мөрі,туы мұражайға 2. Батыр баба мөрі,туы мұражайға өткізіліп,көпшілік игілігіне айналса.өткізіліп,көпшілік игілігіне айналса. 3. Жиналған деректер баспасөз беттеріне 3. Жиналған деректер баспасөз беттеріне жарияланса.жарияланса.

27 слайд

28 слайд
Пайдаланған әдебиеттер: 1.БЕКМАХАНОВ Е.Б. Қазақстан ХІХ ғасырдың 20-40 жылдарында. Алматы. 1994 ж. 2. БЕРДӘУЛЕТОВ К. Бұқарбай батыр. «Қазақ университеті». Алматы. 1992 ж. 3. ЖАЛАҒАШЫМ - ЖАСЫЛ БАҒЫМ. «Шартарап». Алматы. 1999 ж. 4. Сыр өңірінің тарихы. «Атамұра», Алматы. 1998 ж 5. БАЙҒАБЫЛОВ А. Бұқарбайдың пірі- Баһуаддин әулие. Жалағаш жаршысы. № 61, 2 тамыз 2002 ж. 6. Шежірелі Жалағаш. Алматы, «Орхон» баспасы, 2009 жыл.

28 слайд