Ғылыми жоба Қазақстанда Кеңес өкіметінің орнауы

1 слайд
Махамбет Өтемісұлы атындағы БҚУ СӨЖ Тақырыбы: Қазақстанда Кеңес өкіметінің орнауы. Орындаған: Укасов Ахат Тобы: ИС11 Қабылдаған:Гарифуллина Амина Байгалиевна

2 слайд
ЖОСПАР: Кіріспе. Негізгі бөлім 1. Қазан төңкерісі, оның алғы шартары 2. Қазақстанда Кеңес өкіметінің орнауының ерекшеліктері. 3. Алаш саяси қозғалысының тарихы. 4. Кеңес өкіметі және Алаш Орда ұлттық мемлекеті. Қорытынды .

3 слайд
1917 жылы қазанда Петроградта және оның маңайында социалистік революцияның жеңіп шығуы үшін партияның басшылығымен Қызыл гвардияшылардың, революцияшыл солдаттар мен матростардың 250 мың жауынгерінен тұратын екпінді отряд жасақталды. Осы басты үш күш 24 қазанда таңертең шабуылға шығып, сол күннің кешінде көтерілістіц орталығы Смольныйға В.И.Ленин келгеннен кейін, көтеріліс өзінің шешуші кезеңіне көшті. 25 қазанда (қарашаның 7) танертең Петроград Советі жанындағы Әскери-рев. Комерциялық комитет В.И.Ленин әзірлеген "Россия азаматтарына" үндеуді жариялады. Онда Уақытша үкіметтің құлатылғаны хабарланды. 25 қазанның кешінде Смольныйда Советтердің Бүкіл россиялық 2- съезі ашылды. Съезд "Жұмысшыларға, солдаттарға және шаруаларға" үндеудегі бүкіл өкімет билігінің Советтерге көшкенін мәлімдеп, қарулы көтерілістің жеңіп шыққанын баян етті. Съезд Бейбітшіліктуралы, Жер туралы декреттер қабылдап, БОАК-ті сайлады. Совет үкіметін- Халык Комиссарлары Советін қүрды. Оның Председателі болып В.И.Ленин бекітілді. Жаңа заман басталды.

4 слайд
Қарашаның басында Москвада жеңіске жеткен революция бүкіл елде озінің салтанатты шеруін бастады. Поволжьеде, Уралда, Сібірде Совет өкіметінің орнауы кейбір себептерге байланысты біраз кешеуілдеді. 1917 ж. 30 қазанда Қазақстанда алғаш рет өкімет билігін Перовск (казіргі Қызылорда) жұмысшылары мен солдаттары өз қолына алды. Ол кезде бұл үлкен гарнизон орналасқан ірі теміржол станциясы болатын. 3 маусымда мұнда дербес большевиктік үйым құрылып, РСДЖ(б) П ОК-нің Москва бюросымен байланыс орнатқан еді. Түркістан мен Сырдария облысыныц окімшілік орталығы Ташкенттегі қарулы көтеріліс жеңіске жеткеннен кейін Әулиеатада, Шымкентте, Қазалыда т.б. жерлерде бейбіт жолмен Совет өкіметі орнады. Біраз кідірістен кейін — 22 қарашада Петропавлда, 27 желтоқсанда Ақмолада өкімет билігі Советтер қолына көшті.

5 слайд

6 слайд
Оның кідіру себебі Сібір қазақтарының ауқатты бөлігіне арқа сүйеген әсерлер мен меньшевиктер белсенді қарсылық көрсетті. Ұсақ буржуазиялық қайраткерлердің қазақтардың офицер-атаман топтарымен бірігуі оларға кей жерлерде революция күшін уақытша тежеуге мүмкіндік берді. Оралда, Орынборда, Алматыда меньшевиктер мен әсерлердің қатысуымен, "әскери үкімет"құрылды. Ол Совет өкіметімен күреске әзірлік жұмысын оз қолына алды. Семейде, Павлодарда, Өскеменде ұсақ буржуазиялық "делегаттар жиналысының" қолшоқпары басшылық етті. Бұл жерлерде қазақ полктерімен, жасақтармен, офицерлік-юнкерлік отрядтармен бірге реакция жергілікті халықтардың буржуазияшылдарынан қолдау тапты. 14 қарашада атаман Дутов Орынборда төңкеріс жасап, Поволжье мен Орач оңірі Қызыл гвардия-шылдармен ашықтан-ашьтқ Қазақстанда кеңес үкіметіне қарсы соғыс қимылдарына көшті.

7 слайд
Қазақтардың демократ жетекшілері 1917 жылы 5-13 желтоқсанда Орынборда "Алаш" партиясының кезекті (үшінші) съезін өткізді. Съ е зде Алашорда автономиясының орнағанын және кадет партиясы Орталық Комитетінің мүшесі Ә.Бокейханов бастаған үкімет құрылғанын хабарлады, программалық документтер қабылдады. Ол 25 мың адамнан т ұ ратын милиция формасындағы үлт т ық қарулы күш ұйымдастыруды белгіледі. Алаш ө кіметін құру мәселесі 1917 жылы шілденің 21-28-інде Орынбор қаласында жалпы қазақтық I съезінде қаралған болатын, съезде 14 мәселе талқыға түсті. Алдымен мемлекет қ ұ рылысы қаралды: "Русия демократическая, парламентарская республика болып, қазақ облыстары қоныс-ұлт жігіне қарай облыстық автономия алуға тиіс"' деп ең негізгі мәселені шешкеннен соң, жер проблемасы жайында 14 баптан тұратын қаулы қабылдады. Ең мықтап айта алғандары: "қазақ халқы өзінің еншілі к жеріне орнығып болғанша қазақ жері ешкімге берілмесін". Осындай д ұ рыс ой- пікір күні бүгінге дейін күшін жойған жоқ.

8 слайд

9 слайд
Ал қазақтың ұлттық-территориялық мәселесін Алашорда автономиясы 1917 жылы 5-13 желтоқсанда Орынбор қаласындағы жалпы қазақтың II съезінде заңды түрде бекітті. Алашорда автономиясын оның конституциясын бүкілроссиялық құрылтай съезі бекітуге тиіс. "Алаш" партиясы Программасының жобасы 1917 жылы "Қазақ" газетінің 251 санында жарияланды. 10 баптан т ұ ратын саяси қ ұ жатта қазақ еліні ң ұ лттық, тілек- мақсатының негізгілері баяндалды, онда: "Алаш Орда" үкіметінің бағдарламасында автономияның мемлекет т ік үкімет билігінің түрі "федерациялық республика қ ұ рамындағы дербес мемлекет" ретінде анықталды. Ол республиканың Қ ұ рылтай жиналысы мен Мемлекеттік Думасы бол ад ы, атқарушы механизм міндетін Президент пен Минис т рлер ке ң есі атқарады деп к ө рсетілді. Б ұ л бағдарлама сонымен қатар сайлау жүйесі н де, ді н ді мемлекет т ен б ө луді де, сот істерін белгілі бір жерде жинақылап, к ө пшілік болып табылатын халықтың тілінде жүргізу, әскер кұру мен салық салу ісін ұ йымдастыру, "түземдіктердің" жерді пайдаланудағы қ ұ қығын анықтау ж ә не жерге мемлекеттік меншікті орнату сияқты тағы басқа шараларды да қамтыды.

10 слайд
Алаш автономиясының Алашорда аталған (Алаштың ордасы немесе үкім е ті) ұ лт кеңесінің қ ұ рамына 15 қазақ азаматы сайла н ды. У ә литхан Танашев (Б ө кей ордасы), Халел Досм ұ амедов (Орал облысы), Халел Ғаббасов (Семей облысы), Сыдық Аманжолов (Жетісу облысы), М ұ стафа Шоқай (Сырдария облысы), облыстардан тыс Алашорда қүрамына Әлихан Б ө кейханов, Жаһанша Досм ұ хамедов, Әлімхан Ермеков, М ұ хаметжан Тынышбаев, Бақыткерей Қ ұ лманов, Жақып Ақбаев, Базарбай Мамытов, Отыншы Әлжанов сайланды. Үкіметтің осы 15 мүшелеріне орынбасарлар болып қазақ ө лкесінің әр түрлі ө ңірлерінен тағы да 15 кісінің кандидатуралары бекітіледі. Әлихан Б ө кейханов Алаш автономиясының үкіметі — Алашорданың төрағасы болып сайланды. Сол кездегі Алашорда автономиялық мемлекетінің жері Россия империясының бес әкімшілік (административных) қ ұ рамы болып кірген еді. Сырдария мен Жетісу облыстары — Түркістан генерал губернаторлығына, Торғай облысы Орынбор губерниясына, Орал облысы тікелей Россия мемлекетінің қүрамына кірді.

11 слайд

12 слайд
Алашорданың уақытша ұ лт кеңесінің басшы қ ұ рамына сайланғандар, 1918 жылғы к ө кектің екісіне дейін Халел мен Жаһанша Досм ұ хамедовтар Москвада автономия алу ж ө нінде В.И.Ле н иннің қабылдауында болды. Ә.Б ө кейханов, Х.Ғаббасов, Ә.Ермековтер В.И.Ленин жоне И.В.Сталинм е н Қазақавтономиясының жер к ө лемі, шекарасы туралы келісс ө з жүргізді . "Қазақ" газетінің 1918 жылғы 30 шілдеде шыққан 262 санында "Заречная слободада Алаш орда хүкум ә тінің іске кіріскені" туралы телеграмма басылған. Сонымен қатар 1918 жылы майда Оралда ө ткен қазақ съезінде Жаһанша ж ә не Халел Досм ұ хамедовтер бастаған "Ойыл у ә лаятының" уақытша үкіметі (провинциальное правительство) жарияланды. Ол сол жылы 26 шілдеде Жымниты қаласына барып орналасқан. Бірақ Алаш орданың батыс б ө лігі жек е ұ йым деп есептелмеген. Алашорда автономиясының т ө рағасы Ә.Б ө кейханов "Алашорданың батыс б ө лімін күру жайын іс қағазына қол қойған, бірақ Алашордада заңды түрде м ұ ндай б ө лінуі болмаған'". Осының бәрін ескере отырып, Алашор- а ның батыс б ө лімін жеке үйым деп есептеуғе болмайды -деп жазды Қырғыз ө лкесін басқарушы Пестковскийге 1920 жылы 23 ақпанда жазған есебінде.

13 слайд
"Алаш Орда" үкіметі ө зінің ә скерін қ ұ руға және Қазақстан аумағында окілетті окімет биліктерін үйымдастыруға кірісті, "ресей патриотизміне" ақырына дейін адал болып қатған әскер болімдерінің атамандарымен оскери одақ қүрып, олардан қару-жарақ алмақ болды 3 . Алаш үкіметінің төрагасы Ә.Бокейханов 1919 жылдың басында Омбыда Колчактан қару-жарақ с ұ рау ниетімен барғанда Алаш Орда үкіметіне бағынышты ә скердің қ ұ рамын, түрған жерін санын айтады: солардың ішінде: Батыс Алашорданың басшысы Жаһанша Досм ұ хамедов ө зінің 1919 жылы 21 желтоқсанда Орынбордағы Кирревкомға жазған құпия хаты н да ат т ы қ аза қ тардың қыстағанына қарамастан Алаш солда тт арының қызылдарға қарсы соғыспа ғ анын, тек тым болма й бара жатқан жа ғ дайларда ғана ақтардың қатары н да қара беріп ке й ін қашып кетіп жүргенд е рін, қ азіргі кезде ақтардың бастықтары А л ашқа анығынан сенбей қара п , қысымын куше й тіп отырғанын, сондықтан Түркістан ма й данының Оралдағы соғыс-революңия советінің мүшесі Л е жава- Мюратпен байланыс жасап, ақтарға қарсы ә рекеттерін тездетіп, қазақ даласын ақтардан тазартуларын ө тінгендерін хабарлайды, ө зара келісіп с ө йлесу үшін ревкомның бір адамын жіберулерін ө тінеді.

14 слайд
"Алаш Орда" үкіметі ө зінің ә скерін қ ұ руға және Қазақстан аумағында окілетті окімет биліктерін үйымдастыруға кірісті, "ресей патриотизміне" ақырына дейін адал болып қатған әскер болімдерінің атамандарымен оскери одақ қүрып, олардан қару-жарақ алмақ болды 3 . Алаш үкіметінің төрагасы Ә.Бокейханов 1919 жылдың басында Омбыда Колчактан қару- жарақ с ұ рау ниетімен барғанда Алаш Орда үкіметіне бағынышты ә скердің қ ұ рамын, түрған жерін санын айтады: солардың ішінде: Батыс Алашорданың басшысы Жаһанша Досм ұ хамедов ө зінің 1919 жылы 21 желтоқсанда Орынбордағы Кирревкомға жазған құпия хаты н да ат т ы қ аза қ тардың қыстағанына қарамастан Алаш солда тт арының қызылдарға қарсы соғыспа ғ анын, тек тым болма й бара жатқан жа ғ дайларда ғана ақтардың қатары н да қара беріп ке й ін қашып кетіп жүргенд е рін, қ азіргі кезде ақтардың бастықтары А л ашқа анығынан сенбей қара п , қысымын куше й тіп отырғанын, сондықтан Түркістан ма й данының Оралдағы соғыс- революңия советінің мүшесі Л е жава-Мюратпен байланыс жасап, ақтарға қарсы ә рекеттерін тездетіп, қазақ даласын ақтардан тазартуларын ө тінгендерін хабарлайды, ө зара келісіп с ө йлесу үшін ревкомның бір адамын жіберулерін ө тінеді.

15 слайд
Тек соңғы 15 жылдың жүзінде ұ лттық-демократиялық интеллигенцияның халық таныған к ө семдерінің есімдері халыққа қайтарылып, олар қалдырған рухани мүра қалың жүртшылықтың игілігіне айналды. "Алаш Орда" үкіметінің Қазақстандағы 4 жылдық басқару кезеңі, міне осылай аяқталды 1 . Кеңестік социализм идеолог-тары "Алаш Орданы" буржуазиялық үлтшылдық қозғалыстан озге ешнорсе емес деп бағалайды. Алайда біздің жоғарыда атап корсеткеніміздей оның қызметі мен бағдарламасында "буржуазияшылдықтың" ешқандай да белгісі жоқ. "Алаш" — "үлттық- демократиялық" партия болды. Ал оның ө мір сүрген уақытын қазақ халқының оз тоуелсіздігін қалпына келтіру жолындағы күресінің маңызды бір кезеңі деп бағалау керек. Үкімет билігін қолына алған болыпевиктік-марксистік партия үлттардың болініп кетуге дейінгі озін-озі басқару үранын "интернационалдық бірлік" жоне "сепаратизмге жол бермеу" үрандарымен ауыстырды. Ал оз идеяларын оздеріне дейінгі патшалы Ресейдегіден әлдеқайда қатал және қатып-семіп қалған догмалық нүсқада жүзеге асыра бастады. Сонымен патшалық Ресейдің отарлау кезеңі "Алаш Орда" автономиясының уақытша жүргізген үлттық басқаруы кезе-ңімен алмасты. Ал "Алаш Орда" үкіметін Кеңес өкіметі 1920 жылы қ ұ латты да, Қазақстан аумағында жаңа мемлекеттілік орнады. Ол іс жүзінде озінің басқару тәсілдері жағынан үлттық дербестікке, өздерінің этникалық тарихы мен салт-дөстүрлерін одан өрі жалғастыруға үмтылған халықтарды идеялық жағынан басып-жаныштап отыратын жүйесі болған патшалы Ресейдің тым қатал тосілдерінен де асып түсті.

16 слайд

17 слайд
Сонымен қорыта келгенде Ақпан к ө терілісінен кейін ұ лттық қозғалыс жаңа серпін алды. 1918 жылы 22 қаңтарда Кеңес ө кіметіне балама ретінде Қоқанда Түркістан автономиялы республикасы, ал 1917 жылы 5-13 желтоқсанда Орын- борда Алаш автономиясы жарияланды. Алайда оуелі Қоқан, кейін "Алаш" ө кіметтері ұ лттық мемлекеттік идеяны жүзеге толық асырып болмай-ақ, тарих саханасынан аластатылды. Қазақ үлттық мемлекеттігін қ ұ ру идеясы тек кең е стік түсінік т ұ р ғ ысында ғана үстем болды. 1920 жылы 9 мартта Қырғыз (қазақ) ревкомы Алашорданың ж ә не оның барлық мекемелерінің жойыл ғ аны туралы хабарлады.Қорытынды:

18 слайд
1. Қодыбаев М. «Қазақстан тарихы». Очерктер. Аматы-1994 2. Учебное пособие по истории Казахстана А. 1992 3. Абдакимов А. «История Казахстана» Алматы-2003 4 . Қазақстан тарихы.Очерк: А. 1993.  Қосымша 1. Тарихтың ашы сабағы «Ақтабандар ақиқаты» Алматы - 1992 Қолданылған әдебиетер: