Материалдар / Ғылыми жоба,Мағжан Жұмабаев.

Ғылыми жоба,Мағжан Жұмабаев.

Материал туралы қысқаша түсінік

Мағжан Жұмабаев шығармаларындағы метофораның қолданылу тәсілі.Мағжан шығармаларының ерекшелігі,шығарманың метофорамен байланысы.

Мақсұт Құралай Асхатқызы

Автор материалды ақылы түрде жариялады. Сатылымнан түскен қаражат авторға автоматты түрде аударылады. Толығырақ

12 Мамыр 2022

1346

8 рет жүктелген

Қазақ тілі Ғылыми жұмыстар 9 сынып

770 ₸

Бүгін алсаңыз
+39 бонус беріледі
Бұл не?

Бүгін алсаңыз +39 бонус беріледі Бұл не?

Тегін турнир Мұғалімдер мен Тәрбиешілерге
Дипломдар мен сертификаттарды алып үлгеріңіз!

Бұл бетте материалдың қысқаша нұсқасы ұсынылған. Материалдың толық нұсқасын жүктеп алып, көруге болады

1 / 23

Ресми байқаулар тізімі

Республикалық байқауларға қатысып жарамды дипломдар алып санатыңызды көтеріңіз!

Материалдың қысқаша түсінігі

1 слайд
Мағжан Жұмабаев (1893-1938)

1 слайд

Мағжан Жұмабаев (1893-1938)

2 слайд
« Мағжан метафорларының лексика- граматикалық сипаты » • Зерттеу жұмысының мақсаты : Мағжан поэзиясының көркемдік жағын тани отыра, оны кейінгі жастарға түсіндіріп, үлгі ету. Сол арқылы ақынға қазақ поэзиясындағы өз биігінен орын беру. • Жұмыс нәтижесі мен қорытындысы: Ақынның шығармаларындағы метафоралардың лексика және граматикалық сипаттамасы туралы ғылыми сипаттағы деректерді енгізе отырып, ақын өлеңдеріндегі метафоралардың түрлеріне зерттеу жүргізілді.

2 слайд

« Мағжан метафорларының лексика- граматикалық сипаты » • Зерттеу жұмысының мақсаты : Мағжан поэзиясының көркемдік жағын тани отыра, оны кейінгі жастарға түсіндіріп, үлгі ету. Сол арқылы ақынға қазақ поэзиясындағы өз биігінен орын беру. • Жұмыс нәтижесі мен қорытындысы: Ақынның шығармаларындағы метафоралардың лексика және граматикалық сипаттамасы туралы ғылыми сипаттағы деректерді енгізе отырып, ақын өлеңдеріндегі метафоралардың түрлеріне зерттеу жүргізілді.

3 слайд
Кіріспе Тіл-тілде сөз мағыналарының ауысу тәсілдерінің ішінде өте жиі кездесетіні және ең бастысы – метафора тәсілі. Міне осы тәсілдің Мағжан шағармаларындағы қолданысына кеңірек тоқталмақшымын. А қын тілінің шұрайлылығы мен көркемдік тәсілдерді орынды пайдалануы; Менің мақсатым – Мағжан поэзиясының көркемдік жағын тани отыра, оны кейінгі жастарға түсіндіріп, үлгі ету. Сол арқылы ақынға қазақ поэзиясындағы өз биігінен орын беру.

3 слайд

Кіріспе Тіл-тілде сөз мағыналарының ауысу тәсілдерінің ішінде өте жиі кездесетіні және ең бастысы – метафора тәсілі. Міне осы тәсілдің Мағжан шағармаларындағы қолданысына кеңірек тоқталмақшымын. А қын тілінің шұрайлылығы мен көркемдік тәсілдерді орынды пайдалануы; Менің мақсатым – Мағжан поэзиясының көркемдік жағын тани отыра, оны кейінгі жастарға түсіндіріп, үлгі ету. Сол арқылы ақынға қазақ поэзиясындағы өз биігінен орын беру.

4 слайд
• Білімдінің сөзі – ем Мейірімі көп, етек кең. («Балалық шағы» ) • Метафораның екінші түрі «мын», «бын», «пын», «сын» – жіктік жалғаулары не: «м», «н», «ы» – тәуелдік жалғаулары арқылы жасалынады: • «Мен ақынмын – ағынмын, Мен ақынмын – жалынмын». («Жас сұлуға» ) • «Өзім – күнмін, өзім – от, Сөзім, қысық көзімде – от («От» )

4 слайд

• Білімдінің сөзі – ем Мейірімі көп, етек кең. («Балалық шағы» ) • Метафораның екінші түрі «мын», «бын», «пын», «сын» – жіктік жалғаулары не: «м», «н», «ы» – тәуелдік жалғаулары арқылы жасалынады: • «Мен ақынмын – ағынмын, Мен ақынмын – жалынмын». («Жас сұлуға» ) • «Өзім – күнмін, өзім – от, Сөзім, қысық көзімде – от («От» )

5 слайд
Мағжан шығармаларындағы метафоралық қолданысы • Метафораның үшінші түрі көмекші етістіктердің жәрдемімен жасалынады. (еді, едім, едің, екен, ем, ең, ң ) . • «Тәңірінің дәл өз нұрынан Жаратылған періште еді Мекені оның ғарышты еді» («Гүлсімге» 6 4 -бет ) Қажымай айға шапқан арыстан еді. («Жан сөзі» )

5 слайд

Мағжан шығармаларындағы метафоралық қолданысы • Метафораның үшінші түрі көмекші етістіктердің жәрдемімен жасалынады. (еді, едім, едің, екен, ем, ең, ң ) . • «Тәңірінің дәл өз нұрынан Жаратылған періште еді Мекені оның ғарышты еді» («Гүлсімге» 6 4 -бет ) Қажымай айға шапқан арыстан еді. («Жан сөзі» )

6 слайд
Метафораның ұлғайған түрі не күрделі метафора өзара үшке бөлінеді: а) бір нәрсені бірнеше нәрсеге балау арқылы: «Өмір –өзен, үміт – шабақ ойнаған Жел сөзбенен шабақ аулауға ойлаған» б ) бір нәрсені екінші нәрсеге бірден балай салмай, әуелі сол нәрсенің артықшылық, ерекше қасиеттерін суреттеп алады да, сосын барып балайды: «Көкте күнмін, көкке нұрын шашамын Көңілге алсам, қазір ғарышқа асамын» («Мен кім?» 96-бет)

6 слайд

Метафораның ұлғайған түрі не күрделі метафора өзара үшке бөлінеді: а) бір нәрсені бірнеше нәрсеге балау арқылы: «Өмір –өзен, үміт – шабақ ойнаған Жел сөзбенен шабақ аулауға ойлаған» б ) бір нәрсені екінші нәрсеге бірден балай салмай, әуелі сол нәрсенің артықшылық, ерекше қасиеттерін суреттеп алады да, сосын барып балайды: «Көкте күнмін, көкке нұрын шашамын Көңілге алсам, қазір ғарышқа асамын» («Мен кім?» 96-бет)

7 слайд
Күрделі метафора түрлері в) Кейбір метафорада екі нәрсенің қарама-қарсы тұруы шарт емес, екінші жағын оқушылар сөйлемнің мағынасына қарап өзі-ақ сезеді: « Ө мір – дала, ақын – бала қаңғырған, Жан сусынын көз жасымен қандырған». (Берниязга 173-бет) • Метафораның бесінші түрі: «бейне бір», «бейне» деген сөздер арқылы жасалынады: • «Төгілген шашы, Қиылған қасы, Керілген маңдай да Бейне қар – мамық ет». («Төгілген шашы» )

7 слайд

Күрделі метафора түрлері в) Кейбір метафорада екі нәрсенің қарама-қарсы тұруы шарт емес, екінші жағын оқушылар сөйлемнің мағынасына қарап өзі-ақ сезеді: « Ө мір – дала, ақын – бала қаңғырған, Жан сусынын көз жасымен қандырған». (Берниязга 173-бет) • Метафораның бесінші түрі: «бейне бір», «бейне» деген сөздер арқылы жасалынады: • «Төгілген шашы, Қиылған қасы, Керілген маңдай да Бейне қар – мамық ет». («Төгілген шашы» )

8 слайд
Мағжан шығармаларындағы метафоралық қолданысы Міне, метафораның барлық түрі де Мағжан шығармаларында өте көп кездеседі. Ал ол метафоралар тақырып жағынан әр алуан болып келеді. Яғни, ақын метафоралары «өлім», «өмір», «Ой», «білім, ғылым», «жастық», «ақын» тақырыптарымен тығыз байланысты. Сонымен бірге Мағжан метафораларын сөз таптарына қарай сарапқа алып, талдау жасауымызғ а болады. Мағжан метафораларының сан қырлы болып келеді дегенді дәлелдей түсетіні анық .Бұған біз талдау барысында көз жеткізе аламыз.

8 слайд

Мағжан шығармаларындағы метафоралық қолданысы Міне, метафораның барлық түрі де Мағжан шығармаларында өте көп кездеседі. Ал ол метафоралар тақырып жағынан әр алуан болып келеді. Яғни, ақын метафоралары «өлім», «өмір», «Ой», «білім, ғылым», «жастық», «ақын» тақырыптарымен тығыз байланысты. Сонымен бірге Мағжан метафораларын сөз таптарына қарай сарапқа алып, талдау жасауымызғ а болады. Мағжан метафораларының сан қырлы болып келеді дегенді дәлелдей түсетіні анық .Бұған біз талдау барысында көз жеткізе аламыз.

9 слайд
Метафораның түрлері және оның Мағжан шығармаларындағы көрінісі• 1 .Құрылысы жағынан алғанда, яғни, жасалу жолына қарай метафораның бес түрі бар : • 1 .Жай метафора. • 2 .Жіктік және тәуелдік жалғаулары арқылы жасалатын метафора. • 3 .Көмекші етістіктер арқылы жасалған метафора. • 4 . Ұ лғайған, күрделі метафора • 5 . «Б ейне бір», «бейне» сөздері арқылы жасалған метафора.

9 слайд

Метафораның түрлері және оның Мағжан шығармаларындағы көрінісі• 1 .Құрылысы жағынан алғанда, яғни, жасалу жолына қарай метафораның бес түрі бар : • 1 .Жай метафора. • 2 .Жіктік және тәуелдік жалғаулары арқылы жасалатын метафора. • 3 .Көмекші етістіктер арқылы жасалған метафора. • 4 . Ұ лғайған, күрделі метафора • 5 . «Б ейне бір», «бейне» сөздері арқылы жасалған метафора.

10 слайд
Сөз таптарындағы метафораның түрлері • Сөз таптарына қарай метафора жетіге бөлінеді: • 1 .Зат есім мет а форасы. • 2 .Сын есім метафорасы • 3 .Етістік метафорасы • 4 . Ү стеуден болған метафоралар • 5 .Еліктеуіш сөздерден болған метафоралар • 6.Сан есім метафорасы • 7.Есімдік метафорасы

10 слайд

Сөз таптарындағы метафораның түрлері • Сөз таптарына қарай метафора жетіге бөлінеді: • 1 .Зат есім мет а форасы. • 2 .Сын есім метафорасы • 3 .Етістік метафорасы • 4 . Ү стеуден болған метафоралар • 5 .Еліктеуіш сөздерден болған метафоралар • 6.Сан есім метафорасы • 7.Есімдік метафорасы

11 слайд
Қолданылу сипатына қарай қазақ тілінде метафораның екі түрі кездеседі. Ал кейбір ғалымдар поэтикалық түрін қосып үш түрі бар деген пікір айтып жүр. • 1 .Дәстүрлі • 2 .Индивидуалдық • 3 .Поэтикалық .Әдеби және тілдік тұрғыдан біріктіріп қарасақ метафораның екі түрі бар: • 1)белгілі бір шешеннің сөз саптауынан болған индивидуалды метафоралар. • 2)халықтың сипат алған дәстүрлі метафоралар.

11 слайд

Қолданылу сипатына қарай қазақ тілінде метафораның екі түрі кездеседі. Ал кейбір ғалымдар поэтикалық түрін қосып үш түрі бар деген пікір айтып жүр. • 1 .Дәстүрлі • 2 .Индивидуалдық • 3 .Поэтикалық .Әдеби және тілдік тұрғыдан біріктіріп қарасақ метафораның екі түрі бар: • 1)белгілі бір шешеннің сөз саптауынан болған индивидуалды метафоралар. • 2)халықтың сипат алған дәстүрлі метафоралар.

12 слайд
Қазақ тіліндегі мұндай дәстүрлі метафораларды Мағжан өлеңдерінен кездестіреміз. • Тұрса да қара бұлттар көктен төніп» • «Соқса да жел долданып, өршеленіп. («Қараңғы дауылды түн») • Ызғарлы жел долданып» • «Екі иінінен дем алып. (« Қысқы жолда»)

12 слайд

Қазақ тіліндегі мұндай дәстүрлі метафораларды Мағжан өлеңдерінен кездестіреміз. • Тұрса да қара бұлттар көктен төніп» • «Соқса да жел долданып, өршеленіп. («Қараңғы дауылды түн») • Ызғарлы жел долданып» • «Екі иінінен дем алып. (« Қысқы жолда»)

13 слайд
Енді Мағжан метафораларын сараптайық:• Білген жан – көсем Сөйлесе – шешен. • Тіршіліктің көркі – ерік. Адамдыққа ол серік. («Болашақ шақ») • Тұрмыс – теңіз, бір тұңғиық Тұрмыс – теңіз, сылқ-сылқ күлді • Қиял құлы – мен бір ақын. («Гүлсімге») • Мен – Күн ұлы, көзімде күн нұры бар. Күннен туған, Гүлмен туған пайғамбар. («Пайғамбар»)

13 слайд

Енді Мағжан метафораларын сараптайық:• Білген жан – көсем Сөйлесе – шешен. • Тіршіліктің көркі – ерік. Адамдыққа ол серік. («Болашақ шақ») • Тұрмыс – теңіз, бір тұңғиық Тұрмыс – теңіз, сылқ-сылқ күлді • Қиял құлы – мен бір ақын. («Гүлсімге») • Мен – Күн ұлы, көзімде күн нұры бар. Күннен туған, Гүлмен туған пайғамбар. («Пайғамбар»)

14 слайд
Мағжан метафораларының тақырыптары • Мағжанның сөзге еркіндігін, суретшілдігін әр өлеңінен көруімізге болады. • Мен ақынмын – жел жүйрік, Гуілдеймін, ұшамын, Мен – ойыншы көбелек, Көрінген гүлді құшамын.

14 слайд

Мағжан метафораларының тақырыптары • Мағжанның сөзге еркіндігін, суретшілдігін әр өлеңінен көруімізге болады. • Мен ақынмын – жел жүйрік, Гуілдеймін, ұшамын, Мен – ойыншы көбелек, Көрінген гүлді құшамын.

15 слайд
Мағжан шығармаларындағы метафора лексика- грамматикалық сипаттамасы • Метафоралануда басты роль зат есімнің се а мантикалық категориялары – жандылық пен жансыздыққа байланысты. • Ә ) «Жемтікке» құзғын болып кіріп жатыр («Жатыр») • «Зуhра деген қыз бала,» «Беті – алма, жүзі – Ай.» («Зуhра») Бұл жолдарда әйел – идеал, қиял, гүлге, бөбек жас қызыл гүлге, қыз беті – алмаға, жүзі – айға, өзі – суға, жалынға, жүйрік жел мен ойыншы көбелекке ауысады.

15 слайд

Мағжан шығармаларындағы метафора лексика- грамматикалық сипаттамасы • Метафоралануда басты роль зат есімнің се а мантикалық категориялары – жандылық пен жансыздыққа байланысты. • Ә ) «Жемтікке» құзғын болып кіріп жатыр («Жатыр») • «Зуhра деген қыз бала,» «Беті – алма, жүзі – Ай.» («Зуhра») Бұл жолдарда әйел – идеал, қиял, гүлге, бөбек жас қызыл гүлге, қыз беті – алмаға, жүзі – айға, өзі – суға, жалынға, жүйрік жел мен ойыншы көбелекке ауысады.

16 слайд
Сын есім метафорасы • « Ептілер ебін тауып жақындапты, • Меңіреуді мен секілді шақырмапты. » («Құр қалыппын» ) • « Күштісі әлімжеттік қылғаннан соң, • Күшсіздер, сорлыларға атар таң жоқ. » («Бір күні» )

16 слайд

Сын есім метафорасы • « Ептілер ебін тауып жақындапты, • Меңіреуді мен секілді шақырмапты. » («Құр қалыппын» ) • « Күштісі әлімжеттік қылғаннан соң, • Күшсіздер, сорлыларға атар таң жоқ. » («Бір күні» )

17 слайд
Етістік метафорасы. • Бұрқырап қара дауыл соғып түрған,» Көкорай түсі қашып солып тұрған. Бүрісіп ағаш-шөптер тоқып тұрған, Жыламсырап, мұңайып, жанды-жансыз, «Қатты аязды, қайырымсыз қысты күткен. («Күз» ) • Жып-жылы түн маужырап, Ақырын ескен жылы жел, Маужыратып, тербетіп Көкке тиген биік тау, Құшақтасқан тұманмен. »

17 слайд

Етістік метафорасы. • Бұрқырап қара дауыл соғып түрған,» Көкорай түсі қашып солып тұрған. Бүрісіп ағаш-шөптер тоқып тұрған, Жыламсырап, мұңайып, жанды-жансыз, «Қатты аязды, қайырымсыз қысты күткен. («Күз» ) • Жып-жылы түн маужырап, Ақырын ескен жылы жел, Маужыратып, тербетіп Көкке тиген биік тау, Құшақтасқан тұманмен. »

18 слайд
Үстеуден болған метафоралар • «Бірі ай, бірі жұлдыз, бірі күн боп, Жалтылдап көкте нұрын шашып жатыр.» («Жатыр» ) • «Көрінгенге жалпылдап, Дамыл алмай тарқылдап, Көріп Сәрсен күркілдеп. » («Төбет» )

18 слайд

Үстеуден болған метафоралар • «Бірі ай, бірі жұлдыз, бірі күн боп, Жалтылдап көкте нұрын шашып жатыр.» («Жатыр» ) • «Көрінгенге жалпылдап, Дамыл алмай тарқылдап, Көріп Сәрсен күркілдеп. » («Төбет» )

19 слайд
Сан есімнің метафоралы қолданылуы • «Сен бір мал, бір бес байтал – құның” – деді, Сол күлу жүрегімді жүзге тілді. Тастағандай боламын жүз тіл

19 слайд

Сан есімнің метафоралы қолданылуы • «Сен бір мал, бір бес байтал – құның” – деді, Сол күлу жүрегімді жүзге тілді. Тастағандай боламын жүз тіл

20 слайд
Есімдіктердің метафоралы қолданылуы. «Мен» жіктеу есімдігі мен көпше «біз» есімдігін синоним ретінде пайдалана береді. Бұл кішіпейілділік, сыпайылық білдіру мақсатында айтылады. «Сіз» сөзі біреуге сыпайы сөйлегенде қолданылуымен қатар, біреуді мысқылдап, ажуалағанда, кекетіп, күлкі етпек болғанда да қолданылады.«Біреу» сөзі сан есім, әрі есімдік. Есімдік ретінде метафоралы салыстырылады.Есімдіктің метафоралы қолданылуы Мағжан поэзиясында да молынан кездеседі.

20 слайд

Есімдіктердің метафоралы қолданылуы. «Мен» жіктеу есімдігі мен көпше «біз» есімдігін синоним ретінде пайдалана береді. Бұл кішіпейілділік, сыпайылық білдіру мақсатында айтылады. «Сіз» сөзі біреуге сыпайы сөйлегенде қолданылуымен қатар, біреуді мысқылдап, ажуалағанда, кекетіп, күлкі етпек болғанда да қолданылады.«Біреу» сөзі сан есім, әрі есімдік. Есімдік ретінде метафоралы салыстырылады.Есімдіктің метафоралы қолданылуы Мағжан поэзиясында да молынан кездеседі.

21 слайд
ҚОРЫТЫНДЫ Қорыта келгенде, Мағжанның қызыл тілін танытар шешендік өрнегінің бір тұтқас-метафора.Қазақтың біртуар ақыны Мағжан Жұмабаев жалпы халық тілінің негізінде метафоралы сөз қолданудың соны үлгілерін жасады, сол арқылы қазақтың әдеби тіліне өз үлесін қосты және ол ақын Алыптар тобынан болса, әрі оқырмандардың қалың қауымы ғана емес, бүкіл халық болып тұңғиық ойдың тұнығындай, бой сергітіп, ми желпінтетін мирас музаны қайталап оқып жатса, рухани ләззәтқа бөленіп бақса, Мағжандай мәңгі жасарлардың қадір-қасиеті арта түспек.

21 слайд

ҚОРЫТЫНДЫ Қорыта келгенде, Мағжанның қызыл тілін танытар шешендік өрнегінің бір тұтқас-метафора.Қазақтың біртуар ақыны Мағжан Жұмабаев жалпы халық тілінің негізінде метафоралы сөз қолданудың соны үлгілерін жасады, сол арқылы қазақтың әдеби тіліне өз үлесін қосты және ол ақын Алыптар тобынан болса, әрі оқырмандардың қалың қауымы ғана емес, бүкіл халық болып тұңғиық ойдың тұнығындай, бой сергітіп, ми желпінтетін мирас музаны қайталап оқып жатса, рухани ләззәтқа бөленіп бақса, Мағжандай мәңгі жасарлардың қадір-қасиеті арта түспек.

22 слайд
Назарларыңы зға рахмет !

22 слайд

Назарларыңы зға рахмет !