Ғылыми жобаның тақырыбы: "Мектеп оқушыларының сөйлеуінде паразиттік-сөздерді қолдану және оларды жою тәсілдері"

1 слайд
Таза қазақша сөйлеу – мәдениеттіліктің белгісі

2 слайд
Солтүстік Қазақстан облысы Айыртау ауданы «Саумалкөл № 1 орта мектебі» КММ Ғылыми жоба тақырыбы: «Мектеп оқушыларының сөйлеуінде паразит-сөздерді қолдану және оларды жою тәсілдері» Орындаған 4 А сынып оқушысы: Тлеуленова Алия Ғылыми жетекшісі: қазақ тілі мен әдебиеті мұғалімі Сафарова Сания Мавлетовна Саумалкөл, 2020-2021 ж.

3 слайд
Зерттеу жұмысының мақсаты: мектеп оқушыларының сөйлеуінде “паразиттік-сөздерді” жиі қолданатынын дәлелдеу және оларды қолдану себептерін анықтау.

4 слайд
Зерттеу міндеттері:  “ паразиттік-сөздер” ұғымын зерттеу;  “ паразиттік-сөздерге” қатысты сөздер тобын қарастыру;  оқушылардың сөздерінде “паразиттік-сөздердің” болуын анықтау;  мектеп оқушылары ең жиі қолданатын “паразиттік – сөздерді” талдау;  “ паразит-сөздерге” ұсыныстар әзірлеу;  мектеп оқушыларына ұсыныстар. “Паразиттік-сөздерден құтылу тәсілдері” деген буклет-ескертпе шығару.

5 слайд
Зертеу жұмысының болжамы: оқушылардың көпшілігі "паразиттік-сөздерді" қолданатыны дұрыс па және өз сөзінде оларды жиі байқамайды, себебі сөздік қорының аз болғаны. Жұмыстың жаңалығы: сөйлеу барысында “паразиттік-сөздердің” пайда болу қаупін азайту үшін кейбір стратегияларды ұсыну.

6 слайд
Зерттеу проблемасының өзектілігі: Біздің «әдемі, бай» қазақ тіліміз қажетсіз сөздермен бітеліп, сөз нашар, түсініксіз, мәнерсіз болады. Соңғы жылдары қазақ тілінің "тазалығының" проблемасы өткір сипатқа ие, қоғамға ортақ мәселе болып отыр. Біздің сөзімізде мұндай сөздердің болуы әңгімелесушінің сөзін анық және дұрыс қабылдауына кедергілер туғызады. “Паразиттік-сөздер” дегеніміз не, олар қалай пайда болады, қашан және қайда қолданылады? Қазіргі мектеп оқушылары өз сөздерінде көптеген паразиттік-сөздерді қолданады. Бұл құбылыспен күресу керек.

7 слайд
Зерттеу жұмысымның әдістері: • “ паразит-сөздер” туралы теориялық материалдарды зерттеу; • оқушылардың сөз сөйлеуін бақылау; • мектеп оқушыларымен сауалнама жүргізу; • көркем шығармалармен жұмыс жасау; • алынған нәтижелерді талдау.

8 слайд
КІРІСПЕ Қазіргі қоғамның маңызды мәселелерінің бірі-тіл мәдениетінің мәселесі. Соңғы уақытта біздің сөзіміз үлкен өзгерістерге ұшырады. Өкінішке орай, жақсы жаққа емес. Мектепте, сабақта тіл байлығын қолдану ережелері мен нормаларын түсіндіре отырып, бізді қалыпты әдеби тілмен таныстырады. Өкінішке орай, қарым-қатынаста біз нормалардан тыс басқа тілді пайдаланамыз. Бүгінгі сыныптас-достар қарым-қатынас барысында қалай сөйлейтінімізді жиі естиміз бе? Естісек неге? Бүгінгі күні жасөспірімдер сөздерінде артық сөздерді жиі ести бастады. Бұл неге байланысты? Мұнымен қалай күресу керек?

9 слайд
“ Паразиттік-сөздер” және оларды қолдану себептері "Паразиттік-сөздер" - бұл контексте артық және мағынасыз сөздерді қолданудағы лингвистикалық құбылыс. Паразиттік- сөздер - бұл адамдар жиі қолданатын сөздер, бірақ оларға ешқандай мән бермейді, ал олармен кідірстерін толтырады. Паразиттік сөздерге мыналар жатады: "қалай болар еді", "жай", "типа", "қысқаша", "шын мәнінде", "жалпы", "айтпақшы", "ну", "вот", "ЭЭ" және басқалар.

10 слайд
Лингвистикалық әдебиетте түрлі терминдер бар:"саналы емес лексика" "артық сөздер" “ бос бөлшектер" "кірістірілген элементтер""алмастырушы сөздер" "паразиттік- сөздер" "зиянды сөздер"

11 слайд
• сө зді к қо ры же ткі лік сіз (сө йл еу ші әр да йы м дұ ры с сө зд і те з та ба ал ма йд ы); • сө зд ер не ме се өр не кт ер ар ас ын да ғы үзі ліс ті әд ей і то лт ы р у; • ж ыл да м, да йы н ем ес, өз діг ін ен сө йл еу; • ке йб ір сө зд ер ге сә н.Паразиттік-сөздерді қолданудың себептерін төрт топқа бөлуге болады:

12 слайд
Сөйлеу паразиттерінің жіктелуі 1. Паразиттік-сөздер сөйлеудің әртүрлі бөліктері болуы мүмкін. № Топ Паразиттік-сөздер 1. Дыбыстар э-э-э, мэ-э-э, 2. Бөлшектер Ну, вот, типа, так, просто, прямо, как бы 3. Кіріспе бірліктер Вообще, в общем-то, в принципе, допустим, значит, короче, например, понимаешь, собственно говоря, слушай, стало быть, так сказать 4. Есімдік, есімдік үстеулер Это, это самое, как его, там 5. Сөздің бір бөлігінен екіншісіне ауысу Блин, черт 6. Модаль сөздер Конечно, наверное, вероятно, кажется

13 слайд
• 1. Бөлу ниеті. 2 Үзіліс алмастырғыш.“ типа” • Сұрақ-түсінбеушілік. “ Чё” • Бірдеңе істеуді қаламауы. “ Щас” • Сөйлеу немесе кейбір сөздерді қолдану кезіндегі үзіліс. “ Это” • 1. Жеңіл ашулану. 2. Сөйлеу қорытындысы.“ Вообще, ваще!” • Кейбір сөздердің орнына; бердеңені еске түсіру.“ Как его, ну как его, как это”

14 слайд
1. “Паразит-сөздер” не екен білесіз бе? 2. “Паразит-сөздерді” қолданасыз ба? 3. Сөзіңізде қандай “паразит-сөздерді” қолданасыз? 4. Сіз өз сөзіңізде “паразит-сөздерді” байқайсыз ба? 5. Сіз ”паразит-сөздерді” сөйлеу сөзінен жою керек деп ойлайсыз ба? 6. “Паразит-сөздермен” күресу жолдары қандай? Мектеп оқушыларының сөйлеуінде “паразит- сөздерді пайдалануды зерттеу жұмысы ретінде сауалнама өткіздік. Мынадай сұрақтар бойынша өз ойларын ортаға салды.

15 слайд
1. Сіз «Паразит-сөздер» не екенін білесіз бе ?0% 20% 40% 60% 80% 100% 84% 16% білмейді біледі 2. Сіз «паразит»- сөздерді қолданасыз ба? 92,4% 2,8% 4,8% пайдаланады пайдаланбайды кейдеСауалнама н әтижерері

16 слайд
3. Сіз қандай “паразит – сөздерді” сөйлеу барысында қолданасыз? Ну, жай, короче, блин, щас, типа, шын мәнінде, э-э-э, как бы, м-м-м , это самое, а-а-а, чёрт, как его… 4. Сіз сөйлеу барасында паразит-сөздерді байқайсыз ба? байқаймын байқамаймын 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 32 % 68 % Ряд 1 5. Сіз «паразит-сөздерін” сөйлеу сөзінен жою керек деп ойлайсыз ба? 72% 28% иә жоқ

17 слайд
0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 20% 28% 52% Ряд 1 5 сынып 6 сынып 7 сынып 8 сынып 9 сынып 10 сынып 11 сынып 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 10% 30% 40% 20% 70% 50% 60% Ряд 16. ” Паразит –сөздермен” күресу жолдары қандай? 7. Әртүрлі жастағы білім алушылармен «паразит-сөздерді» қолдануы .

18 слайд
 оқушылардың көбі «паразит-сөздер» не екенін білмейді;  мектеп оқушыларының барлығы дерлік өз сөзінде “паразит– сөздерді” қолданады;  жасөспірімдер арасында ең көп қолданылатын “паразит-сөздер” - бұл - ну , пайдалану жиілігі бойынша екінші және үшінші орында - короче және - блин ;  көптеген оқушылар өз сөзінде “паразит-сөздерді” қолданғанын байқамайды;  оқушылардың бәрі емес, сөзінен “паразит-сөздерді” жою керек деп санайды;  көптеген оқушылар сөзінен “паразит-сөздермен” күрестің ешқандай тәсілдерін атай алмады, көбінесе сөйлеуді қадағалап, көп кітап оқуды ұсынады. Сауалнама нәтижелері

19 слайд
“ Паразит-сөздерінен” құтылу жолдарыР е д у к ц и я – Б ұ л с т р а т е г и я н ы ң ұ р а н ы « Н е п о л у ч а е т с я – н у и л а д н о ! » . Ө з о й л а р ы н е г ж е й - т е г ж е й л і б а я н д а у ү ш і н с ө з т а ң д а й а л м а й д ы , а й т у ш ы б е р і л е т і н а қ п а р а т т ы ң к ө л е м і н т ө м е н д е т і п , ж а ғ д а й д а н ш ы ғ у ғ а т ы р ы с а д ы .А п е л л я ц и я – Ұ р а н ы : « Ө з і н б о л ж а у ғ а т ы р ы с ! » . Е г е р с ө й л е у ш і т а ң д а л ғ а н ф р а г м е н т т і ң м а з м ұ н ы с ұ х б а т т а с у ш ы ғ а т а н ы с б о л у ы т и і с д е п е с е п т е с е , о л « о с ы л а й д а т ү с і н і к т і » д е г е н с ы л т а у м е н і з д е у д е н б а с т а р т у ғ а т ы р ы с у ы м ү м к і н .П е р и ф р а з – Ұ р а н ы : « Е к і н ш і ж а ғ ы н а н к ө р е й і к » . Ә ң г і м е л е с у ш і т а р а п ы н а н т ү с і н і с п е у ш і л і к б о л ғ а н ж а ғ д а й д а с ө й л е у ш і г е т ұ ж ы р ы м н а н б а с т а р т у к е р е к , о й д ы б а с қ а ш а а й т у к е р е к .П а у з а – Ұ р а н ы : « М е н м ә н б е р м е д і м , ж а й о й л а д ы м » . С ө й л е у ш і о й л а н у д ы ң қ а ж е т т і л і г і т у р а л ы х а б а р л а й а л а д ы .

20 слайд
Паразит-сөздерден құтылу жолдарындағы ұсынысым:  егер сөздерді таңдау қиын болса, онда айтылған ақпараттың көлемін азайту керек, қарапайым сөйлемдер айту және баяу;  көркем әдебиетті көбірек оқу;  өз сөзін мұқият қадағалау (өз сөзінізді диктофонға жазуға болады, содан кейін “паразит – сөздерді “анықтауға болады);  ойды жинау үшін үзіліс жасау;  “ паразит-сөздерді” басқа сөздермен ауыстыру, мысалы, «блин» деген сөзді «зеленый горошек» деген сөзбен, ал «как бы» деген сөзді «если можно так сказать» деген сөзбен ауыстыруға болады.

21 слайд
Осы зерттеудің нәтижелері негізінде “паразит-сөздер” сөйлеушінің сөзін ластайды, оның түсінуін қиындатады, пікір мазмұнынан көңіл бөледі деген қорытынды жасауға болады. Көбінесе “паразит-сөздерді” оқушылар сөздік қорының аздығына байланысты пайдаланады. Кейде бұл сөздерге жасөспірімдерде сән пайда болады, сондықтан оларды сөйлеу мәселесі жоқ оқушылар пайдалана алады. Өз сөзін тыңдап, қажетсіз және артық сөздерден құтылу үшін барлық күшін салу керек. “Паразит-сөздермен” күресу үшін ересектер мен балалардың күш- жігерін біріктіру қажет. Қорытынды

22 слайд
«Бір ғана жол бар адамды сауатты сөйлеуге мәжбүр ету – оны өз тілін сүюге үйрету.» Халық даналығы

23 слайд