Ғылыми жұмыс 7 сынып

1 слайд
2020 оқу жылы «Темір» жалпы орта мектебі Ғылыми жобаның тақырыбы: “Цитрусты өсімдіктердің емдік қасиеттері” Жетекші: биология пәнінің мұғалімі Ахаева А

2 слайд
Жоспар І Кіріспе ІІ Негізгі бөлім 2.1. Цитрус өсімдіктері туралы мағлұмат.  2. 2. Тұрмыста қолданылуы  2. 3. Цитрус өсімдіктерінің денсаулыққа пайдасы  2.4. Цитрус  өсімдікті  үй  жағдайында  өсіру. ІІІ Қорытынды

3 слайд
Зерттеу мақсаты: Цитрус өсімдіктерімен тәжірибе жүзінде жұмыс жасап, жақын танысу;  Ғылыми-шығармашылық жұмыспен айналысуды үйрену.  Зерттеу жұмысының әдістемесі: Ғылыми - әдебиеттерге шолу жасау; Тәжірибелер жүргізу; Емделушілер арасында сауалнамалар жүргізу;

4 слайд
ЦИТРУС  ( АҒЫЛШ.   CІTRUS) —  РУТА ТҰҚЫМДАСЫНА  ЖАТАТЫН МӘҢГІ ЖАСЫЛ АҒАШТАР, КЕЙДЕ БҰТА; ШЫРЫНДЫ ЖЕМІСТЕР БЕРЕТІН МӘҢГІ ЖАСЫЛ ӨСІМДІКТЕРДІҢ ҮЛКЕН ТОБЫ. 60-ТАН АСТАМ ТҮРІ, ТҮР ТАРМАҒЫ БАР.  АПЕЛЬСИН ,  ГРЕЙПФРУТ ,  МАНДАРИН ,  ЛИМОН  КӨБІРЕК ТАРАҒАН, АЛ БАСҚАЛАРЫ ЦИТРОН, БИГАРАДИЯ, ПОМПЕЛЬМУС, ШЕДДОК ЖӘНЕ Т.Б АЗ ТАРАҒАН. ЦИТРУС ДАҚЫЛДАРЫНДА ВИТАМИН КӨП. ЖЕМІСТЕРІНЕН СУСЫН, ТОСАП, ДЖЕМ, КОМПОТ, ЦУКАТ ЖАСАЛАДЫ, ЛИМОНАД, ЛИКЕРГЕ ҚОСЫЛАДЫ. ЖЕМІС ҚАБЫҒЫНАН АЛЫНАТЫН ЭФИР МАЙЫ ӘТІРГЕ, ИІССУЛАР ҚОСЫЛАДЫ. ЦИТРУСТЫҢ КӨПТЕГЕН ТҮРІ ЫЛҒАЛЫ МОЛ ТРОПИКТІК ЖӘНЕ СУБТРОПИКТІК АЙМАҚТАРДА ӨСЕДІ. НЕГІЗГІ ШЫҚҚАН ЖЕРІ — ОҢТҮСТІК ЖӘНЕ ОҢТҮСТІК- ШЫҒЫС АЗИЯ. ЖАБАЙЫ ТҮРІНЕН САҚТАЛЫП ҚАЛҒАН — НАҒЫЗ ЛАЙМ (C. AURANTІFOLІA), ТЕК  ГИМАЛАЙДА  ӨСЕДІ ЖӘНЕ ТАНКАН (С. TANCAN) ТЕК  ТАЙВАННЫҢ  ОРМАНДАРЫНДА КЕЗДЕСЕДІ. 15-ТЕН АСТАМ ТҮРІ МӘДЕНИ ӨСІРІЛЕДІ. СОНЫҢ ІШІНДЕ КӨП ӨСІРІЛЕТІНДЕРІ —  АПЕЛЬСИН ,  ЛИМОН ,  МАНДАРИН ,  ГРЕЙПФРУТ  ЖӘНЕ БҰЛ ТҮРЛЕР ЕРТЕДЕН БЕЛГІЛІ. МЫС.,  ҚЫТАЙДА  АПЕЛЬСИН Б.З.Д. 1 — 2 Ғ-ЛАРДАН БЕЛГІЛІ. ЦИТРУСДІҢ БИІКТІГІ 4 — 12 КЕЙДЕ 20 М-ДЕЙ БОЛАДЫ. БАРЛЫҚ ТҮРІНІҢ БҰТАҚТАРЫ ТІКЕНДІ, ЖАПЫРАҚТАРЫ ҚАНДАУЫР ТӘРІЗДІ, ҚАЛЫҢ. ГҮЛДЕРІ ҚОСЖЫНЫСТЫ, ЖАПЫРАҚ ҚОЛТЫҒЫНДА ДАРА НЕ КІШКЕНЕ ГҮЛ ШОҒЫРЫНА ТОПТАЛҒАН, АҚ ТҮСТІ (ТЕК ЛИМОН МЕН ЦИТРОНДА ҚЫЗҒЫЛТТАУ), ХОШ ИІСТІ. ЖӘНДІКТЕРМЕН ТОЗАҢДАНАДЫ, КЕЙДЕ ӨЗДІГІНЕН ДЕ ТОЗАҢДАНА АЛАДЫ. ЖЕМІСІ — КӨП ҰЯЛЫ ЖИДЕК. ТҰҚЫМЫ КӨП, ӘДЕТТЕ 32, КЕЙДЕ ОДАН КӨП БОЛАДЫ. ЦИТРУСТІҢ ЖЕМІСІНДЕ ВИТАМИН КӨП, БҰЛАРДЫҢ ЖЕМІСІНЕН СУСЫН, ВАРЕНЬЕ, ДЖЕМ, ЦУКАТ ЖАСАЛАДЫ, ТӘТТІ СУСЫНДАРҒА ( ЛИКЕР ,  ЛИМОНАД , Т.Б.) ҚОСАДЫ. ЖЕМІС ҚАБЫҒЫНДАҒЫ, ГҮЛІНДЕГІ, ЖАПЫРАҒЫНДАҒЫ  ЭФИР МАЙЫ  ПАРФЮМЕРИЯДА ПАЙДАЛАНЫЛАДЫ.

5 слайд
Мандарин - жемістің бір түрі. Мандарин ( Cіtrus retіculata ) — руталар тұқымдасына жататын мәңгі жасыл аласа ағаш. Шыққан жері Үндіқытай , Қытай , Жапония . 1805 жылдан Еуропа елдеріне жерсіндіріле бастады. Қытай , Испания , Мексика , Жапония , т.б. елдердің субтропиктік және тропиктік аудандарында өсіріледі. Биіктігі 2 — 3 м, діңгегінің бұтақтары тармақталып өседі. Сабақтары жасыл. Жапырағы жұмыртқа пішінді сопақшалау келеді. Басқа цитрустарға қарағанда жапырағының сабағы жіңішкелеу және ол ең тез пісетін әрі көп жеміс беретін ағаш. Мамыр — шілде айларында гүлдейді. Гүлі ақ түсті, майда. Қараша — желтоқсанда жеміс береді. Жемісінің салмағы 60 — 80 г, түрі қою сарғыш, дөңгелектеу. Жемісінің шырынында 7,4% қант, 0,8 — 0,9% қышқыл, С және Р витаминдері, ал қабығының құрамында біріктіргіш заттар, көп мөлшерде эфир майы, т.б. бар. Көшеті отырғызылғаннан кейін 3 — 4-жылда жеміс бере бастайды. 1 жылда 10 — 12 жылдық ағаштың 1 га-сынан 500 ц-дей өнім алынады. Суыққа төзімді, жапырақтары –6,5°С-қа дейін үсімейді. Әк және қарашірігі мол құнарлы топырақта жақсы өседі.

6 слайд
Акалций м агний Калий Бром темір натрий В Р ЕPP ф осф ор ЦИТРУСТЫ ӨСІМДІКТЕРДІҢ ҚҰРАМЫНДА:

7 слайд
Емдік қасиеттері Тәбет ашады     Жөтел Шырыны тері және тырнақтағы жараларды жақсы емдейдіАнтимикроптық қасиеттері де бар   Астма мен бронхит Қысқы уақытта адам ағзасына өте пайдалы витаминдерге ие Шөлді жақсы қандырады

8 слайд
МАНДАРИН ҚАБЫҒЫНЫҢ ПАЙДАСЫ 2. Кеңірдекше қабынуы кезінде Кептіріліп, ұнтақталған 2 ас қасық мандарин қабығына 1,5 стақан қайнаған су құйып, 5 минут баяу жанып тұрған отқа қойыңыз. Дайын болған соң бұл тұнбаны күніне 2-3 рет тамақ ішерден жарты сағат бұрын тұтыныңыз. Міндетті түрде жылытып ішу керек. 7. Жүрек соғысы артып, артериялық қысым көбейсе, ұйқысыздыққа ұшырасаңыз 1 стақан ұнтақталған қабыққа 3 литр қайнаған су құйып, қоспалы суды қайтадан қайнатыңыз. Ваннаға құйып, осы суға түсіңіз. 2 күнде бір рет ұйықтар алдында осы әдісті пайдаланып тұрсаңыз, аталған аурулардың алдын аласыз .1. Ішіңіз кеуіп, дисбактериоз болсаңыз кептірілген мандарин қабығын кофе ұнтақтағышқа салып ұнтақтап, сүзбе, ботқа секілді тағамдарға 1 шай қасықтан қосып жеңіз. 3. Жөтел кезінде 2 ас қасық ұнтақталған қабыққа 1 стақан су құйып, бір апта қараңғы жерде сақтаңыз. Содан соң сүзгіден өткізіңіз. Дайын болған соң күніне 3 рет тамақтан бұрын 20 тамшыдан тұтыныңыз. 4. Суық тиіп тұмауратсаңыз, жөтелсеңіз ингаляция жасаңыз. Бір уыс ұнтақталған мандарин қабығын суға салып қайнатып, буымен 10-12 минут дем алыңыз. Бұл әдісті жасаған соң 1-2 сағат салқын жерге шықпай күтініңіз. 5. Тырнақ тез сына берсе Тырнағыңызды кем дегенде күніне 2 рет мандарин қабығымен сүртіп отырыңыз. 6. Шаршағанда, жүйке жүйеңіз жұқарып, күйзеліске түскенде Ұсақ-ұсақ туралған мандарин қабығын көлемі шамамен 10x7 см болатын матадан тігілген қапшыққа салып, өзіңізбен бірге алып жүріңіз. Егер жоғарыда айтылғандай жағдайлар болса, қапшықтағы мандарин қабығының хош иісімен дем алыңыз.

9 слайд
Апельсин тәтті ащы Ащы апельсиннің биіктігі аласа 6-8м болып келеді. Тікенекті бұтақтарының ұзындығы 6-8см, жемісінің сыртқы қабығы жылтыр, қызғылтым сары, бедерлі, шырыны өте ащы болады.Тәтті апельсин жабайы түрінде кездеспейді. Биіктігі 10-12м, жапырағы қалың, сопақша, жоғары жағы сүйірлеу болып келеді

10 слайд
Тұрмыста  қолданылуы Цитрус өсімдіктері шырын мен тағам түрінде ғана емес, тұрмыста да көп қолданылады. Түрлі үй тазалауға, ыдыс жууға, ауаны хош иістендіруге арналған заттарға қосылады. Адам гигиенасына арналған заттардағы цитрус өсімдіктерінің қоспалары денсаулыққа пайдалы. Тұрмыстық заттарға қосылуы:  иіс сабын, кір жуғыш ұнтақ,  сусабын, тіс пастасы,  иіс су, ылғалдандырғыш сүлгі,  хош иістендіргіш,  тазалағыш заттар,  хош иісті кір шайғыш,  жақпа майлар т.б. Сонымен  қатар  апельсинды  күнделікті  тұрмыста  көп  қолданамыз. Салат түрлеріне, шырын жасауға, тосап қайнатуға пайдаланамыз. Мен  үйде анаммен бірігіп апельсин шырынын үнемі жасап ішемін. Дайындау тәсілі: 2 дана апельсинді  мұздатқышта сәл мұздатып сонан ет тартқыштан өткізімізде лимон қышқылын, секер және  2 литр су құямыз. Барлығын араластырып 45 минутқа қойып сүзіп аламыз. Осымен шырын дайын. Цитрус өсімдіктерінің шырыны табиғи дәрумендерге өте бай, адамның көңіл-күйін көтеріп, сергітеді. Шырынның адам ағзасына әсері мол. Апельсин жемісінің қабығы витаминге аса бай, бірақ ашқылтым дәмі бар. Жемісін  жаңа  піскен күйінде пайдаланады, одан  қайнатпа,  компот, цукат  жасайды. Апельсиннің қабығын кептіріп анам үйде  цукат  жасайды. Әкем  осы  апельсин цукатымен шай ішеді. Цитрус өсімдіктерінің денсаулыққа пайдасы (апельсин) Апельсиндерде С дәрумені көп. Сондай-ақ ол фолий қышқылына да бай. Жуырда ғалымдар Р450 цитохромның кейбір энзимдерін басатын цитрустардың бірнеше биофлавоноидтерін анықтады. Энзимдердің бірі Р450 - 1В1 цитохромы ағзада темекінің түтінін, пестицид пен басқа да заттарды белсенді етуі мүмкін, соның нәтижесінде олар канцерогендерге айналады. Апельсин шырынында көп болатын хеспетерин, биофлавоноидтер Р450 - 1В1 –ң проканцерогендермен метаболизациясын азайтады, бұл олардың канцерогендерге айналу қаупін айтарлықтай төмендетеді. Апельсин құрамында А, С,В1, В2, РР дәрумендері, магний, фосфор, натрий, калий, кальций және темір сынды микроэлементтер бар. 150 грамм апельсин құрамында 80 мг аскорбин қышқылы кездеседі. Апельсин - адам ағзасына, әсіресе жүрек-қан тамырлары, жүйке жүйесіне аса қажет жеміс. Апельсин шырыны ағзадағы зат алмасу процесін жақсартады. Қант диабеті ауруына шалдыққан адамдарға апельсинмен, оның шырынымен айнымас дос болуға кеңес берер едім. Авитаминоз, шаршап- шалдығу кезінде де осы жемістің көмегіне жүгінсеңіз, өкінбейсіз. Жеміс адамның тәбетін ашып, безгекке ұшырағанның ыстығын алады. Цитрус өсімдіктері адам ағзасында кездесетін түрлі ауруларға емдік дәрі-дәрмектер ретінде көп пайдаланылады. Соңғы кездегі халық медицинасы осы өсімдіктердің қасиеттеріне көп сүйенеді. Суық тию, бас ауыру, бауыр, өкпе, жүрек, қан тамырлары, демікпе сияқты ауруларға арналған арнайы рецепттер бар.  Апельсиннің құрамында аскорбин қышқылы мол  болғандықтан ол қырқұлақтың бірден-бір емі. Шала піскен апельсинді қабығымен суда қайнатып, жатырдан қан кеткен кезде қолданады. Күніне бірнеше апельсин жеп тұмаудың алдын алуға, ішек қызметін жақсартуға болады.  Апельсин қабығын езіп, дене қалтырағанда қолданады. Ондайда күніне 3 рет жарты шай қасықтан тамақтан 30 минут бұрын жейді.

11 слайд
Цитрус өсімдікті үй жағдайында өсіру.  (апельсин) Бөлме жемістерінің басты күтімі туралы мәлімет жинап алдым. Цитрус ағаштары үй жағдайында өздігінен жапырақ түсіреді. Бұл жағдай ас, қонақ бөлмелеріндегі жеміс ағаштарының жанына алма, алмұрт қойылса жиі болады. Себебі, дәнді жемістерден этилен бөлініп шығып цитрустарға кері әсерін тигізеді. Соның салдарынан цитрустардың жапырақтары түгелімен түсіп қалуы да мүмкін. Ал, кейде апельсинді гүлдетіп жеміс беруі үшін апельсин ыдысының жанына екі дана алманы қойып, сыртын полиэтиленмен жауып қойса, өсімдік алмадан бөлінген этиленнің көмегімен жеміс салады. Осылайша үйде өсірілетін жемістер үшін алманың оң, кейде кері әсері бар. Бөлмедегі ауа температурасы 100С төмен болған жағдайда цитрус ағаштарының жапырақтары, жемістері түсіп қалады. Қыс кезінде ауа температурасы олар үшін 12-180С-тан аспау керек. Цитрустардың гүлдері жыл бойы қалыптасады, әсіресе көктемде тез гүлдейді. Гүл түйнегі пайда болған соң бір ай бойы жетіледі, сосын гүл ашады. Гүлдері нәзік хош иісті болады. Түйнек салу мен гүлдеу үшін қалыпты температура +16…+18°С.  Цитрус өсімдіктердің құрамында 0,9% пайыз илік, 75-88 пайыз су, 70мг дәрумен, 1,06-1,97 пайыз қышқыл, 8-9 пайыз қант бар.  Жемістерінің түстері қызғылт сары және сары болады.  Біздер жанұямызда апельсин жемісін жиі пайдаланатындықтан осы апельсин жемісін үй жағдайында өсіріп көрсем қалай болар екен  деген қызығушылығымнан осы жобамды бастадым. Ең  алдымен жеміс-жидек сатылатын дүкен сатушыларынынан сұрастырып көрдім. Олар тек сатып алып сататын болғандықтан адамға пайдасы мол дегеннен басқа  мағлұмат берген  жоқ. Сонан соң  интернет  желілерінен қарап үй жағдайында өсіруге болатынын білдім. Бір апельсинді  жеп ішінен шыққан дәнін қарап отырып біреуін шағып көрдім,  ішінде жұмсақ ақ дәні бар екен, дәмі сәл қышқыл. Қалған дәндерді кептіріп қойдым.  Келесі күні дәндерді сүйір жағын топыраққа 1-2 см тереңдікте көмдім.  Бұл жұмысты бастаған күнім 12 қазан 2014 жыл кешкі  сағат  18.25 болатын.             15 күннен соң тұқыммен бірге өскін көріне бастады. Өскін бетіне шыққаннан кейін 2-3 күн өткен соң сабақ пайда болды. Арасына  4  күн салып су құйып тұрдым. Бір айдан соң сабағы 6-7 см-ге  жетті.  Содан кейін  бір-бірлеп жылтыр жасыл жапырақтар шыға бастады. 4 күн сайын су құйып,  өсімдіктің өсуіне жағдай жасап отырдым.  12 желтоқсан күні  жылтыр жапырағын өлшеп қарадым. Сабағының ұзындығы 13 см-ге  өсіпті.  Жұмысымның нәтижесіне көңілім  толып  апельсин жапырағына қарап отырып әңгімелесемін, ән саламын. Сол кездердің бірінде Сіңірген күн жарығын, Аумайтұғын сары күн. Эфир майы бар онда, Дәрі дейді қабығын. Қабығын да аршыдым, Дәмі қандай бал шырын. Екінші аты бар оның: «Алмасы Қытай» халқының деп өсіріп отырған апельсинге тақпақта айтып қоямын. «Гүлдермен сырлассаң жақсы өседі»  деп анам  айтушы  еді. Үшінші айда сабағының ұзындығы 16 см-ге жетті. Қыс  мезгілі болғандықтан апельсиннің өсуі баяулай  бастады. Себебі  қыс мезгілінде үйге жылу берілгендіктен үйдің ауасы құрғақ болып кетеді. Осыған байланысты үй жағдайында өсетін апельсиндердің өсуі баяулайды.  Бірақ күн жылына апельсиннің өсу қарқыны өзгерді. Күннен – күнге көз тартатын әдемі жылтыр жасыл жапырақтары көбейіп келеді.  Қазіргі кезде биіктігі 24 см-ге жетті.  Міне менің зерттеу жұмысым. Бұдан өзіме түйгенім қай бастама жасасаңда әуелі эксперимент жасау керектігіне көзім жетті. 

12 слайд
Қорытынды       Осы ғылыми жоба бойынша жұмыс істеу кезінде мен цитрус өсімдіктері туралы көп білдім. Бұл өсімдіктерді үйде де өсіруге болады екен. Апельсинді өсіру кезінде көп мәліметтермен таныстым. Бұрын тек жеуді білген апельсинімнен әртүрлі нәрселер жасауға да тамаққа да,  емдік шараларға да қолданатынын ұқтым. Интернет желісі арқылы ақыл-кеңесте...