Жаңа заман кезеңіндегі Иран

1 слайд
Жаңа заманның басындағы Иран

2 слайд
Иран Азиядағы ең ірі мемлекеттердің бірі болды. Жаңа заманға қарай Орта Азиядағы маңызды стратегиялық және сауда жолдарында орналасқан Иран мемлекеті біріккен Сефевид династиясының басшылығы арқасында эканомикалық және мәдени ояну кезеңін басынан кешірді.

3 слайд
Сефевид Әулеті — Ирандағы қызылбастар мемлекетін билеушілер (1502 — 1736). Сефеви Әулеті мемлекетінің орт. алғашында Тебриз (1555 жылға дейін), 1555 — 1597/98 ж. Казвини, 1597/98 жылдан Исфаһан) болды. Шах Исмаил I Исмаил шах құзырындағылардың көпшілігі сүннит болғандығына қарамастан, мемлекеттік дін ретінде исламның шиит тармағына жататын Сефевид ағымын ұстанды.

4 слайд
XVIII ғ басында тақ таласы мен халық наразылығы Сефеви Әулетінің саяси жағдайын әлсіретті. Көтеріліске шыққан ауған тайпалары 1722 ж. Исфаһанды жаулап алып, Осман сұлтандығы Сыртқы Кавказ және Иранда өз үстемдігін орнатты. Тахмасп шах ІІ (1722 —32) Сефеви Әулеті мемлекетінің Каспий маңындағы аймақтарын Ресейге беруге мәжбүр болды. Қалыптасқан ахуалды сәтті пайдаланған Сефеви Әулетінің қолбасшысы Нәдір шах Афшар Сефеви Әулетін биліктен кетіріп, өзінің жеке билігін орнатты.

5 слайд
1722 жылы Иранға ауғандықтар басып кіреді, оның территориясының көп бөлігіне оккупация жасайды, ал олардың басшысы Мир Махмуд Иранның шахы деп жарияланады.Ауғандықтарды территориядан қуып шығуды талантты қолбасшы Надыр хан бастады. Ауғандықтар Ираннан қуылды. 1736 жылы жаулап алу жорықтарының нәтижесінде Надыр шах деп жарияланды және қысқа мерзімді, ауқымды держава пайда болды. Оның құрамына Ираннан басқа Ауғанстан, Бұхара, Хиуа,Солтүстік Үндістан, Кавказ маңы елдері кірді.Алайда Бұл осал бірігу 1747 жылы Надыр өлген соң құлайды.

6 слайд
Азияның өзге мемлекеттері секілді Иранда да шаруалар көбіне егіншілікпен тігіншілікпен, кілем тоқумен т.б. айналысты. Иран қалаларында ортағасырлық ұйымдастықты сақтаған қолөнердің дамуы болды. Мұнда жалдамалы еңбек қосылған қарапайым мануфактура болды. мануфактуралар темір мен мыстан бұйымдар шығарды, бұлдар, маталар өндірді. Өнімнің бөлігі шекараға шығарылды. Мануфактура мен қолөнер өндірісінің тауарлары, ішкі сауда біршама дамыды.

7 слайд
1800 жылы ағылшын үкіметі Үндістан мен Иранға дипломатиялық миссиясын жіберді, ол миссия нәтижесі ағылшындарға қолайлы саяси және сауда шартына қол қойылумен бітті. Иран шаһы Англияға алда-жалда Ағылшын-Ауған қақтығысы бола қалған жағдайда, әскери көмек көрсетуге және Иранға француздарды кіргізбеуге дайын екенін жеткізді. Ағылшындар өз тарапынан Иранға Франция немесе Ауғанстанға қарсы әскери қимылдарына қару- жарақпен қамтамасыз етуге уәде берді.

8 слайд
1804 жылы Ресей мен Персия арасында соғыс басталды. ХХ ғасырда Персия өз атауын өзгерткендіктен, оқиғаның атауы да өзгерді - 1804- 1813 жылдардағы орыс-иран соғысы.

9 слайд
● 1804-1813 жылдардағы соғыс себептері ● Тарихшылар соғыстың келесі себептерін анықтайды: ● Ресейдің Грузия жерлерін қосып алуы. Бұл парсылар мен ағылшындар өте бақытсыз болған Азиядағы орыстардың ықпалын кеңейтті. ● Персияның Әзірбайжанға бақылау орнатуға деген ұмтылысы Ресей үшін де қызықты болды. ● Ресей Кавказдағы өз аумағын кеңейтудің белсенді саясатын жүргізді, бұл парсылардың жоспарларын бұзды, сонымен қатар болашақта бұл олардың мемлекетінің тұтастығы мен тәуелсіздігі үшін проблема тудыруы мүмкін. ● Ұлыбританияның гегемониясы. Көптеген жылдар бойы Англия Азияны тәуелсіз басқарған ел болды. Сондықтан ол Ресейдің ықпал ету шегіне жетуіне барлық жолдармен тырысты. ● Осман империясының 18 ғасырдың екінші жартысындағы жоғалған соғыстары үшін Ресейден кек алуға деген ұмтылысы, әсіресе, Қырым мен Кубанды қайтарып бергісі келді. Бұл Түркияны Ресейдің шекараларына жақын кез келген қарсыластарына көмектесуге итермеледі.

10 слайд
Соғыстың аяқталуы - Гүлистан бейбітшілігі 1813 жылы 12 қазанда Ресей мен Персия Қарабах аумағында Гүлистан бейбітшілігіне қол қойды. Оның шарттарына сәйкес:  Парсы Шығыс Грузияны Ресейдің, сондай-ақ Әзірбайжан территориясындағы хандықтардың (Баку, Ганджа және басқалары) қосқанын мойындады.  Ресей Каспий теңізінде флот ұстауға монополиялық құқықты алды.  Баку мен Астраханға экспортталған барлық тауарларға қосымша 23% салық салынды.

11 слайд
1814жылы Тегеранда ағылшын- иран арасында шарт жасалды. Ол “ Англия мен Иран арасындағы мәңгі бейбіт! дегенге саяды. Иранның барлық одақтастары яғни Англияға жаулықпен қарағандар Иранға да жау деп есептелді. Англиямен жасалған бұл шарт шахтың ресейге қарсылығын күшейтті. Әзірбайжан хандығын қайтаруды талап етті, ал 1826 жылы жазда шах, ағылшын-дардың арандатуымен , Ресейге қарсы соғыс қимылдарын бастады. Жаңа соғыс Иранның жеңілуіне әкелді . Тебризді орыс әскерлері алған соң бейбіт келіссөздер басталып, ол 1828 жылы 10- ақпанда Түркіменчай бейбіт шарт жасасумен аяқталды. 1826-1828 жж. орыс-иран соғысы

12 слайд
Түркіменчай шарты 1813жылғы Гюлистан шартының орнын ауыстырды.  Жаңа шекара Аракс өзенінен ары Шығыс Арменияның иран феодалдан азат болуын білдірді.  Иран Ресейге 20 млн.руб.әскери контрибуция төлеуге міндетті болды  Ресейдің Каспий теңізіндегі әскери флотын толығымен ұстап тұруға құқық алды. Түркіменчай келісім-шарты орыс-иран соғысына қортынды қойды.

13 слайд
Назарлары ң ызға рақмет!