"Жер бетінде тіршіліктің пайда болуы және дамуы"

1 слайд
“ Жер бетінде тіршіліктің пайда болуы және дамуының ” Дайында ған: биология пән оқытушысы Б.Тінәлі

2 слайд
« Тіршілік» ұғымына алғаш анықтамасын Ф.Энгельс берген, «тіршілік» тірі организмдердің қоршаған ортамен тұрақты түрде зат алмасуына негізделген, нәруызды денелердің тіршілік ету тәсілі. «Жер бетінде тіршілік ететін тірі организмдер нәруыздар мен нуклеин қышқылдарының биополимерлерінен тұрады және олар өзін өзі реттеп отырады. Тірі организмдер артына өзі тектес ұрпақ қалдырып, тіршілік үнемі жалғасып отырады».

3 слайд
Тірі ағзаларға тән негізгі қасиеттер: • химиялық құрамының біркелкілігі • заттар мен энергияның алмасуы, метаболизм • Көбею(репродукция) • тұқым куалаушылық • өзгергіштік • өсу мен даму • тітіркенгіштік • өзін - өзі реттеу • ырғақтылық қасиеттер • құрылымдық деңгейінің ұқсас болуы - дискреттілік

4 слайд
Биосфералы қ Биогеоценоз дық Биоценоздық Популяциялық - түрлік Ағзалық Ұлпалық Жасушалық Молекуляр лық

5 слайд
Ежелгі грек философы Аристотель (б.з.д. IV ғ.) бит — еттен, қандала — жануар шырынынан, шұбалшаң — балшықтан пайда болады деген көзқарасты ұстанды. Грек философиясының негізін салушылар Фалес және т.б., органикалық дүниенің негізін қоршаған ортадағы әр түрлі заттардан іздеді. Фалес ондай негізгі зат су деп есептеді және содан өздігінен тіршілік пайда болды деп корытынды жасады. Тіршіліктің құпия сырларын білу үшін ағылшын философы Ф.Бэкон ( 1561 — 1626 жж.) міндетті түрде бақылау, эксперимент жасап зерттеуді ұсынды. Осы ұсынысы арқылы түрлі діни сенімдерге батыл қарсы шықты.

6 слайд
Ол 1668 жылы, төрт ыдысқа ет салып, оны ашық койды да, келесі төрт ыдыстағы еттің бетін дәкемен жапты. Беті ашық ыдыстарға шыбын жұмыртқа салғандықтан, шыбындар өсіп шықты, ал беті дәкемен жабылған ыдыстардан шыбын шыққан жоқ. Реди осы тәжірибесі арқылы шыбынның өзі салған жұмыртқалардан ғана шығатынын, яғни шыбынның өздігінен пайда болмайтынын дәлелдеп берді. 1860 жылы француз ғалымы, микробиолог Луи Пастер (1822—1895 жж.) арнайы тәжірибе жасады. Ол ұшы латынның S-әрпі тәрізді шыны түтікті қолданды. Л.Пастер шыны ішіндегі қоректік ортаны кайнатып, оны иір иінді түтікпен жалғастырды да, түтіктің ұшын ашық қалдырды. Түтік ішіне ауаның еркін кіруіне мүмкіндік жасалды. Микроорганизмдердің споралары шыны түтіктің иір иініне жиналып, қоректік ортаға түспегендіктен, шыны ішіндегі ерітінді ұзақ уақыт таза қалпында сақталды. Америкалық ғалымдар С.Миллер және Г.Юри де 1953 жылы А.И.Опариннің тұжырымына негізделген тәжірибелер жасады. Олар арнайы құралғыда метан, аммиак және су қоспаларына электр разряды арқылы әсер етіп, әр түрлі органикалық қосылыстар (несепнәр, сүт қышқылын, әр түрлі амин қышқылдарын) алды.

7 слайд
Александр Иванович Опариннің (1884-1980 жж.) Ол 1924 жылы Жер тарихының ең алғашқы кезеңіндегі химиялық эволюцияның жүру мүмкіндігі туралы өз тұжырымдамасын ұсынды. А.И.Опариннің тұжырымы ғылымда коацерват теориясы деп аталады. Қорыта айтқанда, А.И.Опариннің тіршіліктің пайда болуы туралы теориясының негізгі қағидалары мынадай: 1) қоршаған орта факторларының тікелей әсер етуінен бейорганикалық қосылыстардан органикалық заттар түзілді;   2) түзілген органикалық заттар өзара қарым-қатынас жасай отырып, құрылысы күрделі органикалық қосылыстардың (ферменттердің) және өзін-өзі қайта қалпына келтіре алатын бос гендердің түзілуіне әсер етті;   3) түзілген бос гендер басқа да жоғары молекулалы органикалық заттармен қосылды;   4) ондай жоғары молекулалы заттардың сыртында біртіндеп, нәруызды- липидті мембрана (жарғақша) пайда болды;   5) жоғарыда айтылған процестердің нәтижесінде жасушалар пайда болды.

8 слайд
«Биологиялық диктант» 1- топ 1.___________ тіршіліктің өздігінен пайда болмайтын дәлелдеді. ( А.И.Опарин) 2.Ғаламшарға __________ ағысы бір қалыпты түспесе, тіршіліктің пайда болуы мен дамуы мүмкін емес .(Ф.Реди) 3.XVII ғасырдың ортасында италиялық дәрігер ___________тәжірибе жасап , тіршілік өздігінен пайда болады деген теорияға қарсы шықты. (Л.Пастер) 4. Көп жасушалы жануарлар тітіркендіргіштерге ____________арқылы жауап қайтарады. (Зат алмасу) 5 . Үзілген бос______________ басқа да жоғары молекулалы органикалық заттармен қосылды (гендер)

9 слайд
2-топ 1. Тірі организмдердің жекелей дамуы ________ (онтогенез) . 2. _____________________ арнайы құрылымы бар заттардың генетикалық коды арқылы беріледі. (көбею арқылы). 3. Жер бетіндегі ______________пробионттар ( Нәруыздар, ДНҚ) 4. Ол ұшы латынның ____________ тәрізді шыны түтікті қолданды (S-әрпі). 5. Жер бетінде тіршілік ететін тірі организмдер нәруыздар мен нуклеин қышқылдарының ________________ тұрады және олар өзін өзі реттеп отырады. (биополимерлерінен).

10 слайд
3 топ 1. А.И.Опариннің тұжырымы ғылымда _____________ теориясы деп аталады (коацерват) 2. Америкалық ғалым С.Фокс ________________ амин қышқылдары судың қатысуынсыз-ақ өзара қосылып пептидті байланыстар түзуі мүмкін деген пікір ұсынды. (1957 жылы). 3. __________________________________ зат және энергия алмасу процестері негізінде тірі ағзалар және өлі табиғатты біріктіретін жүйе биогеоценоз деп аталады. Биог(еоценоздық деңгей) 4. _______________________ бұдан 4,5—5 млрд жыл бұрын газды-шаңды тұманнан пайда болған ( Жер ғаламшары ) 5. Ұлпалық шығу тегі, құрылысы және атқаратын қызметі біркелкі жасушулар мен жасушааралық заттар _________тұзеді. (ұлпа)  

11 слайд
Рефлексия 1. Бүгінгі сабақтағы маған ұнаған жаңалық: 2. Бүгінгі сабақтағы басты ой: 3. Менің ұсынысым:

12 слайд
Назарларыңызға рахмет