жоба " Шам "

1 слайд
Шам

2 слайд
Кіріспе • Өзектілігі: • Біздің отбасымыз шамдарды жинайды, оларды мерекелерде жандырады. Шам- ежелден келе жатқан жарық көзі болып табылады. Сіз ерекше мереке атмосферасын және жеке отбасы мерекесің жасағыңыз келсе шам қажетті шарт болып табылады. Шамдарсыз бірде-бір мерекелер соның ішінде туған күн, жаңа жыл өтпейді. Бірақ шам мереке әшекейі ғана емес. Менің білгім келетіні; шамдар, шамдар қанша жыл бұрын пайда болды, шамдардың қандай түрлері бар, шам неге жаңады, олардың физикалық қасиеттері қандай, шамға қандай тәжірибелер жүргізуге болатының, неге сыйлық шамы, шарушылық шамынан әдемі болса да нашар жанады.

3 слайд
• Зерттеу объектісі : шамдардың физикалық қасиеттерін зерттеу және оларға тәжірибе жүргізу. • Зерттеу пәні: шамның көмегімен физикалық тәжірибелер жасау. Мақсаты: • Зерттеу мәселесі бойынша ғылыми әдебиеттерді талдау. • Адамның жай-күйіне шамның тигізер әсерін анықтау. • Шамдардың құрамымен таныса отрып өзім шам жасап көру .

4 слайд
Міндеті : • Жоба бойынша ғылыми әдебиеттерді талдау. • Шамдардың физикалық қасиеттерін зерттеу. • Порафин шамың жасау . • Шамның физикалық тәжіриебелерің әзірлеу және жаңғырту.   Болжам : • Жоба жұмысы тұжырымдалады, егер де оқушылар сабақта шамның көмегімен орындалған физикалық құбылыстарды көрсе олардың пәнге деген қызығушылығын артар еді, және олар өздерінің түсінігін арттырар еді.

5 слайд
Жоба бойынша жұмыс кезінде келесі зерттеу әдістері пайдаланылады: - Теориялық талдау; - Тәжірибе; - Қадағалау; - Термоэлектрлік әдіспен температураны өлшеу; Физикалық қасиеттерін салыстыру;

6 слайд
• Тарау. 1. Шамның тарихын теориялық зерттеу. – Шамды жасау тарихынан. • Шам тарихын оқытуды біз энциклопедиялық сөздіктегі ұғымнан анықтаудан бастадық. «Шам жарықтандыру аспабы, көбінесе жаңғыш қатты материалдан жасалған цилиндр тәріздес болып келеді, балқытылған түрде болып, білте арқылы жанады. Жаңғыш материалдарға: май, балауыз, парафин, спермацет, стеарин. Қазіргі уақытта көбінесе парафинге қосылған түрлі қосылыстармен болады. Білте сіңдіріледі, аммоний нитратының ерітіндісімен аммоний хлоридімен, бор қышқылымен». • Жоба бойынша жұмыс істей отырып, біз қызықтық: кім шамды ойлап тапты? Жан жақтан ақпаратарды зерттеп, шамның тегі-ашылмаған құпия болып қалғанын білдік. Құжаттар мен фактілер жоқ, бірақ аңыздар мен жорамалар бар. • Алғаш рет шамдар 1-ші мың жылдықта б.з.б жазбаша түрде есесіне інжіл уақытында аталған. Ежелгі шамдар білте бекітілген май немесе кез келген басқа да жаңғыш материалдармен толтырылған контейнер тәрізді болған. Бірінші шам түпнұсқасын 1-ші мыңжылдықта б.з.б. Римдіктер ойлап тапқан. Шамдар қатты май түрінен жасалатын мысалы қойдың майы. Мұндай шамдар арзан және қолайлы болған, сондықтан да олар көптеген ғасырлар бойы күнделікті өмірде қолданды.

7 слайд
1.2. Шам түрлері және олардың физикалық қасиеттері бойынша Жобаның екінші тапсырмасын шешіп жатқанда, біз физика мен химия бойынша ғылыми әдебиеттерді пайдалаанып, шамның және олардың әр түрлі физикалық қасиеттерің қарастырған болатынбыз.[2.3]. Біз шамның балауызды (табиғи және техникалық ), парафинді, стеаринді, гельді, майлы, глицеринді және т.б. Біз әрбір шамның жоғарғы әдеби түрінде, тоқталып кетеміз. Балауыз шамдары. Балауыз – органикалық зат, ол өзінің сапасын ғасырлар бойы қастерлеп сақтап жатыр. Балауыздың құрамына прополис кіреді, ол шамға емдік қасиеттерін береді. Басқа шаммен (салыстырғанда парафинді, стеаринді, гельді, майлы, глицеринді және т.б.) балауыз шамы өзінің ұзақ жануынан, жарықтығынан, хош иісінен ғана емес, эститикалық қасиеттерінен де артықшылдығы бар. Май шамы. Ресейде май шамы XII ғасырда жалпы пайдалануға кірді. Оларды дайындау кезінде білтені бір неше рет ерітілген майға батыратын, сондықтан олардың аты « моканый » болған. Шам жанып жатқан кезде май тез еріп төменге қарай аға бастайда, ал білте бүтін болып қалатын, сондықтанда шамды әр минут сайын арнайы тістеуікпен, ластанған жерін дұрыстап отыру қажет еді. Май шамы қатты ысталатын және ауаны ластайтын, бірақ одан жақсысын көп уақыт бойы ойлап таппаған. Тек XVғ соңына қарай білте сораннан жіпшеге ауысты. Май шамның көптеген кемшіліктері бар, және де олар оны кедейшілік пен үмітсіздіктің символына айналды. Балауыз шамынан қарағанда, ол ұстағанда жағымсыз болып табылады, киімдерде май дақтарын қалдырады, және иісі өте жағымсыз болып келеді.

8 слайд
Спермацет шамы. Спермецетті шам үшін, киттер басындағы қуыстан алатын. Ол ілеспе сұық майлардан суық немесе ыстық сығып және басуымен босатылады. Керек жағдайда сабынды көбік арқылы тазарту жасалынады. Спермацеттан жасалған шамдар ақтығы мен молдірлігімен ерекшеленеді. Дегенімен оларда өзінің кемшілігі де болды. Жану кезінде бур уақыттын кейін ағып кететің. 4. Парафин шамы. Парафин шамы бастапқы да өте қымбат болды, себебі парафин, шайырлы заттар өсімдіктер айдау кезінде шығарылады. Содан кейін Англияда оны шымтезектен шығара бастады. Алайда екі жағдайда да ол аз мөлшерде шығатын. Түбегейлі өзгерістер ауқымда мұнай өндіру барысында орын алды. Қазір – мұнай- химия өнімдерінің ең қолжетімді болып табылады.

9 слайд
Тарау II. Тәжірибелік-эксперименттік шамдармен жұмыс. 2.1. Балауыз шам жасау. Жеке шамды құра отырып, біз ұсыныстарды Интернет – баптарынан қолданған болатынбыз [1, 2, 6]. Құйылған шырақ дайындау үшін, балауыз және парфин, стеарин келе береді. Қазіргі уақытта сәндік шырақтарды өндіру үшін көбінесе, парафин немесе стеарин қоспасын, және стеарин қышқылын пайдаланады. Жай шамдарда – 70% парафин, 20% стеарин қышқылы және 10% балауыз немесе 80% парафин және 20% стеарин немесе стеаринмен араласқан парафин 90% 10 % (стеарин шамға жумсақтық береді, және нәзіктігің азайтады). Біздің жағдайда, шам дайындау үшін, біз ең оңай жолды таңдады. Қарапайым парафин шамың сатып алдық. Оны мұқият бойымен кесіп, білтені жойып тастадық. Дайын білтені нысанда бекітті. Білтенің нысанда дәл ортасында орналасуы және тартылып тұруы маңызды .

10 слайд
. 2.2. Шамның көмегімен физикалық тәжірбиелер жасау Біздің жұмысымыздың эксперименттік бөлігі парафин және стеарин шамдарынын физикалық қасиеттерін салыстырмалы талдау жүргізу болып табылады, сондай ақ физикалық шамдармен тәжірбиелер қою, оларды бұдан кейін физика сабақтарында немесе сыныптан тыс сабақтарда көрсетуге болады. Микрозерттеу № 1. Бірінші микрозерттеу өткізу үшін біз екі үлгі алдық - өлшемі бірдей стеарин және парафин шамдарын. Микрозерттеу мақсаты: осы үлгілердің жағу жарықтық ұзындығын салыстыру, күйенің бөлінуі, иістің бөлінуі. Стеарин Парафин Көлемі 1-ұзындығы d- диаметрі 1-ұзындығы d- диаметрі 20 см 2,5 см 20 см 2,5 см Т олық жану уақыты 1 сағ 20 мин 50 мин Ж ану кезінде гі күйе Аз күйеді Көп күйеді Иісі жоқ жоқ Жарықтық жану ы бірдей Кесте 2 .

11 слайд
Алынған нәтижелерді 2 - кестеге енгіздік, одан біз білдік , стеарин шамы тең жағдайда парафиннен қарағанда ұзақ жанады, және күйені аз бөледі. Жағымсыз иісті екі шамда бөлген жоқ. Жағу жарықтығы шамамен бірдей болды . Қорыт ынды : дүкенде шам тандаған кезде артықшылығын стеарин шам ына беру жақсы . Микрозерттеу № 2 Шамның ыстық орыны жалынның қай жерінде орналасады ? Брінші қарағанда меніңше - оның орталығында. Оны тексереміз. Екінші микрозерттеуімізді біз стеарин шамымен өткіземіз. Б із алғашқы зерттеуде стеариннің жану барысында өзі емес, буы жанатынын анықтадық. Мақсат ы: шам нын жалын температурасын өлшеу . Бұл экспериментті өткізу үшін, біз 8 сынып оқушысының жасаған термопарасын қолдандық. Оның көмегімен кернеу мен температураның арасындағы тәуелділік ті анықтады қ. Егер тәжірибиені жеткілікті ұқыпты атқарсақ , жанып жатқан шамның температурасы н, былайша көруге болады : 4 аймағы – 300 o С, 5 аймағы – 1000 о С , 6 аймағы – 1200 о С

12 слайд
Қорытынды: Бұл қызық нәтиже, шықса мүлдем айқын, егер еске түсірсек жану үшін оттегі қажет. Жалынға ол тек периферии мен ғана түседі, және сол жерде ғана жану реакциясы жүреді. Сондықтан жалын температурасы әртүрлі бөліктерінде әр түрлі болады. Оның газдын жану бөлуі суретте берілген. (4) аймағында газ ауамен араласпайды, онда жану жоқ, және ол қараңғы көрінеді. (5) аймағында газ жанып кетеді, бірақ оның барлық жері емес – оған оттегі жетіспейді. Бұл аймақ алауды азайту аймағы деп аталады. (6) тотығу жалын аймағында оттегі артық болады, және газ ең жоғары температураны беріп, толық жанады.

13 слайд
Шамның көмегімен физикалық тәжірбиелер жасау Тәжірибе №1. Құбылмалы шам Ыдысқа аздап су құйамыз, шамды жағамыз және оны шыны ыдыспен жабамыз. Су стақанға тартыла бастайды. Неге? Біріншіден, шыны қамтылған ауаның көлемі, айтарлықтай аз болды, себебі ол ішінара сумен ауыстырылады. Екіншіден, судың деңгейі стақандағыдан қарағанда тарелкеден үлкен. Стақанды көтерген жағдайда, су төгіліп кетеді. Бұл процесс әсіресе байқалады, егер оның орнына тар ұзын мойыны бар сфералық құтыны алсақ. Сондай-ақ, шам сфералық бөлігінің орталығынан шығып, ұзын болуы тиіс. Мұнда шам өшкеннен кейін, колбаның мойынында «қарқынды ағын» байқалады. Бұл ауанын салқындату және оның көлемінің төмендеуіне байланысты. (А. Ильин, Н. Туркин, Г. Туркина. Из журнала «Юный техник» №11 2015 жыл)

14 слайд
Тәжірибе №2. Шам және 2 стақан Бір стақанға жанып тұрған шамды қоямыз оны дәл сондай стақанмен үстінен жабамыз. Шам біраз уақыттан кейін өшеді, стақандар бір біріне қатты күшпен тартылып қалады және оларды бөлу қиынға соғады. Тәжірибе анық көрсетеді, бүкіл ауа емес оның тек кейбір бөлігі ғана жану үшін қажет. Біз білеміз бұл оттегі екенің, бірақ бұрынғы заманда бұл тәжірибе абыржу шақыратын. Галилео Оқушысы Д. Б. Торричелли ол атмосфералық қысымының болуына идеясын әкелді, бірақ жану мәні тек екі ғасыр өткен соң табылды. Тәжірибе №3. Шам және мұржа Аузымызға мұржаның түтігін аламыз және шұңқыр арқылы шамды сөндіреміз, қоныруын тікелей жалынға жібереміз. Бізде ештеңе шықпайды. Ауа ауыздан шығып, шеттерінен ағып мұржанын жиектеріне барады. Шамды сөндіру үшін, жеткілікті шұңқырды сәл еңкейту, шам жалыны жиекке қарама-қарсы болуы тиіс.

15 слайд
. Тәжірибе №4. Құмыра артындағы шам Құмыранын артына жанып тұрған шамды қоямыз, ал біз шөлмектен бетімізді 20-30 см аламыз.Ал енді үрлесек, жалын арасындағы ешқандай кедергі жоқ сияқты шам сөнеді. Себебі бұл, шөлмек ауамен “ағады” ауа ағыны шөлмектен екі ағынға бөлінеді; біреуі оның оң жағында ағады, ал екіншісі - c ол жағынан; ал кездеседі, олар шамның жалыны орналасқан жерде. Тәжірибе №5. Айналмалы жыланшық Біз қатты қағаздан спираль қиып алдық, біз оны сәл созып, сымның соңын қойдық. Бұл спиральды шамның үстінде ұстап, біз байқадық, көтерілетін ауаның толқынында жыланшық айналатын болады. Тәжірибені түсіндіру: жыланшықты айналуға мәжбүрлейді, жоғары көтеретің жылы ауаның конвективті ағындары.

16 слайд
 Тәжірибе №6. Тындаусыз жалын Біз үстелге шыны құмыраны қоямыз. Ерітілген парафинмен жанып тұрған шамды оның түбіне бекітеміз. Күрт, үдеуімен құмыраны жылжытамыз. Бірақ қызық жағдай, жалын тілі артқа емес, алдыға ауқып кетеді. Түсіндіру: Қыздырылған жалын газдары, қоршаған ауадан қарағанда жеңіл; олар өздерің теріс массасы бар дене тәріздес жүргізеді. Бірақ дене салмағы - шара, оның инерциясына. Ол да «теріс» болып айналады, және шам жалыны алға қарай жылжиды, бірақ өзі шам артқа қарай қмтылып жатады.

17 слайд
. Қорытынды Жобаны орындау барысында біз, мынадай жұмыстарды атқардық: 1 . Біз шам туралы тарихи ақпараттарды, және әр түрлі елдерде, оның әр түрлі түрлерінің дамуын зерттедік. Шамдардың ен бірінші үлгілері 20 мың жыл бұрын шыққанын білдік. Ежелгі заманның, қазіргі заманның шамдарынан қарағанда, түр келбетінен және мазмұнынан айтарлықтай айырмашылығы бар. Қолда бар табиғи ресурстарды пайдаланып, адам шамдарға қаларлықтай нысандар берген. 2 . Содан кейін біз, физикалық қасиеттері мен химиялық құрамын анықтауға үйрендік. Біз шамдардын қандай болатынын таптық: балауызды (табиғи және техникалық ), парафинді, стеаринді, гельді, майлы, глицеринді және т.б. Интернет мақаланы пайдалана отырып, біз әр түрлі шамдардың химиялық құрлымын, олардың балқу температурасын, тығыздығын, жарықтық жануын, күйенің мүмкіндігін зерттеген болатынбіз. 3 . Төртінші мәселені шеше отырып, біз парафин алдында стеарин шамынын артықшылықтарын анықтау үшін эксперименттер жүргіздік, термопараны пайдаланып шамнын жалынынын температурасын өлшедік, сондай ақ физикалық шамдармен тәжірбиелер қойдық, оларды бұдан кейін физика сабақтарында немесе сыныптан тыс сабақтарда көрсетуге болады. Жоба бойынша біздің жұмыс аяқталған жоқ. Одан әрі біз физикадан шамдармен жаңа тәжірибелер әзірлеуді жалғастырғымыз келеді, физика сабақтарында немесе сыныптан тыс сабақтарда көрсету үшін.

18 слайд
ІІІ.І Бұл тарауда біз шамдардың құпиясы туралы айтамыз. Шамдардың түріне қарай әр түрлі ырымдарды қолданған. ...