Мұқағали Мақатаев өлеңдеріндегі физикалық құбылыстар

1 слайд

1 слайд

2 слайд
Жоба авторы: Оңдасын Бибінұр Сыныбы: 11 «А» Секция: Физика Жетекшісі: Оразбаева Салтанат № 21 орта мектебі Физика пәні мұғалімі

2 слайд

3 слайд
МАҚСАТЫ: МҰҚАҒАЛИ ӨЛЕҢДЕРІ АРҚЫЛЫ ФИЗИКА ПӘНІН ОҚЫП ҮЙРЕНУ БАРЫСЫНДА ТАНЫМДЫҚ ІС - ӘРЕКЕТІНІҢ ҚАЛЫПТАСУЫН ТЕОРИЯЛЫҚ ЖӘНЕ ПРАКТИКАЛЫҚ ТҰРҒЫДА НЕГІЗДЕУ .

3 слайд

4 слайд
МІНДЕТІ: C ЫНЫПТАРДА ФИЗИКА ПӘНІН ОҚЫТУ БАРЫСЫНДА МҰҚАҒАЛИ ШЫҒАРМАЛАРЫН ПАЙДАЛАНУДЫҢ МҮМКІНДІКТЕРІН АНЫҚТАУ ; МҰҚАҒАЛИ ПОЭЗИЯСЫНДАҒЫ ФИЗИКАЛЫҚ ҚҰБЫЛЫСТАРДЫ ҒЫЛЫМИ ТҰРҒЫДАН ДӘЛЕЛДЕУ . МҰҚАҒАЛИ ӨЛЕҢДЕРІНІҢ ӘРБІР ШУМАҒЫНДА ТҰНЫП ТҰРҒАН ФИЗИКАЛЫҚ ЗАҢДЫЛЫҚТАР БАР ЕКЕНІН КӨРСЕТУ . .

4 слайд

5 слайд
Ғылыми жобаның өзектілігі : Мұқағалидың табиғат жайындағы өлең шумақтарын , ақынның әрбір сөйлемін , сөзін талдап көру арқылы олардың сырын физикалық тұрғыдан ашу барысында ана тілінің барлық ғылымының анасы екендігін дәлелдеу . Әдебиет пен физика ғылымының арасындағы тығыз байланысты Мұқағали өлеңдері арқылы көрсету .

5 слайд

6 слайд
Ұлы физик А . Эйнштейннің “ Ғылыми ойлауда әрқашан поэзия элементі болуы тиіс ” деген тұжырымды негізге ала отырып , болашақта физиканы ұлттық мүддемізге сай арнайы курстар жүргізілсе оқушылардың пәнге деген қызығушылығы артады.

6 слайд

7 слайд

7 слайд

8 слайд
Осы физикалық құбылыстардың Мұқағали өлеңінде қалай жырланатыны туралы таныстыру мақсатында мына бір өлеңдері таңдалды . « Неге жыламасын ? Бәрісі де жылаған . Жылай жүріп , жылай жүріп шыдаған . Түнек болып келе жатқан тажалға , Аттануда , аттануда тірі адам . Жылап жатыр өбісуде еріндер , Жыламаған жалғыз ғана кебір жер , Жылап жатыр үйленбеген күйеулер , Жылап жатыр үйге енбеген келіндер .» деген шумағын алайық . Немесе « Көрмесем екен » өлеңінде « Көзіңнің жасын көрмесем екен мен сенің , Көзіңнің жасын көрсетпе маған еңселім , Қайғыру саған қара теңіз боп теңселу , Қайғыра көрме , алмастан соққан семсерім .»

8 слайд

9 слайд
Адамды физикада не деп қабылдаймыз ? Көзден аққан жас тамшысының формасы қандай , қалай қозғалады деген сұраққа жауап іздейтін болсақ , жас тамшысының салмағын және құрамындағы бөлшектер және Жердің тарту күші әсерінен домалай қозғалатынын түсіндіруге болады .

9 слайд

10 слайд
«Сен қартайды дегенге» деген өлең шумағындағы «Сен қартайдың дегенге мен сенбеймін, Әжіменен кәрілік өлшенбейді, Әжім деген – әйгілі тамшы – уақыт, Тамшы – уақыт тасты да жеңсем дейді.» осы бір жолдардан «тасты», «тамшыны» деген сөздерді физикалық тұрғыдан егжей – тегжейін талдауға болады. Тастың физикалық қасиеті қандай, күйі қандай, бөлшектері қалай орналасады? Су тамшысының формасы қандай, қозғалыс бағытының жылдамдығын анықтайтын параметрлер қандай? Бұл сұрақтарға молекулалық физика тұрғысынан және Бернулли заңы бойынша оңай жауап береді.

10 слайд

11 слайд
«Бозқараған… Көрдің бе бозқараған? Сирень аңқиды боз даладан, Тағы да Бойжеткендер тойларын жасарында Бозқараған жағатын ошағында Әтір исін әкеліп аш ауылға, Желік беріп тұратын жеңгейлерге, Жер түбіне біреумен қашарында жер иісі, жұпар иіс бұларда физикалық құбылыс. Яғни заттар мен денелерді құрайтын бөлшектердің үнемі қозғалыста болатыны дәлелденген. Бұл – диффузия.

11 слайд

12 слайд
1.2 Мұқағалидың табиғат туралы өлеңдеріндегі физикалық құбылыстардың көрінуі. Көктем де келер, От ойнар әлі аспанда. Көгерер әлі: Кәрі емен, қайың, жас тал да. Дүлейдің шоғы түспесе екен деп тіле, Аспанда апат зарядтар жағаласқанда! Күркіреу, найзағайдың ойнауы, бұлттың пайда болуы, жаңбырдың жаууы, тамшы формасы, төмен құлауы. Физикада конденсация құбылысын түсіндіруде қолдануға болады.

12 слайд

13 слайд
Жәйімен жапалақтап қар жауып тұр, Үлгермей де қалдық қой қамданып бір, Ыққа кеп қонақтаған көгершіндер, Бұталарға қарайды таңданып құр. [2.134] Бұл өлең жолдарын кристалл заттар тақырыбын өткенде тамаша қолдануға болады. Қардың кристалл екендігін, күш әсерінен кристалдық тордың бұзылуынан, сықырлап дыбыс шығаратындағын түсіндірген кезде пайдалана аламыз.

13 слайд

14 слайд
Жарқырайды түнгі ауылдың оттары, Адам даусы, пысқырынған аттары. Қызыл сәуле бір көрініп, бір сөніп, Белден асып машиналар кетті әрі деген өлең жолында машиналардың қозғалысы механикалық қозғалыс болатындығын көреміз. Және де осы өлең арқылы толқындық құбылысты да түсіндіруге болатыны анық.

14 слайд

15 слайд
1.3 ДЫБЫСТАРДЫҢ ТАРАЛУЫ Мұқағали тек қана табиғатты суреттемеген, табиғаттағы дыбыстарды ести білген, оны жырға қосқан. Сұмдығы ай осы біреу мұң дауыстың, Шыға алмай көкіректе тұнған ұшқын. Күй тартып көкіректе боздатады, Сұмдығы ай осы біреу мұң жауыстың. Осы бір боз дауыстыестігенде Ән болып көкейімде есті жел де Ойыма ойран салып осы бір үн Бауырымды ұстарамен кескілеуде. Немесе Үн біткен бұлай емес тегіс неге? Қайта орал, сиқырлы үн көріспеген Апыр ай әлгі бір үн қайдан шықты, Адам ба қанатты бір періште ме? «Ән» өлеңі бойынша мынадай сұрақтар қою арқылы өлеңнің физика тұрғысынан шешімін табуға болады. Ән – күй, яғни музыклық дыбыстар қалай пайда болады, қалай таралады. Дыбысты адам құлағы қалай қабылдайды, құлақтың осы тұста атқаратын функциясықандай? Бұл сұрақтарға толқындардың таралуы бойынша жауап береміз.

15 слайд

16 слайд
1.3 ЖЫЛУ От та болғым келмейді! Жылуым бар. Жылуымбар келіңдер, жылыныңдар. Сәби болғым келеді. Сондай – ақ Менің де бір шуағым бар жинаған, Бұлтты күндей буырқанам, қиналам Өзімді емес, өзгелерді жылытайын, Жарық дүние, жақсылығыңды қи маған. Яғни, бұл өлеңдерді «Жылу» тақырыбын өткенде пайдалана аламыз.

16 слайд

17 слайд
ІІІ. МЕХАНИКАЛЫҚ ҚОЗҒАЛЫС. Мұқағалидың «Қозғалыс» өлеңін оқып көрсек физикадағы механикалық қозғалыстың анықтамасындай болары сөзсіз. Ағылады екен – ау бұлай халық, Бар адам бір адамдай тұр ойланып, Немесе Бар әлемнің осында көз жанары Барлық нәсіл Ильичтің өз қонағы Жер кіндігі іспеттес осы жерде Қозғалады дүние қозғалады. Қозғалады мұхиттар, материктер Тілдеспей ақ бір – бірін түсінгендей Шындығында қозғалыс Мұқағали айтқандай барлық денелерге, табиғаттағы нәрселердің бәріне, бүкіл материялық дүниеге тән қасиет.

17 слайд

18 слайд
Аспан денелерінің тәулік бойы аспан әлемінде қозғалатынын білеміз. Түні бойы Ай мен жұлдыздардың қозғалысын бақылуға болады. Міне осы қозғалыс Мұқағали өлеңдерінде көптеп кездеседі. Бұл тақырыпты Мұқағалидың мына өлеңімен бастауға болар еді. Аспан мен Жер, Уақыт заман жайлы… Соны ойлап көңіл шіркін алаңдайды деп ақын өзі айтқандай табиғаттың түрл і құбылыстарын жырға қосады. Тағы да таң атады, күн шығады. Түн келеді, Тіршілік тыншығалы, Ауысып алма кезек тұрсын әлі, Ей, менің өмірімнің күн шуағы. (Күн шуағым) 1.4 Планеталардың қозғалысы

18 слайд

19 слайд
«Күн ауысып барады» өлеңіндегі, Күн ауысып барады түнге қарай, Шығыста, — кеш, Батыста – кірген арай, Күн шыққан жерден әркез түн келеді, Маған солай, білмеймін, кімге қалай – деген Мұқағали жолдарын планеталар қозғалысы тарауында пайдалануға болады. Жарық күн мен түннің алма кезек ауысуының басты себебі Жердің өз осінен үздіксіз айналуы .

19 слайд

20 слайд
Мәселен, «Батар түн» өлеңіндегі мына шумаққа ой жіберейік: Батар күн, келер түн, Атар таң, шығар күн. Бәріңе, бәріңе, бәріңе құмармын! Осы мен, осылай мәңгілік тұрамын, Осы мен , сірә да өлмейтін шығармын. Өмірім, сірә да әріден басталған Әріден басталып, мәңгіге тасталған. Осы мен, өлмейтін шығармын Сәл ғана мызғып – ап, қайтадан тұрартын. Ақын дәл болжап кеткен., естеліктер жазылып жатыр.

20 слайд

21 слайд
ОЛ СӘЛ МЫЗҒЫДЫ ДА, МӘҢГІЛІК ЖАҢА ӨМІРІ БАСТАЛДЫ. ӨЙТКЕНІ ХАЛЫҚ ЖҮРЕГІНЕН ТЕРЕҢ ОРЫН АЛЫП, ӨЛЕҢДЕРІ ӘНГЕ АЙНАЛЫП, ЖҮРЕК ЖАРДЫ ЛЕБІЗДЕР, ЗЕРТТЕУЛЕР БОЛАШАҚТА БЕЙІНДІ БАҒЫТТАРДА ЖАЗЫЛАТЫН ФИЗИКА ОҚУЛЫҚТАРЫНДА М.МАҚАТАЕВ ӨЛЕҢДЕРІН ЕНГІЗУ АРҚЫЛЫ, ҰЛТТЫҚ МҮДДЕМІЗГЕ САЙ ТҮСІНІКТІ ДЕ ОҚУЛЫҚТАР ҚОЛДАНЫС ТАПСА.

21 слайд

22 слайд
ҚОРЫТЫНДЫ. МҰҚАҒАЛИДЫҢ КЕЗ – КЕЛГЕН ӨЛЕҢДЕР ШУМАҒЫН АЛЫП, ОНЫҢ ӘРБІР СӨЙЛЕМІНІҢ ӘР СӨЗІН ТАЛДАСАҚ, ОЛАРДЫҢ СЫРЫ ФИЗИКАЛЫҚ ТҰРҒЫДАН АШЫЛМАҚ. ӘР СӨЗІ ӨМІРДІ ТАНЫП – БІЛУГЕ, АДАМНЫҢ ДҮНИЕ ТАНЫМДЫҚ КӨЗҚАРАСЫН ҚАЛЫПТАСТЫРУҒА ЫҚПАЛЫН ТИГІЗЕДІ. ТАБИҒАТТЫ СҮЮГЕ, ОНЫ ҚОРҒАУҒА ШАҚЫРАДЫ.

22 слайд

23 слайд

23 слайд

24 слайд

24 слайд