Өзін-өзі тану және оның тәсілдері

1 слайд
ӨЗІН ӨЗІ ТАНУ ЖӘНЕ ӨЗІҢДІ ТАНУ ӘДІСТЕРІ Орындаған: Каирбекова Қ. Т.

2 слайд
Өзін - өзі жүзеге асыру - бұл тұлғаның жетілген өзіндік реттеу, өзіндік басқару негізінде пайда болатын, жақын ортада өзінің әлеуметтік статусын жоғарылату қажеттілігінен туындаған, өзін-өзі көрсету және өзін әлеуметтік тәжірибе субъектісі ретінде өзін-өзі бекіту бойынша дербес, саналанған, арнайы ұйымдастырылған іс-әрекеті. Осы процестің психологиялық механизмдері ретінде мыналарды бөліп көрсетуге болады тұлғаның арнайы түрде ұйымдастырылған өзін-өзі зерттеуі (өзін-өзі тану);адамның өз қасиеттері, қабілеттері, әлеуметтік құндылықтары жөніндегі түсініктердің қалыптасуы (өзін-өзі анықтау); өзіне бағытталған сыртқы талаптарды мақсатты түрде зерттеу,солармен өз әлеуметтік кемелдігін салыстыру, яғни өзінің әлеуметтік талаптарға сай болута дайындығын анықтау (өзін-өзі саналау);өзін-өзі тәрбиелеу міндеттерін бөліп алу, қоғамдық пайдалы іс- әрекет барысында өз жеке басы бойынша тәрбиелеу жұмысын жоспарлау, өзін-өзі ұйымдастыру, өзін-өзі талдау, өзін-өзі қадағалау, өзін-өзі бағалау түрлерін анықтау (өзін-өзі дамыту).

3 слайд
 Тұлғаның көптеген әлеуметтік іс-әрекет түрлерінің ішінде ақыл-ой және соған байланысты тұлғаның дамуындағы өзін-өзі бағалау сұрақтары маңызды орын алады. Студенттер өзінің даралық ерекшелігін сезіну ретінде өзгелер мен қатынас жүйесіндегі өз орнын табу үшін ұзақ уақыт өзгерістерден өтеді. 

4 слайд
Өзін-өзі тану пәні- адамның өзін-өзі тануына, өзінің ең жақсы қасиеттерін анықтауға, өз ар- ұжданын сақтап, әрқашанда АДАМ деген атқа лайық болуына ықпал етеді.

5 слайд
ӨЗ I Н-ӨЗ I ТАНУ ПРОЦЕС I - БҰЛ ӨЗ I Н I Ң БОЙЫНАН ҚАНДАЙДА Б I Р ҚАСИЕТТ I АНЫҚТАУ. БҰЛАРҒА:  Өз i н-өз i танудың түс i ну және түс i не алмау деңгей i.  Мақсаттылық  Өз мүмк i нд i г i нді, қасиет i нді білу  Өз i н-өз i танудың аяқталмауы

6 слайд
 1.Өз i н-өз i танудың түс i ну және түс i не алмау деңгей i. Адам қарапайым өм i р сүред i, оқиды, еңбектенед i, қарым- қатынасқа түсед i, өз-өз i мен сөйлесед i. Өм i р барысында көптеген дәйектер жиналып (өзге және өзі жайлы), санада бекітіліп, түсініп немесе түсіне алмауы, яғни өзіне деген қатынасына бақылау жасай алмауы қабілетінің төмендегі байқалады. 2.Мақсаттылық. Жеке адам өз алдына қандайда бір мақсат қояды және бағыттылығын, қабілеттілігін, тұлға қасиеттерін қолдана отырып, сол мақсатқа жетуге тырысады. Осы жағдайда әрекет арқылы өзін-өзі бағалауы, талдауы, өзін-өзі тануы жүзеге асады. 3. Өз i н-өз i танудың қанығуы әртүрл i өм i рл i к жолдарында кездесед i. Тұлға тек жағдайды, өзге адамдарды б i л i п қана қоймай, өз мүмк i нд i г i н, қасиет i н, өз i нде б i лген жөн. 4. Өз i н-өз i танудың аяқталмауы - бұнда ересек адамдардың бұнда ересек адамдардың өм i р i бай және шынайы тұлға.

7 слайд
 Өз i н-өз i танудың психологиялық механизм i - ол тұлғаның құндылық мағыналық өз i нд i к реттелу i, өз i н i ң барлық жеке дара, типт i к қасиеттер i н, эмоционалдылық-ер i кт i к, мотивациялық танымдық жет i лд i ру i.

8 слайд
 Өзін-өзі тану процесі - өзін тану, білу мақсатына жету әрекеттердің ауысуы, ал өзін-өзі тану құралы - өзін-өзі бақылау, өзіндік талдау, өзін басқалармен салыстыру. Өзін-өзі бақылау өз іс-әрекетін, қылығын, ішкі жағдайларына бақылау жасау және ол мақсат-бағдарлы болып келеді. Өзін-өзі бақылау – мінездік сипатын, қарым-қатынас ерекшелігін, тұлға қасиеттерін анықтауға мүмкіндігін тудырады. Өзін-өзі талдау, өзін-өзі бақылау арқылы және бақылаудың соңында талдау жасалынады. Алайда, адам өзін үнемі өзгелермен салыстырады, ал салыстыру әдісі өзін-өзі тану компоненті ретінде өзін-өзі бағалауы қалыптасады. Моделдеу – бұл өзін-өзі танудың арнайы тәсілі. Мысалы, психологтың көмегіне сүйену, алайда, психологпен әңгіме жүргізуде, қарым-қатынас жасауға кез келген адам жете бермейді. Сондықтан өзіндік нәтижесін өңдеу жұмысын дербес жүргізуге болады. Моделдеу - жеке дара қасиеттердің бейнеленуі. Мұның қарапайым әдістері - өзін суреттеу , «Мен қазіргі шақта», «Мен болашақта», «Мен дос ретінде», «Мен студент» т.с.с. сурет өзіндік талдауды жеңілдетеді (мен қандаймын?, менде қандай қасиеттер басым?, мен нені қажет етемін? )

9 слайд
АВСТРИЯЛЫҚ ҒАЛЫМ К. ЛОРЕНЦ АДАМНЫҢ ӨЗІН ТАНУҒА ҚАЛАУЫНЫҢ БОЛМАУЫ, ӨЗІН ТАБИҒАТТЫҢ БІР БӨЛІГІ РЕТІНДЕ ҚАРАСТЫРҒЫСЫ КЕЛМЕГЕНДІКТЕН ДЕП ЕСЕПТЕЙДІ. КЕДЕРГІ КЕЛТІРЕТІН ТОПТАРДЫ ТӨМЕНДЕГІДЕЙ КӨРСЕТТІ. 1. Талдау, бағалау, қабылдау әрекеттерінің қалыптасуынан, ұқсастыру мен рефлексия құралдарының дұрыс қолдана алмауы, өзін тұлға ретінде қабылдауға, дәлме-дәл қабілетінң төмен болуы. 2. Өзін тануда қорқыныш сезімнің болуы, қоршаған ортаның талабына сай өзін бағалауға тырысу. Аталған кедергілерді жеңуде адамның бойындағы үрейді, қорғаныс және сақтануды қалыптастыру, өзін- өзі сыйлау деңгейі мен өзін-өзі тану әдісі арқылы адамды оқыту, өзін-өзі тәрбиелеуде ең тиімдісі болып табылатын – бұл адам алдына өз бетінше мақсат қоя білу, сол мақсатқа жетуге өз еңбегімен жетуге тырысу.

10 слайд
Өзін-өзі тану – бұл өзін тану мен тұлғалық, интеллектуалдылық ерекшеліктері және қасиеттері, басқа адамдармен қарым- қатынас , өз бойынан белгілі бір қасиеттерді қабылдау процесі. Өзін-өзі тану өзіндік сана құрылым компонент ретінде әрекет етеді. Өзін-өзі тану аймағына және саласына сана, бейсана, адамның сыртқы және ішкі дүниесіндегі әрекет, тұлғаның позитивті сәйкестілігінің қалыптасуы, оның өзін-өзі тануына қолайлы жағдайлар тудырып, өзін-өзі жетілдіру мен өзін-өзі жүзеге асыруына ықпал етеді.

11 слайд
Теңестіру (лат.) — психологияда көп мәнде қарастырылады (теңдестіру, маңызы б i рдейл i к, ұқсату, біркелкілік, ұқсастық):  - өзін басқа адамммен, басқа адамдармен олармен эмоциональдық байланыс орнату негізінде теңдестіру;  -өзімен немесе «менің» әртүрлі аспектілерімен өзін-өзі теңестіру. Мысалы, атымен жынысымен, ролімен, өзінің кейбір қасиеттерімен;  -бір заттарды (біреуді) тану, бұл мғынада стимулды тану, қылмыскерлерді теңестіру,адамды кәсібімен және басқалармен теңестіру.  - ө зін-өзі тану мәселелері позициясынан алдыңғы екі аспект маңызды болып табылады.

12 слайд
Рефлексия (латын сөзі.) - (өзінің ішкі қалпы жайлы ойлау, өзін-өзі талдау) – өткенге мән беру, адамның бірнеше рет өз әрекеттерінің, ойларының басына қайта қайту қабілеті, сырттан бақылаушы позициясында тұру ептілігі, өзінің істеген істерін қайта ойлау, өзін-өзі тануды қоса алғанда. Әдетте психологияда рефлексияның келесі түрлерін келтіреді:  қарым-қатынастық — оның обьектісі басқа адам және оның қаракеттер i н i ң себептер i мен ішкі әлемін түсіну болып табылады. Бұл жерде рефлексия басқа адамды тану механизмі болады;  тұлғалық — таным обьектісі, сол танымды іске асрушы тұлғаның өзі, оның қасиеттері мен сапалары, мінез-құлықтық мінездемесі, басқалармен қатынас жүйесі болады;  интеллектуалдық —, әртүрлі тапсырмаларды шешу барысында, шешімдердің әртүрлі шешімін табу.

13 слайд
ӨЗІНДІК ДАМУДЫҢ ШАРАЛАРЫ: Ес, ойлау, елестету, көңіл бөлу, сөздер, қабылдау, қабілеттіліктер. Ой іс-әрекеттерінің ережелеріне құру. Когнитивті қабілеттерді дамыту үшін уақытты қолдану. Жұмыс орнын ұйымдастыру. Ақпаратты түсіну жағдайлары. Көңіл бөлудің дамуы. Шығармашылық-ол тез қабылдау.

14 слайд
МЕН-КОНЦЕПЦИЯСЫ ( ТОЛЫҒЫРАҚ ) БАСЫҢЫЗ    Өзін-өзі басқара алу өзіндік сананың өзіне қатынасы, өзін сыйлауы және өзін бағалауы сияқты эмоционалдық кұрамдастықтарымен тығыз байланысты. Өзін-өзі бағалау — бір жағынан, өзін тану аумағындағы интегративті жұмыстың нэтижесі болса, екіншіден өзіне эмоционалды-кұндылық жағынан қатынасы. Өзін бағалау - тұрақсыз шама, ол өркендей келе, әр түрлі болып өзгереді. Өзін-өзі бағалау бастапқы кезде басқалардың өзін бағалауының интериоризациясының нәтижесі - соңынан эмансипацияланып айналадағылардың бағасынан қылықты ішінен басқару үрдісіне айналады. Рухани өсу баланың алғашқы өсу дәуірінен қалыптасады, оның «Мен» деген сөзі қалыптасады. «Мен» образында «шынай-Мен», «идеалды-Мен» деңгейлері пайда болады. Жасөспірімдік және бозбала мен бойжеткендік кезеңде «Мен» - тұжырымдамасы нығайып, «Мен» сипатын, образын ұғыну тереңірек сипатта болады. Өзін-өзі бағалауы қалыптасады. Өзін-өзі тану және өзіндік сана жоғары даму деңгеіне жетеді.

15 слайд
“ Өз i н-өз i тану” рухани-адамгерш i л i к б i л i м беру мынадай жалпы мақсаттарды алдына қояды:  әрб i р оқушының өз i н i ң жан дүниес i н сез i ну i не және өз i н i ң дербест i г i н түс i ну i не ықпал ету; жеке тұлғаның жан-жақты қалыптасуана өм i рл i к- маңызы бар мынадай түй i нд i құз i реттерд i мақсатты түрде дамыту арқылы ықпал ету;  өз i н i ң өм i рл i к позициясын анықтау;  әр түрл i мәселелерд i адамгерш i л i к нормаларға сәйкес конструктивт i шешу;  өз i не, адамдарға және қоршаған әлемге i зг i л i кт i қарам –қатынас жасау;  адамдарға қолдан келгенше көмек беру,  туыстарына және i с-әрекеттер i нде шынайы болу;  жасампаздық белсенд i л i к, азаматтық және отан сүйг i шт i к таныту;  адамгерш i л i к тұрғысынан таңдауға даярлығын таныту және өз ойы, сөз i мен i с i не жауыпты болу;  қоғамға қызмет ету дағдыларын i с жүз i нде іске асыру.

16 слайд
БЕЛГІЛЕНГЕН ЖАЛПЫ МАҚСАТТАР КҮНДЕЛІКТІ ПРАКТИКАДА: - жеке тұлғаның өзін-өзі анықтауына және өзін барынша іске асыруына көмектесетін жасампаздық құндылықтарды үйретуге бағытталған біртұтас білім беру процесін құру; - балалардың жас ерекшеліктерін ескере отырып, жеке тұлғаның рухани-адамгершілік әлеуетінің дамуына ықпал ететін ақпараттық білім беру кеңістігін құру; - басқа оқу пәндері мазмұнының құндылықтық мәнін күшейту; қоғамға қызмет етуге бағытталған оқудан тыс және мектептен тыс тәрбие рөлін арттыру; - мектеп пен отбасының әлеуметт i к сер i ктест i г i н, мұғал i мдерд i ң ата-аналар, қамқоршылар, тәрбиеш i лермен тығыз ынтымақтастығын дамыту арқылы жеке тұлғмның рухани- адамгерш i л i к қалыптастыру үш i н жағымды алғышарттар жасауды құру жолдарымен жүзеге асыруылуы мүмк i н. Нақты практикада белг i ленген мақсаттар мен рухани- адамгерш i л i к б i л i мн i ң басым бағыттары оқушылардың өз i н-өз i танудағы белг i л i б i р оқу жет i ст i ктер i не қол жетк i зуге мүмк i нд i к беред i.

17 слайд
Өзін-өзі тәрбиелеу адамның жеке «Мендігін»- жүйелі түрде зерттеуін, қажымас қайраттылықты, үлкен ерік-жігерлік күшті қажет етеді. Өзін-өзі тәрбиелеу мектебі адамнан көптеген күш-қайратты жоғары дәрежедегі ұйымдастырушылықты, өзіне деген сын көзбен қарауды талап етеді. Неміс ақыны Ф.Логау былай деп тегін айтпаған шығар: «Өзіңмен өзің түскен күрес — ең қиын күрес, өзіңді өзің жеңген жеңіс – ең ұлы жеңіс».