Пән: Психологиялық білім беру негіздері Білім беру траекториясы Дәріс тақырыбы:Психологиялық кеңес берудің негізгі түрлері мен мақсаттары Оқытушы: п.ғ.м.,оқытушы Ә.К.Толқынбаева

1 слайд
ҚАЗАҚ СПОРТ ЖӘНЕ ТУРИЗМ АКАДЕМИЯСЫ ОЛИМПИАДАЛЫҚ СПОРТ ФАКУЛЬТЕТІ Дене мәдениеті және спорттың теориялық негіздері кафедрасы Пән: Психологиялық білім беру негіздері Білім беру траекториясы Дәріс тақырыбы:Психологиялық кеңес берудің негізгі түрлері мен мақсаттары Оқытушы: п.ғ.м.,оқытушы Ә.К.Толқынбаева

2 слайд
 Дәріс жоспары:  Кеңес берудегі негізгі жол табулар және олардың түрлері.  Р.В. Овчарова ұсынған кеңес берудің тиімді және тиімсіз жақтары  Қарым – қатынастың 3 негізгі сипаттамасы

3 слайд
 Психологиялық кеңес беруді әр түрлі адамдар қажет ететіндіктен және әр түрлі себептерден көмек сұрайтындығынан кеңес беруді клиенттердің жекелей ерекшеліктеріне, сонымен қатар мәселенің мазмұнына қарап, бірнеше түрлерге бөлуге болады:  1.Жеке бастық психологиялық кеңес беру. Кеңес берудің бұл түрі жиі және көп адамдарда кездеседі. Бұндай кеңес беру адамның тұлғалық сұрақтарымен, уайымдарымен айналысады. Бұндай кеңес алуға келген клиент айналадағыларынан өз проблемасын жасыруға тырысады. Мысалы: психологялық немесе мінез-құлықтағы жетіспеушілік, маңызды адамдармен қарым-қатынас, әр түрлі қорқыныштар, сәтсіздіктер, психогендік аурулар (дәрігердің қарауын қажет етпейтін) және т.б. Бұндай кеңес беруде адамның өз-өзіне көңлі толмаушылығы, интеллектік мәселелерін, қарым-қатынастарын жатқызуға болады.  2.Жанұялық кеңес беру. Бұндай кеңес беру түрі адамның өзінің және басқасының, туысының жанұясындағы мәселелермен айналысады. Тағы да болашақ жар таңдау, семьядағы қарым-қатынас, конфликтілерді шешу жолдары, әйелі мен күйеуінің туыстарымен қарым-қатынасы, айырылысу кезіндегі ерлі-зайыптылардың мінез- құлықы және т.б. сұрақтар қарастырылады.  Жанұялық психотерапияның ең қажетті кезеңдерінің бірі-терапевттік сұраныстың құрылуы. Сұраныс жасаушы адам психотерапевтке басқарушы өтініш жасайды. Мысалы: «Менің балам нашар оқиды, менің балам тіл алмайды.Оның басқаша болуына жағдай жасаңызшы» т.б.  Бұдан өтініш жасаушы адамның жанұяда болып жатқан жағдайлардан өз жауапкершілігін алып тастап, оны балаға немесе психотерапевтке аудара салатынын байқауға болады. Сұраныс құрылымымен қатар психотерапевт жанұя мүшелерінің мүмкіндік жағдайларын зерттейді. Яғни «Сіздің өміріңізге жақсы нәтижеге бірге жеткен кездерінің болды ма және ол қалай болды?» деген сұрақтар қойылады.

4 слайд
 Терапевттік сұраныстың құрылуы кезеңіндегі психотерапия барысында әрбір жанұя мүшелеріне қойылған және әр жанұя мүшесі нәтижесіне жеткісі келген мақсаттардың зерттелуі қажет. Бұл кезеңде психотерапиялық жұмысты өткен кезеңнен қазіргі өтіп жатқан кезеңге ауыстыру керек. Өткен шаққа тек жанұя мүшелерінің мүмкіндік жағдайларын ізденуде ғана оралуға болады.  Әрбір жанұя мүшелері мақсаттарының құрылуы жанұяның біртұтас психологиялық организ ретінде құрылуына әкеледі.  Жанұялық психотерапияның барлық сеанстарының барысында келесі әдістерді қолдануға болады:  -көлеңкелі және белгілі бір тәжірибе зерттеулерін теңестіру;  -2 деңгейлі кері байланысты қолдану;  -психоскульптура, жанұялық психодрама.  Психотерапия аяқталуы құралған мақсаттарға жетуді көздейді. Жанұялық шекарада жәнепсихотерапевттік араласу көлемінен тұратын жанұялық психотерапияның бұл екі түрі бір-бірін толықтырып отырған.  Жанұялық кеңес беру- кеңес берушімен бірігіп жанұядағы өзара әрекеттің өзгеруін және жеке тұлғаның өсу мүмкіндігіне жағдай жасау үшін жанұя мүшелерінің проблемаларын анықтауды мақсат ретінде қояды.  Жанұялық кеңес беру әдістері мен тәсілдерінің көп түрлілігі көптеген теориялық концепциялармен негізделген. Қазіргі уақытта олардың арасындағы қатардағыларына: мінез-құлық психотерапиясы; Оның ішінде рационалды-эмотивті терапия; жүйелік бағыт,эмпириялық терапия жатады.

5 слайд
Жанұялық кеңес беруді жүргізу барысында жоғарыда айтылған мектеп өкілдерінің практикалық тәсілдерін бағытқа ала отырып, жанұялық кеңес берудің мынадай негізгі принциптері мен ережелерін құруға болады: 1. Кеңесші мен клиенттің жайғасуы; 2. Қойылған мәселе бойынша ақпарат жинау; 3. Психотерапиялық келісімді талқылау кезеңі; 4. Пациент мәселесін нақтылау; 5. Кеңес беру; 6. Экологиялық тексеру кезеңі.

6 слайд
Отбасылық кеңес беру процесін шартты түрде 5 фазаға бөлуге болады: 1. Байланыс орнату; 2. Проблемаларды анықтау; 3. Іс-әрекет фазасы; 4. Шешім қабылдау фазасы; 5. Кері байланыс фазасы;

7 слайд
 Бастапқы гипотезаны қатаң ұстанады. Диагнозды нақты қояды және емдеудің нақты жолдарын ұсынады. Сонымен отбасына психологиялық кеңес беру жұмысы оның жүргізуді негіздейтін түрлі теориялық көзқарастарға сүйенеді. Отбасылық кеңес берудің мазмұны мен оның түрлері отбасы мүшелерінің жас шамаларына және психологиялық даярлығына қарай бағдарланады.Кеңес алушымен дауласумен аяқталған кездесу болашақта клиентті шындықты жасыруға немесе психологиялық көмектен бас тартуға мәжбүр етеді.Кеңес алушыға өзінің шешімін зорлап міндеттеп береді, асығыс кеңестер мен ұсыныстар береді.Психолог кеңес алушыны «көрмейді», «естімейді» және «сезбейді». Ол өзінің айтқандарына ғана көніл аударады. Кейде клиенттің «аузын ашқызбай» тек өзі сөйлейді. Кеңес алушыға шағымдары бойынша қатал ескертулер жасап, оның қылықтарын жамандыққа жориды. Кеңес алушыны әшкерлеуге тырысады немесе моральдық талаптарға жүгіндіреді.  Психолог клиентпен айтарлықтай байланыс орнатпайды. Психолог пен клиент кездесулері уақытында өтпейді. Психолог клиентке барлық мәселені жан-жақты талдап, оның себептерін толық түсінуге және проблемаларды бірлесіп шешуге ұмтылады. Тиімсіз отбасылық кеңес берудің көрсеткіштері Психолог клиенттің әр қадамына ырзашылығын білдіріп, оны өзімен бірге қосылып проблеманы шешу жолында қызмет жасауға шақырады. Психолог клиент алдында тұрған проблемалар туралы қорытынды мен ұсыныс беруге асықпайды, ол кеңес алушыға ыңғайлы жағдай туғызуға ғана асығады. Психолог кеңес алушының жағдайын қызығушылықпен тындап, оның проблемаларын обьективті анықтау үшін кеңес алушының «ізімен жүріп», терең және жан жақты түсініп алады.  Психолог клиентке үлкен сенім артатынын сөзбен немесе басқа да бір әдіспен жеткізеді, оны эмоцияналды түрде қолдайды және өзінің тілектестік сезімін білдіруі арқылы оған өзінің қиындықтарын айтқызады. Психолог кеңес алушының құқығы н құрметтейді, кәсіби қарым-қатынас жасау шараларын шамасы келетіндерімен шектейді. Психолог клиенттің өзінің мәселері бойынша шешім қабылдауға қабілетті екеніне сезінеді. Психолог клиентпен белгіленген бір уақытта кездесіп, оның проблемалары бойынша және кеңес берудің жүруі бойынша пікір алмасады.  3.Психологиялық-педагогикалық кеңес беру. Бұған балаларды оқыту мен тәрбилеуге байланысты сұрақтарды жатқызамыз. Сонымен қоса, ересектердің педагогикалық біліктілігін көтеру сұрақтары, балалар мен ересектер ұжымын басқару мәселелері қарастырылады.  - рухани және моральдық хал-ахуал саласында: ішімдікке бой ұрудан құтылу, отбасының дәстүрлері мен тұрақтылығын сақтау, отбасы мүшелерінің құнды бағаларын қолдау;  - бала тәрбиесі саласында: мектепке үйрену мәселесін шешу; мінез-құлық ауытқушылығын анықтау және оны түзеу; психологиялық, тіл дамыту, психотерапиялық, заңгерлік көмек көрсету, педагогикалық хабарсыздықты, сапасыздықты, дәрменсіздікті болдырмау және т.б,;

8 слайд
 4.Іскерлік кеңес беру. Бұндай кеңес беру түрі адамда қанша іс-әрекет түрі болса, солардың барлығына да қатысы бар сұрақтармен айналысады. Іскерлік кеңес беру деп, адамдардың іскерлік мәселелерді шешуі айтылады. Бұған мамандық таңдау, адамның түрлі қабілетін дамыту мен жетілдіру, оның еңбегін ұйымдастыру, жұмысқа қабілеттілігін жоғарылату, іскерлік келіссөздер жасауға үйрету жайлы мәселелер зерттелінеді.  Кеңес берудегі негізгі жол табулар және олардың түрлері.  Психологиялық кеңес топтық және жеке даралық формада жүргізіледі. Топтық кеңес беру алдын ала жүргізілген жеке даралық кеңес беруден кейін ұйымдастырылады. Онда психологиялық проблемалары ұқсас адамдар топталады және мыенадай түрлерге бөлінед - бір және бірнеше реттік;  - жеке ұсыныс бойынша;  - шақыру және бағыттау нәтижесінде;  - толықтырушы тестілеусіз, толықтырушы тестілеумен, т.б.  Жеке даралық кеңес беру мазмұны клиенттің тапсырмасымен анықталады. Психологтар психикалық даму кезеңдерін әрі нақты кезеңдегі механизмді білуі тиіс. Демек жеке даралық кеңес беру схемасы мына үлгіде ұсынылады: өзара іс-әрекет тапсырмалар мазмұны (тапсырыстың мәтіні) – психикалық дамудың механизмдері (психологиялық тапсырма) – психикалық даму мөлшерінің мазмұны.  Клиенттің психологиялық тапсырмасының қалыптасуында психологқа адамның өзіне ден қоюға, маманның философиялық және адамгершілік-этикалық айқындалуын талап ететін өмір мағынасы туралы сұрақтарға жауап іздеуге тура келеді.,  Топтық кеңес берудің мақсаты – адамдар арасындағы жүйені зерттеу болып табылады. Бұл қарым-қатынас мазмұны әр түрлі болуы мүмкін. Топтық кеңес беруде психологтың міндеті – топ мүшелерінің өзара қарым-қатынас құралын табу, кеңес беру барысында әсер етудің типтері мен олардың мазмұн, тұрақтылығын айқындау.  Психолог кеңес беру кезінде зайырлы әңгімеге бармай-ақ, тым жабыла немесе ашыла бермей, өзінің ойын еркін игере білуі тиіс. Әсіресе гипотезаны ұстануға бара бермеу керек, өйткені ол жалған болып шығуы мүмкін. Тиісті себептерсіз клиенттің пікірін елемейтіндей немесе беделін түсіретіндей тура сұрақ қоюға бармау керек, әңгіме қарымталы және өктем болмауы керек.

9 слайд
 Жалпы, жоғарыда айтылған психологиялық кеңес берудің ережесін сараптай келе, Р.В. Овчарова ұсынған кеңес берудің тиімді және тиімсіз жақтарына назар аудару керек.  Тиімді кеңес беру  Тиімсіз кеңес беру  - Психологтың клиентпен кездесуі өтеді, олар пікір алмасады.  - Психолог клиенттің құқығын құрметтейді, кәсіби араласудың шараларын, шамасы мен шегін сақтайды. Психолог клиенттің өзінің шешім қабылдау қабілетіне сенеді.  - Ол ауызша және басқа да әдіспен мұны өзінің кеңес алушысына көрсетеді, эмоционалды түрде қолдайды. Ол клиентке өзінің сезімін білдіру мен қиындықтарын айтуға мүмкіндік береді.  - Ол клиенттің жағдайын білгірлікпен объективтендіреді (ойды айқындау арқылы) және субъективтендіреді (клиенттің және өзінің сезімі арқылы).  - Проблемаларды анықтауда ол клиенттіңайтқандарына мән береді.  - Ол қорытынды мен ұсыныс беруге емес, клиентке жағдай жасауға ғана асығады.  - Ол клиентке алғысын білдіріп және бірге қызмет жасауды ұсынады.  - Ол мәселені түсінуге және проблемаларды бірлесіп шешуге ұмтылады. - -- Психологтың клиентпен кездесуі өтпейді.  - Психолог айтарлықтай байланыс орнатпайды.  - Психолог клиентті «көрмейді», «естімейді» және сезбейді. Ол өзінің айтқандарына жөнсіз қарайды. Клиентке де сөз бермейді.  - Клиентке өзінің шешімін айтады. Асығыс кеңестер мен ұсыныстар береді.  - Клиентті дауласуға, ақталуға, шындықты жасыруға мәжбүр етеді.  - Бастапқы гипотезаны қатаң ұстанады. «Диагноз» қояды және «емдеу» ұсынады.

10 слайд
 Жалпы, жоғарыда айтылған психологиялық кеңес берудің ережесін сараптай келе, Р.В. Овчарова ұсынған кеңес берудің тиімді және тиімсіз жақтарына назар аудару керек.  Тиімді кеңес беру  Тиімсіз кеңес беру  - Психологтың клиентпен кездесуі өтеді, олар пікір алмасады.  - Психолог клиенттің құқығын құрметтейді, кәсіби араласудың шараларын, шамасы мен шегін сақтайды. Психолог клиенттің өзінің шешім қабылдау қабілетіне сенеді.  - Ол ауызша және басқа да әдіспен мұны өзінің кеңес алушысына көрсетеді, эмоционалды түрде қолдайды. Ол клиентке өзінің сезімін білдіру мен қиындықтарын айтуға мүмкіндік береді.  - Ол клиенттің жағдайын білгірлікпен объективтендіреді (ойды айқындау арқылы) және субъективтендіреді (клиенттің және өзінің сезімі арқылы).  - Проблемаларды анықтауда ол клиенттіңайтқандарына мән береді.  - Ол қорытынды мен ұсыныс беруге емес, клиентке жағдай жасауға ғана асығады.  - Ол клиентке алғысын білдіріп және бірге қызмет жасауды ұсынады.  - Ол мәселені түсінуге және проблемаларды бірлесіп шешуге ұмтылады. - -- Психологтың клиентпен кездесуі өтпейді.  - Психолог айтарлықтай байланыс орнатпайды.  - Психолог клиентті «көрмейді», «естімейді» және сезбейді. Ол өзінің айтқандарына жөнсіз қарайды. Клиентке де сөз бермейді.  - Клиентке өзінің шешімін айтады. Асығыс кеңестер мен ұсыныстар береді.  - Клиентті дауласуға, ақталуға, шындықты жасыруға мәжбүр етеді.  - Бастапқы гипотезаны қатаң ұстанады. «Диагноз» қояды және «емдеу» ұсынады.

11 слайд
 Қарым – қатынастың 3 негізгі сипаттамасы ба...