#1 слайд
Өткен тақырыпты еске түсіру • Белгілердің тұқым қуалау заңдылықтарын зерттейтін ғылым? • Генетикалық заңдылықтарды тұңғыш қалыптастырған ғалым • Дәл сол нәруыздар синтезіне жауап беретін, бірақ нуклеотидтік жүйелігі әр түрлі сәйкес хромосомалардың дәл сол үлескілерінде болатын гендер • Асбұршақта генінің түсі бойынша аллельдер • Әр түрлі екі аллель алған зигота . • Көрінбей қалатын белгі • Бірдей екі аллель алған зигота • Будандастыру кезінде кіші әріппен белгіленген ген • Моногибритті будандастыру кезінде Мендель тәжірибелерінде бірінші ұрпақ будандарының барлығындағы түстің пайда болуы

1 слайд

#2 слайд
Сабақтың тақырыбы: Сабақтың тақырыбы: Генотиптік өзгергіштік. Генотиптік өзгергіштік. Мутациялық өзгергіштің түрлері.Мутациялық өзгергіштің түрлері.

2 слайд

#3 слайд
Өзгергіштік - организмнің бойындағы түрлі белгілер мен қасиетттердің сыртқы орта факторларының әсерінен өз геруі Өзгергіштік Генотиптік немесе тұқым қуалайтын өзгергііштік, бұған мутациялық өзгергіштік жатады Фенотиптік немесе тұқым қуаламайтын өзгергіштік , бұған модификациялық өзгергштік жатады

3 слайд

#4 слайд

4 слайд

#5 слайд

5 слайд

#6 слайд
Мутагендер дегеніміз не, олардың қандай түрлері бар? • Мутация сыртқы орта факторларының әсерінен пайда болады, оларды Мутагендер деп атаймыз. • Мутагендердің 3 түрі бар: физикалық, химиялық, биологиял ық .

6 слайд

#7 слайд

7 слайд

#8 слайд
Генотиптің өзгеру сипатына қарай мутацияның қандай түрлері бар? • Генотиптің өзгеру сипатына қарай мутациялар: гендік, хромосомалық, геномдық, цитоплазмалық • Гендік немесе нүктелік мутация -ДНҚ құрамындағы генде өзгеріс болады. ДНҚ-дағы нуклеотидтердің орны өзгереді, ДНҚ молекуласындағы бір нуклеотидтің түсіп қалуы мүмкін, немесе бір нуклеотидтің орнына басқа нуклеотид орналасады. • Хромосомалық мутация түрлі хромосомалық өзгерістерге байланысты болады. Бұл жағдайда хромосомаларды құрылымы өзгереді. Ондай өзгерістер хромосомаішілік және хромосомааралық болып келеді.

8 слайд

#9 слайд
• Хромосомалық мутация түрлі хромосомалық өзгерістерге байланысты болады. Бұл жағдайда хромосомаларды құрылымы өзгереді. Ондай өзгерістер хромосомаішілік және хромосомааралық болып келеді. • Хромосомаішілік өзгерістерге мыналар жатады: дефешенсия - хромосома ұштарының жетіспеушілігі; делеция - хромосоманың бір бөлігінің үзіліп түсіп қалуы; инверсия – хромосома бөлігінің 180 - қа бұрылуына байланысты гендердің орналасу ретінің өзгеруі ; дупликация - хромосоманың белгілі бір бөлігінің екі еселенуі. Хромосомааралық өзгерістерге хромосоманың бір бөлігінің ғана ұқсас емес басқа бір хромосомамен ауысып кетуі жатады, оны транслокация дейді.

9 слайд

#10 слайд

10 слайд

#11 слайд

11 слайд

#12 слайд
• Геномдық мутация дегеніміз - жасушадағы хромосомалар санының өзгеруіне байланысты болатын өзгергіштік. Митоз бен мейоз кезінде хромосома саны теңдей бөлінбей, не көбейеді, не азаяды. Көбейсе полиплоидия , азайса анеуплоидия немесе гетероплоидия деп атайды . • Гаплоидты хромосома санының еселеніп көбеюін полиплоидия деп атайды. Полиплоидия құбылысы табиғатта кеңінен тараған, олар табиғи жағдайлардың әсерінен пайда болатындығы дәлелденді. Мәдени өсімдіктердің көпшілігі табиғи полиплоидты формалар. Хромосома санының еселену дәрежесіне қарай 3 n - триплоидты, 4 n - тетраплоидті, 5 n - пентаплоидті болыпкеледі. • Анеуплоидия немесе гетероплоидия хромосома санының гаплоидті жиынтыққа еселенбей өзгеруінің нәтижесінде пайда болады. Бұлқұбылысты ең алғаш К. Брид жас дрозофила шыбынындағы жыныспен тіркесіп тұқымқуалау заңдылығын зерттеу барысында байқаған болатын.

12 слайд

#13 слайд

13 слайд

#14 слайд

14 слайд

#15 слайд
• Цитоплазмалық мутаци я. Цитоплазмалық тұқымқуалауды зерттеудің негізін 1908 - 1909 жылдары неміс ғалымдары К. Корренс пен Э. Баур салған. Цитоплазмалық тұқымқуалау негізінен аналық жол мен жүреді, өйткені аналық жасушада цитоплазманың мөлшері көп, ал аталық жасушада цитоплазма мөлшері аз. Сонымен цитоплазмалық мутация плазмогендердің өзгеруі нәтижесінде организм белгілерінің өзгеруі болып табылады. Плазмогендер тек пластидтер мен митохондрияларда ғана болады.

15 слайд

#16 слайд
Есеп.Полиплоидия Берілгені: Қызылша өсімдігінің хромосома жиынтығының диплоидты саны 2 n=18. Негізгі санды – х - ты қолданып, мынадай өсімдік түрлерінің: а) үшплоидты; ә) тетраплоидты; б) пентаплоидты, гексаплоидты хромосома жиынтығын анықтаңдар. • Шешуі: Егер қызылша өсімдігінің диплоидты саны 2 n=18 - ге тең болса, ал гаплоидты жиынтығы, жыныс жасушаларының мейоздық жолмен бөлінуіне байланысты гаплоидты саны: n=9 - ға тең. • Жауабы: а) үшплоидты 3*х=3*9=27 • ә) тетраплоидты 4*х=4*9=36 • б) пентаплоидты 5*х=5*9=45 • гексаплоидты 6*х=6*9=54

16 слайд

#17 слайд
Бекіту сұрақтары: • Мутациялық және модификациялық өзгергіштікті салыстырыңдар • Мутациялық өзгергіштіктің мәні неде? • Полиплоидтар дегеніміз не, оның маңызы қандай? • Мына сөйлемдерді толықтырыңдар: А. Мутагендердің —— түрі бар, оларға ———— мутагендер жатады. Ә. Хромосомалардың белгілі бір бөлігінің екі еселенуін ———, ал хромосоманың бір бөлігінің үзіліп түсуін ——— деп атайды. Б. Хромосомалар санының екі еселенуін ———, үш еселенуін ——, ал төрт еселенуін ——– деп атайды.

17 слайд

#18 слайд
Тест 1. Мутация тудыратын факторлар А) мутагендер В) анеуплоидия С) гетероплоидия Д) токсиндер Е) полипло идия 2. Сыртқы орта жағдайларының әсерінен организм генотипінің өзгеруі А) генотиптік өзгергіштік В) тұқымқуалайтын өзгергіштік С) Модификациялық өзгергіштік Д) мутациялық өзгергіштік Е) модификациялық, мутациялық өзгергішті к 3. Әртүрлі жұпқа жататын пішініне қарай ажыратылатын хромосома А) гаплоидты В) гомологтыемес С) гомологты Д) аллельді Е) соматикалық 4. Хромосомалардың қызметі : А) органикалық заттарды тасымалдау В) тұқымқуалау С) бөліну, ақпараттарды тасымалдау Д) көмірсуларды тасымалдау Е) нәруыздарды синтездеу 5. Цитоплазмалық тұқымқуалауды зерттеудің негізін салған А) К. Коренс, Э. Баур В) Э. Чермак – Зейзенаг С) С. С. Четвериков Д) И. Н. Вавилов Е) К. де Фриз

18 слайд

#19 слайд
Жауаптары: 1. А; 2. С; 3. В; 4. В; 5. А;

19 слайд

#20 слайд
Үйге тапсырма : §52. Кесте толтыру.

20 слайд