Қанның құрамы мен қызметі

1 слайд
ҚАННЫҢ ҚҰРАМЫ МЕН ҚЫЗМЕТІ

1 слайд

2 слайд
Қан  - ағзадағы ішкі сұйық ортаның бірі. Ол қантамырларының тұйық жүйесін бойлай ағып, тасымалдау қызметін атқарады. Қан барлық мүшелердің жасушаларына қоректік заттар мен оттегін жеткізеді және тіршілік әрекетінің өнімдерін зәр шығару мүшелеріне тасымалдайды.

2 слайд

3 слайд
Қанның құрамы Ересек адам ағзасында шамамен 5 литр қан болады. Қан - ағзадағы дәнекер ұлпасының бір түрі. Қанның мөлшері дененің 8% шамасындай. Ол плазмадан және плазмаға араласқан пішінді заттардан құралады. Ондай пішінді заттарға эритроциттер (қанның қызыл түйіршіктері), лейкоциттер (қанның ақ түйіршіктері) және тромбоциттер (қан пластинкалары) жатады.

3 слайд

4 слайд
Плазма негізінде еріген органикалық және бейорганикалық заттары бар судан тұрады. Плазма құрамының өзгеруі ағза үшін өте қауіпті. Қанға үздіксіз көптеген заттардың қосылуына қарамастан, плазманың құрамы өзгермейді. Плазмадаға артық заттар зәр шығару мүшелері арқылы шығарылады: қан өкпеде көмір қышқыл газынан, ал бүйректе - судың артық мөлшері мен онда еріген минералды тұздардан арылады.

4 слайд

5 слайд
Қан топтары  – бір биологиялық түр дарабастары қанының иммуногенетикалық белгілері. Адамның қан тобы ұрықтың жатырда даму барысында қалыптасып, өмір бойы өзгермейді. Қан белогының құрамында агглютинин деп аталатын ерекше заттар болады. Олар a және b әріптерімен таңбаланады.

5 слайд

6 слайд
Барлық адамдардың қаны 4 топқа бөлінеді: I, II, III, IV. Қан беретін адамды   донор  (латынша « donore» - сыйлаушы), қабылдайтын адамды - реципиент  (латынша « recepiens» - қабылдаушы). Қаны I топка жататын адамдардың қанын барлық топқа ( I, II, III, IV) аз мөлшерде (200-300 мл) құюға болады. II топқа жататындардың қанын III және IV топқа береді. III топтағылардың қанын III, IV топқа, ал IV топтағылардікін тек IV топқа құюға болады (1-кесте). Егер қан топтары сәйкес келмесе, эритроциттер желімденіп қалады да, аяғы сәтсіздікке ұшырайды.

6 слайд

7 слайд
Қан топтарының үйлесімділігі

7 слайд

8 слайд
Эритроциттер Эритроцит – қанның қызыл түйіршіктері. Диаметрі 7 - 10 мкм – ге дейінгі екі беті ойыс диск тәрізді. Жетілгендерінде ядро болмайды. 1 мм ³ қанда 4, 5 - 5 млн эритроцит болады. Эритроцитте қанға қызыл түс беретін гемоглабин болады. Гемоглабиннің негізгі қызметі оттекпен көмірқышқыл газын тасымалдау. Эритроциттің тіршілік ұзақтығы 120 күн. Гемоглабин оттегімен қосылып оксигемоглабин түзеді. Гемоглобин оттектен басқа иіс газымен қосылып, карбоксигемоглабин түзеді. Адамның эритроциттерінің диаметрі 7, 5 мкм, қалыңдығы 1 - 2 мкм. Қанның 1 мм3 - де шамамен 4, 5 – 5 млн, жаңа туған нәрестенің 1 мм3 қанында 6 - 7 млн эритроцит бар. 3 айдан соң оның мөлшері азайып, қалыпты мөлшерге (5 млн) келеді.. - орташа тіршілік ұзақтығы 120 күн. - сүйектің қызыл кемігінде түзіледі. - бауыр мен көкбауырда жойылып отырады. - қызметі : өкпеден ұлпаларға оттегіні, ал ұлпалардан өкпеге көміртегіні тасымалдайды .

8 слайд

9 слайд
Лейкоциттер Лейкоциттер - құрамында ядросы бар, бірақ гемоглобині жоқ клеткалар. Ересек адам қанының 1 мкл мөлшерінде 6000 - 8 000 лейкоцит болады.  Лейкоциттер саны организм күйіне, тәулік мезгіліне байланысты өзгеріп отырады.

9 слайд

10 слайд
Тромбоциттер Тромбоциттер - ядросыз жалпақ клеткалар, домаланған пішінді келеді. Олар жілік майында түзіледі де қан құрамында 5-11 күн шамасындай болады, одан кейін бауырда, өкпеде және көкбауырда ыдырап бұзылады да, организмде қайтадан жаңасы түзіледі. Тромбоциттердің негізгі қызметі - қан ағуын тоқтатуға және қанның ұюына қатысу.

10 слайд

11 слайд
Қанның ұю процесі механизмінің негізіне 1871 ж. А.Шмидт ұсынған ферменттік теория алынған. Бүл теорияға сөйкес ұю процесі үш кезеңде өтеді де, плазма құрамындағы 13 фактор мен тромбоцит факторларының (10- нан астам) қатысуымен жүреді. Плазма факторлары ашылу ретіне қарай нөмірленіп, рим цифрларымен, ал тромбоцит факторлары араб цифрларымен белгіленеді. Егер плазма қүрамындағы факторлардың біреуі жетіспесе, онда қан қю қабілетінен айырылады (мысалы, \ТИ-фактор жетіспегенде  гемофилия   дерті байқалады).

11 слайд

12 слайд
 Дені сау адамда қанша қан жасушалары болады? (25 триллон эритроцит, 80 миллиард лейкоцит,2 триллион тромбоцит)

12 слайд

13 слайд
Қанның атқаратын қызметтері:  асқорыту – қан, ұлпалар мен мүшелерге қоректік заттарды, суды, минералды тұздарды және витаминдерді тасымалдайды;  бөліп шығару – қан бөліп шығару мүшелері арқылы ыдырау өнімдерін шығарады;  тыныс алу - өкпе мен ұлпалардың арасында газ алмасу процесін қамтамасыз етеді;  регуляторлық - әр түрлі мүшелердің гуморальдық реттелуін анықтайды, ағзада гормондар мен басқа заттарды жеткізеді, олар мүшелердің қызметіне әсер етеді (күшейтеді немесе бәсеңдетеді)  қорғаныш – қанның құрамында фагоцит қабілеті бар жасушалар болады және арнайы ақуыздар - антиденелер болады, олар улы ағзалардың көбеюіне кедергі жасайды да оларды бөліп шығарады.  терморегуляторлық – қан ағзаның тұрақты дене қызуын сақтайды

13 слайд

14 слайд
« Сандар сыры»  1. 4,5- 5 л – қанның жалпы қалыпты мөлшері.  2. 45 % - қандағы формалы элементтер.  3. 90 % - қан құрамындағы су.  4. 7-8 % - нәруыздар.  5. 0.9% - плазмада минералды тұздар.  6. 120 күн – эритроциттердің тіршілік ұзақтығы.  7. 2-4 күн – лейкоциттердің тіршілік ұзақтығы  8. 6-8мың – 1 м³ қандағы лейкоциттер саны.  9. 55% - қан флазмасының көлемі.  10. 0,12%- плазмада еріген глюкоза  11. 5-11 күн- тромбоциттердің тіршілік ұзақтығы

14 слайд

15 слайд
 – қанның формалық элементтері дегеніміз ( қан жасушалары)  – гемоглобин өкпеден мүшелерге ( оттекті тасиды)  – гемоглобин дегеніміз ( қанның қызыл түсті пигменті)  – фагоцитоз дегеніміз ( ағзаның қорғану реакциясы)   – қанның ұюына қатысады ( тромбоциттер)  – қанның құрамы ( плазма және қан жасушалары)  – қаназдық ( анемия)  – қан жасушаларының ішіндегі ең ірісі ( эритроциттер)  – қаназдықты емдеуде қолданылатын дәрумен (В12)  – амеба тәрізді қозғалады (лейкоциттер)  – плазманың нәруыздары (альбумин, фибриноген, глобулин)

15 слайд

16 слайд
тапсырма: «Қан аруларын білесін бе?» Гемофилия ауруы- Қан аздық ауруы – Ақ қан ауруы -

16 слайд

17 слайд
Дұрыс жауапты таңда плазма – қанның мөлдір, түссіз сұйықтығы; плазма құрамында 58 – 70 % су бар; плазма құрамында 90 – 92 cу бар; плазма құрамында 0, 2 – 1, 8 % cу бар; фибриногені жоқ қан плазмасы сарысу деп аталады. плазма құрамында 7 – 8% нәруыз бар; плазма барлық қанның 55% - ын құрайды; плазма барлық қанның 65% ын құрайды;

17 слайд

18 слайд
Эритроциттерге тән қасиеттерді таңда Қызыл қан жасушалары; 1 мм3 қанда олардың 6 – 8 мыңы бар; 1 мм3 қанда олар 4, 5 – 5 млн болады; Сүйек кемігінде түзіледі; Қызметі – қанды ұйыту; Тіршілік ұзақтығы – 120 тәулік; Ядролық жасушалар;

18 слайд

19 слайд
Анықтаманы бер 1. Қан 2. Эритроциттер 3. Гематолог 4. Гемофилия 5. Гемоглобин 6. Глобулин

19 слайд

20 слайд
Білімді тексеру тесті

20 слайд

21 слайд
1 . Адам қаңқасы қанша сүйектен тұрады? A. 185 B. 195 C. 150 D. 220 E. 200 2. Тұлға қаңқасын құрайтын сүйектерді атап бер: A. қабырға, бұғана, төстік B. төстік, омыртқа жотасы, бұғана C. қабырғалар, жауырын, жамбас D. омыртқа жотасы, қабырғалар, төстік E. аяқ, қол сүйектері 3 . Цитология ғылымы нені зерттейді? А. жасушаларды B. ұлпаларды; C. өсімдіктерді D. вирустарды E. жануарларды 4. Тұңғыш рет 1736 жылы қандай ғалым бидай ұнынан желімгіктелген нәруыз алды? А. Э. Фишер B. Р.Воклен C. В.Браконно D. Я.Беккори E. Ч.Дарвин 5. Ферменттер қандай қызмет атқарады? А. катализаторлық B. тасымалдау C. акпараттық D. энергиялык E. катализаторлық және ақпараттық

21 слайд

22 слайд
6. Протоплазма дегеніміз не? А. жасушанын ішіндегі сұйыктык B. ядро C. жасушанын сұйықтығы мен ядро D. жасуша органоиді E. цитоплазма 7. Жасушаның бейорганикалық заттарын ата А. тұздар B. көмірсулар C. нәруыздар D. липидтер E. қышқылдар 8. Жасуша дегеніміз: А. ағзаның ең кіші бөлшегі. B. ұлпа C. органоид D. жапырақ E. қан 9. Бейорганикалық заттарды сіңіріп, органикалық зат түзетін ағзалар: A. кірпікшелі кебісше. B. өсімдіктер C. амеба D. бактериялар E. жануарлар 10.Ұйқы рефлексін зерттеген ғалым: A. П. К. Анохин B. И. П. Павлов C. Н. И. Пирогов D. И. И. Мечников E. И. М. Сеченов

22 слайд

23 слайд
11. Қыналарға ең қажетті жағдай: A. ылғалды топырақ B. құнарсыз топырақ C. оттегіне бай таза ауа D. қара топырақ E. көмір қышқылға бай ауа 12. Кіндік тамыр жүйесі бар өсімдік: A. пияз. B. жүгері. C. күріш. D. бидай. E. бақ - бақ 13. РНҚ молекуласының тізбегі: A. 5 B. 1 C. 3 D. 4 E. 2 14. Продуценттер дегеніміз: A. саңырауқұлақтар B. жануарлар C. адам D. өсімдіктер E. вирустар 15. Ең алғаш жасушаны ашқан: A. Т. Шванн B. Р. Гук C. М. Шлейден D. Ч. Дарвин E. Р. Вирхов

23 слайд

24 слайд
16. Қан айналу жүйесінің негізгі қызметі: A. заттарды тасылмалдау, тіршілік әрекеттерін реттеу B. көмір қышқыл газын тасылмалдау C. оттегін тасымалдау D. артық қоректік заттар қорын жинау E. газ алмасу процесіне қатысу 17. Жыныс жасушасы A. зигота B. нейрон C. ұрық D. гамета E. сома 18. Тірі ағзалар жиынтығы жер бетінде құрайды A. ғаламшар биомассасын B. құрлық биомассасын C. ауа биомассасын D. орман биомассасын E. су биомассасын 19. Адам өкпе бөлігінің саны: A. 5 B. 3 C. 2 D. 4 E. 1 20. Хромосомалардың бар жері: A. рибосома B. клетка орталығы C. цитоплазма D. ядро E. лизосома

24 слайд

25 слайд
8701 152 82 72 – Динара Балғабайқызы

25 слайд