Қазақ қамшысының қасиеттері

1 слайд
Жамбыл облысы әкімдігінің білім басқармасы Мойынқұм ауданының білім бөлімінің «Әлтай Төлепбергенов атындағы орта мектебі» коммуналдық мемлекеттік мекемесі             Ғылыми жоба тақырыбы: Қазақ қамшысының қасиеттері   Секция:  Этномәдениеттану           Орындаған:  Кәрібай Нұрмұқасан Ерғалиұлы Сыныбы: 5 Жамбыл облысы, Мойынқұм ауданы, Ә. Төлепбергенов атындағы орта мектеп. Жетекшісі:  Оспанова Ақерке Серібайқызы Ә. Төлепбергенов атындағы орта мектебінің биология пәні мұғалімі Жұмыс орындалған жыл: 2022-2023

2 слайд
Зерттеу жұмысының мақсаты: Қазақ қамшысына оның түрлеріне жан – жақты ғылыми түрде сипаттама бере отырып, оның қасиеттеріне тоқталу Зерттеу жұмысының міндеті: - Қамшының шығу тарихына тоқталу; - қамшының жасалу жолдарына сипаттама беру; - қамшының түрлеріне тұжырым жасау; - қамшының біз білмейтін қасиеттеріне шолу; - Қазақ халық ауыз әдебиетіндегі қамшы туралы өлеңдер мен жырларды саралау. Зерттеу жұмысының жаңашылдығы:  Қазақ халқының тұрмысында ерекше орын алаған - қамшы туралы мәліметтер жинақталып, оның түрлеріне сипаттама берілді. Қамшының қасиеттері ғылыми түрде көрсетілді.

3 слайд
Жасалу жолы Дойыр қамшы үшін ені бір тұтамнан кем емес, ұзындығы 4-5 қарыс қайысты алып оны алақанына 1-2 тұтамдай кең етіп қалдырып (11,5 см ұзын, ені 7 см) үзбесінен бастап 24 таспаға бөліп біркелкі етіп өткір пышақпен таспалап тіледі. Таспаларды жұмырлап, тегістеп қырнап, майдалап жонып (оны "сыдыру" деп атайды), қырып өңдейді. Ортасына қайыс өзек салып қатайтқан, ұшына ала 2 елідей қайыс және қорғасын сым салып салмағын ауырлата түскен. Өрімнің ұшын 4 см бөлігін таспалап көктеп түйіп аяқтаған. Қамшының қырғыз өрім, қырық сегіз таспа дейтін түрлері бар. Бес таспа қамшыны кей жерлерде бесқасқа деп атайды. Қамшының таспадан өзек салынған түрлері: дойыр қамшы, бұзаутіс сары ала қамшы, дырау қамшы. Соңғы тіркестегі дыр сөзін дырдай жігіт деген тұрақты теңеу құрамындағы дыр сыңарымен төркіндес деуге болады. Дырау қамшы мен дыр қамшының мағынасы бірдей, тек біріншісі – жалпыхалықтык сипаттағы, екіншісі – аймақтық қолданыстағы атаулар. Соғыс-ұрыс қаруы ретінде қолданылатын қамшының дырау, біртартар, бесқасқа тәрізді, сондай-ақ қазұялы қамшы деген түрлері де бар.

4 слайд
Ерте кезде Қазақтарда қамшының мынадай түрлері болған . 1. Тобылғы сапты қамшы 2. Мүйіз сапты қамшы 3. Ырғай сапты қамшы 4. Орама сапты қамшы 5. Сарала қамшы 6. Сылдыр қамшы 7. «Қасиетті (киелі)» қамшы 8. Жыланбауыр қамшы 9. Шыбыртқы қамшы (бишік) 10. Дырау қамшы 11. Дойыр қамшы 12. Жортуыл қамшы 13. Білеу қамшы 14. Бала қамшы 15. Өзекті қамшы 16. Шашақты қамшы 17. Жеңсе қамшы 18. Шолақ қамшы 19. Күдері қамшы 20. Күмістелген қамшы 21. Алтындалған қамшы 22. Ат қамшы (ат жүргіш)

5 слайд
2.1 Қамшының өзіндік қасиеттері Қазақ өмірінде қамшы – өнер туындысы, қамшы – рухани күш-қуат, қамшы – сый-сыяпат, қамшы – жігіт пен қыздың сәні мен салтанаты, қамшы – азамат айбыны, қамшы – шебер қолдың айғағы, қамшы – алса қару, қалса мұра екенін білетіндер аз. Демек, қамшымыз тек ат айдайтын құрал ғана емес, айта алсақ, сөйлете білсек, мақтанарлық қасиетті әрі қастерлі қазына мыз да екен. Құдалық жол-жоралғыда қамшы қайтару деген бар. Қыз айттыруға келген жігіт жағының басшысы (жігіттің әкесі, «жаушы» т.б.) қамшысын қыз үйінің төріне іліп кеткен. Егер қыз әкесі келісімін бермесе, көп ұзатпай қамшыны иесіне қайтарып жіберген. Мұны қамшы қайтару дейді. Баланы бесікке саларда жүгенді ат ұстайтын ер-азамат, ел қорғайтын батыр болсын деп қамшыны кебенекпен бірге жапқан және тақымыңнан тұлпар кетпесін, бәйге беремес шабандоз бол деп бесіктің екі жағынан қамшы үйіріп те тілек тілеген. Қазақта «қамшы сабы сынса – әйел өледі, пышақ сабы сынса – күйеуі өледі» деген әрі ырым, әрі сөз тіркесі бар. Ертеректе осы белгілерді қолдана отырып, ерінің немесе әйелінің қайтыс болғанын білдірген.

6 слайд
Ұсыныс 1. Бізге мұра болып келген қасиетті қамшы жасау технологиясын еңбек сабақтарында үйрету; 2. Жас өспірімдер арасында қамшыға байланысты ұлттық ойындарды жандандыру; 3. Елімізде қамшы жасайтын шеберханалар салу.