Қазақ тілін оқыту әдістемесінің тарихы. (Ғылыми жұмыс)

1 слайд
Қазақ тілін оқыту әдістемесі

1 слайд

2 слайд
Сабақтың жоспары: • 1.Қазақ тілін оқыту әдістемесінің тарихы. • 2.1935 жылға дейінгі мақалалар.

2 слайд

3 слайд
А. Байтұрсынов - – қазақ балаларының ана тілінде сауат ашуына да көп күш жұмсады. 1902 жылдан бастап ашылған үш жылдық бастауыш мектептерде шәкірттер сауат алдымен орыс тілінде ашатын. Қазақша оқылатын пәндердің тілі қазақша болғанмен, жазуы, яғни ресми түрде қабылданған графикасы жоқ еді. Сондықтанда әр мұғалім өз ыңғайына қарай не орыс, не араб жазуларын пайдаланатын. А.Байтұрсынов бастаған бір топ қазақ зиялылары 1905 жылы 26 шілдеде Ресей Империялық Министрлер Советінің Председателі петиция жазады. Ондағы қойған талаптардың бастылары: «қазақ даласында оқу-ағарту ісі дұрыс жолға қойылсын, ол үшін ауыл мектептерінде балалар қазақша сауат ашатын болсын. Оқу ана тілінде жүргізілсін» т. б. Осы талаптарды жүзеге асыру үшін А. Байтұрсынов қазақша оқу құралы (1912) тұңғыш әліппе құралын жазды. Мысалы, 1892 жылы Қазанда басылған «Букварь для киргизов» деген құралы жеті рет қайта басылып, 1925 жылға дейін қазақ мектептерінің негізгі оқу құралы ретінде пайдаланылып келген. А. Байтұрсынов 1926 жылы «Әліпбидің» жаңа түрін осы күнгі суреттермен берілген Әліппе кітабын жазды. Ал бұл «Әліпбидің» 1928 жылы Қызылордада шыққан 3-басылымы қазақ тілінде басылған кітаптар көрсеткішінде төмендегіше бағаланды: «Жаңа құрал қазақ тұрмысына үйлесімді суреттері бар. Емлесі жаңа. Қазақстан білім ордасы мектептерде қолдануға ұйғарған... Ахметтің 7 рет басылған бұрынғы «Әліпбиі» («Оқу құралы») қазақ жұртына орасан көп пайда келтірген еді... Бірақ соңғы кездерде жаңа тәртіптер шыға бастағаннан кейін ол «Әліпби» әдіс жөнінен де, мазмұн жағынан да ескірген. Мынау жаңа «Әліпбиі» бұрынғысынан қай ретте болса да аса артық. Бұл «Әліпбидің» мазмұны қазақ жағдайына қарай, мемлекет білім кеңесінің жаңа программасына үйлесімді болып шыққан. Әңгімелері балалар үшін қызық, жеңіл, заманға лайық «Әліпби» көңілдегідей болып шыққан».

3 слайд

4 слайд
• 1912 жылы мектеп балаларына қазақша сауаттандыратын «Оқу құралын» жазғаннан кейін көп ұзамай енді мектепте қазақ тілін пән ретінде үйрететін оқулық жазуға кіріседі. Бұл оқулықтың фонетикаға арналған 1-бөлімі «Тіл құралы» деген атпен алғаш рет 1915 жылы жарық көрді. Осы кітаптың морфологияға арналған 2-бөлімі 1914 жылы, ал синтаксиске арналған 3-бөлімі 1916 жылы басылып шығып, 1928 жылға дейін әлденеше рет қайта басылып пайдаланылып келді. • «Тіл құралы» - қазақ мәдениетінде бұрын болмаған соны құбылыс. Оның қазақ жұртшылығы үшін мүлде тың дүние екендігін оқулықтың кіріспесінде автор арнайы атап өтеді. Ол осы оқулықты қазақ грамматикасына қатысты категориялардың әрқайсысына тұңғыш қазақша терминдерді ұсынады. Күні бүгінге дейін қолданып жүрген «зат есім, сан есім, етістік, есімдік, одағай, үстеу, шылау, бастауыш, баяндауыш» деген т.б. сан алуан лингвистикалық ғылыми терминдердің баршасы А. Байтұрсыновтікі. • Оқулықтың тағы бір құндылығы қазақ тілінің грамматикалық басты салалары -– фонетика -– дыбыс туралы ғылым, морфология –- сөз құрамын зерттеу, ал синтаксис сөйлем құрылысын зерттеу т. б. деп саралап тұңғыш тыңнан ғылыми жол салуында болып отыр.

4 слайд

5 слайд
• Ғалымның тіл үйретудегі сіңірген еңбегі мұнымен шектелмейді. Ол қолданбалы грамматиканы да жазған болатын. Бұл жұмысын «Тіл жұмсар» деген атпен екі бөлімді кітап етіп, 1928 жылы Қызылордада шығарған еді. • А. Байтұрсынов қазақ тілін оқыту әдістмесінің іргетасын қалаушы. Ол - Қазақ тілін дыбысқа бөліп оқыту арқылы сауаттандыру әдісінің негізін салды. Бұл салада бірнеше әдістемелік мақалалар жазып, соның негізінде 1920 жылы Қазанда «Баяншы» деген атпен методикалық кітапша шығарды. Мұнда автор мұғалімдерге «Әліппені» пайдаланудың, сауат ашу әдістерінің жол-жобасын көрсетіп берді.

5 слайд

6 слайд
• Сөйтіп ғұлама ғалым өзінің алдына жүйелі бағдарлама қойып, бұларды біртіндеп шешуге кірісті. Ол алдымен қазақша сауат аштыруды көздеп «Оқу құралды» жазды, онан соң қазақ тілінің ғылыми грамматикасы «Тіл құралын» ұсынды, тілді дұрыс жұмсай білу тәртібін көздеп «Тіл жұмсарын», төртінші -– сауат аштыру, тілді оқытудың әдістемесін жасауды алып, «Баяншыны» жазды. • А. Байтұрсынов - қазақ тілінен оқулық, бағдарлама жазып, қазақ тілін оқыту әдістемесінің дамуына зор үлес қосқан белгілі ғалым болды. А. Байтұрсынов - қазақ тілін оқыту әдістемесінің іргетасын қалаушы

6 слайд

7 слайд
1935 жылға дейінгі мақалалар Ұлы далада соғылған алғашқы қоңырау арқылы қазақ баласы мектеп табалдырығын аттады. Енд i осы б i л i м шаңырағында жүйел i түрде i ргел i пән рет i нде жүрг i з i лет i н сабақтардың оқулықтары мен оқу құралдары жазылып, олардың бағдарламалары жасалуы қажет болды. Бұл үлкен де ауқымды,әр i жауапкерш i л i г i мол i с ед i. Сондықтан да, ең алдымен,қазақтың көз i ашық оқығандарының бәр i де бұл i ске жабыла к i р i сед i.

7 слайд

8 слайд
Қазақ т i л i н оқыту мен оның әд i стемес i н i ң қалыптаса бастауына ХХ ғасыр басында шығып тұрған “Айқап”, “Қазақ”, “ Мұғал i м”, “Шолпан”, “Шора”, “Сана”, “Жаңа мектеп” т.б. сияқты басылымдардың қосқан үлес i н де айту парыз. Бұл басылымдарда жаңадан ашылып жатқан мектептерд i ң әртүрл i мәселелер i жүйел i түрде сөз болды. Ана т i л i н қалай оқыту керек, қазақ т i л i н i ң оқу құралын жазу мәселес i, педагогиканың нег i зг i ұстанымдарын анықтау жайы үнем i күн тәрт i б i нде тұрды. Айталық, Ж.Аймауытовтың “Ана т i л i н қалай оқыту керек?” деген мақаласы “Жаңа мектеп” журналының № 2 санында 1919 жылы жарияланады. Мақалада қазақ т i л i н оқытудың өз кез i ндег i өзект i мәселелер i көтер i лед i.

8 слайд

9 слайд
Ең әуелг i география, математика, табиғаттану, педагогика, қазақ т i л i, әдебиет, тарих т.б. пәндер i нен қазақ т i л i нде оқулық жазу i с i белсенд i түрде i ске асырыла бастады. С.Асфендияров,Ә.Бөкейханұлы, М.Жұмабаев, Х.Досмұханбетов, М.Тынышбаев, Ж.Ақбаев, Ж.Аймауытов, А.Байтұрсынұлы сынды қазақ халқының б i ртуар азаматтарының бұл бағыттағы бастамалары бүг i нг i таңда қалың оқырман қауымға белг i л i.

9 слайд

10 слайд
1910 жылдан бастап қазақ жазуын жаңадан түзумен айналыса бастайды. Өз i н i ң нег i зг i ғылыми ойларын ғалым 1912 жылдан бастап “Айқап” және “Қазақ” газеттер i н i ң беттер i нде жариялайды. Ұзақь i зден i стен кей i н автордың өз i нд i к әл i пби i дүниеге келед i. Бұл әл i пби нег i з i нен араб таңбасына нег i зделген, қазақ т i л i не толық икемделген нұсқа саналып, өз кезең i нде жерг i л i кт i ұстаздар арасында үлкен қолдауға ие болады

10 слайд

11 слайд
Ахмет Байтұрсынұлының мектеп туралы, оқу-б i л i м туралы ойлары 1914 жылғы “Қазақ” газет i н i ң № 62 санында жарияланған “Мектеп керектер i” атты мақаласында баяндалған. Онда ең әуел i мектеп i с i не керект i нәрсе рет i нде б i л i мд i, педагогика мен әд i стемеден хабары бар мұғал i м деген қорытынды жасайды. “Мектепт i ң жаны – мұғал i м” – дейд i ғалым. Мұғал i м қандай болса, оның мектеб i де сондай деген тұжырым айтады. Ек i нш i, оқыту i с i не керек құралдар қолайлы, әр i жұрттың бәр i б i рдей сыйлайтын сыйлы болуы қажет деген ой айтады.

11 слайд

12 слайд
Бастауыш мектепте қазақ тілін оқыту тарихы шартты түрде үш кезеңге бөлінеді. • 1.1917жылға дейінгі бастауыш мектепте қазақ тілін оқыту мәселесіне арналған еңбектер. • 2.1950 жылға дейінгі бастауыш мектепте қазақ тілін оқыту мәселесіне арналған еңбектер. • 3.Қазіргі заман бастауыш мектепте қазақ тілін оқыту мәселесіне арналған еңбектер.

12 слайд

13 слайд
• 20 ғасырдың басында орыс графикасына негізделген әліппелермен қатар,араб алфавитіне негізделген әліппелер де шыға бастады.Мұндай әліппелерге • М.Нұрбаевтың «Әліппесін» 1910 • З.Ерғалиұлының «Қазақ әліппесін» 1910 • Ғ.Дүйсенбаевтың «Қазақша ең жаңа әліппесін» 1912 • Қ.Серғалиннің «Қазақша әліппе кітабын» 1913 жатқызуға болады.

13 слайд

14 слайд
З.Ерғалиұлының «Қазақ әліппесін» 1910 • Қазақ тілінің әріптері белгілі бір ретпен,жүйемен берілгені көрінеді.Автор әліппесінің әрбір бетіне төрт сабақ жоспарын берген.Сонымен қатар қазақ әріптерін жеке - жеке емес.Қос -қостап өткізуді орынды санаған.

14 слайд

15 слайд
Қ.Серғалиннің «Қазақша әліппе кітабы» 1913 • Қазақ тілінің буындары мен дыбыстарын күнделікті ауызша сөйлеу тілімен байланыстырған.

15 слайд

16 слайд
• 1950 жылға дейін бастауыш мектепте қазақ тілін оқыту мәселесіне арналған еңбектер 20 ғасырдың 30 жылдарында қазақ алфавиті латын графикасына көшті.Бұл қазақ тілінде жаңа әліппелердің жасалуына ықпал етіп,сауат ашу проблемасын шешуге өзіндік үлесін қосты.Бұл кезеңде Д.Ысқақұлының «Балдырғаны» 1929 • Ғ.Мүсірепов пен Ғ.Байділиннің «Қызыл әскер әліппесі» 1930 т,б жарыққа шығып қазақ елін латын грфикасы негізінде сауаттандыру ісінде кеңінен қолданылды.

16 слайд

17 слайд
• А.Ысқақовтың «Қазақ тілін оқытудың түйінді мәселелері» еңбегінде: «20-30 жылдарда тіл мамандары алфавит,орфография,пунктуация,ана тілі оқулықтары,грамматикалар,сөздіктер және басқа құралдар жасаудың айналасында еңбек етті »,- дейді.

17 слайд

18 слайд
• Г.Бегалиев «Бастауыш мектепте қазақ тілі методикасының мәселелері» • Фонетика және морфология. • 1 сынып оқушыларын оқуға,жазуға,шығарма жазуға үйрету әдістері • Р.Сыздықова,Қ.Неталиева «Қазақ тілі пунктуациясының ережелері»

18 слайд

19 слайд

19 слайд

20 слайд

20 слайд

21 слайд
• 1957 жылы Қазақстан орталық комитетінің басшылығымен қазақ тілі мен әдебиетін оқыту мәселелерін жақсартуға арналған республикалық кеңес өткізілді.Кеңесте қазақ тілі мен әдебиетін жақсарту туралы мәселе қаралды.Осы жылдан бастап қазақ тілін оқыту методикасын зерттеуге ерекше мән беріліп, Қазақ ССР оқу министрлігінің Ы.Алтынсарин атындағы педагогикалық ғылымдар ғылыми - зерттеу институтының қазақ тілі және әдебиеті бөлімі қазақ тілі методикасының жүйелі курсын жасауға кірісті.

21 слайд

22 слайд
• Әмеди Хасенов қазақ тілі программалары мен оқулықтарын жетілдіру,жақсарту жөнінде көп еңбек сіңірді.197 жылы «Жай сөйлем синтаксисін оқытудың кейбір мәселелері», «Пунктуацияны оқыту жолдары» деген методикалық еңбектері жарық көрді.Ол әсіресе қазақ тілінің орфографиясы ғылыми методикалық жағынан терең зерттеу жүргізді.

22 слайд

23 слайд
• 1956 жылы белгілі әдіскер-ғалым Шамғали Сарыбаевтың “Қазақ тілі методикасының кейбір мәселелері” (1 бөлім фонетика мен морфология) деген кітабы шықты. Бұл оқулық методикаға қосылған үлкен бір оқу құралы болды. • 1920-1930 жылдар арасында қазақтың өнері-білімінің негізін салған, бір шоқ, үркердей, абзал азаматтардың бірі - Құдайберген Қуанұлы Жұбанов еді. Ол - қазақ тілі білімінің негізін қалаған көрнекті ғалым, тұңғыш филолог, профессор. Ол 1937 жылы “халық жауы” деп айыпталып, 1938 жылы қаза болды. Қ.Жұбановтың еңбектері 1966 жылға дейін тыйым салынып келді. 1966 жылы “Қазақ тіліндегі зерттеулер” деген еңбегі жарық көрді. • Ы.Алтынсарин қазақ халқының оқу - ағарту ісінің бастауы кезеңде тұрғаны, оның өз еңбектерін-де оқушының сөздік қорын молайтып, тілін дамытуға, халық тілін білуге, атап айтқанда, баланың тілін дамытуға айрықша мән бергенін көреміз.

23 слайд

24 слайд
• Ұлы педагог К.Д.Ушинскийдің сөзімен айтқанда “...кімде-кім оқушының тіл қабілетін дамытқысы келсе, алдымен оның ой қабілетін дамытуға тиіс”. • Қазақ ғалымдарының арасынан психология мен педагогика ғылымдарына орай еңбек жазған М.Жұмабаев тіл табиғатына зор баға береді. “Бала тілінің дұрыс өркендеуінің бірінші шарты балаға ұқпайтын сөз уйретпеу керек. Екінші – баланы өз тең балалармен бірге ойнату керек. Ал енді баланың тілін шын дұрыс жолға салатын, дұрыстайтын, байытатын-мектеп”, - дейді. • Фердинан де Соссюрдің тіл біліміне қосқан үлесін, көтерген проблемалары мен өзіндік концепцияларын танытатын еңбегі – “Жалпы лингвистикалық курс” деген кітабы. Мұнда көтерілген жеке проблемалар жөніндегі пікір таластары күні бүгінге дейін бір сабырлаған емес.

24 слайд