ҚИМАҚ ҚАҒАНАТЫ

1 слайд

2 слайд
қимақ қағанатының құрылуы мен тайпалық құрамы туралы мәліметтер жазба деректерде кездесті   Қытай тарих Сыма Цянь Парсы тарихшысы Гардизи Араб жазбаларында

3 слайд
 Өмір сүрген уақыты Аумағы  VII ғас. басы Монғолияның солтүстік- батысы  VII ғ. ортасы Алтайдың солтүстік аудандары, Ертіс өңірі  766-840 жылдары Батыс Алтай, Тарбағатай, Алакөл ойпаты  ІХ ғ. соңы Солтүстік-Шығыс, Орталық Қазақст

4 слайд
 Орта ғасырдағы парсы тарихшысы Гардизи Қимақ елінің құрамыда жеті тайпа болғандығын жазған. Олардың ішіндегі ең атақтылары қимақтар мен қыпшақтар дейді.  VII ғасырдың басында қимақтар Моңғолияның солтүстік-батысын мекендеген.  766-840 жылдарда қимақтар Батыс Алтайға, Тарбағатай мен Алакөл ойпаты аумағына қоныстанады.  840 жылы Ұйғыр қағанаты ыдырағаннан кейін оның құрамындағы біраз тайпалар: эймур, байандур, татар, ланиқаз, ажларлар және имек, қыпшақ тайпалары қимақ бірлестігіне енеді. Осы жеті тайпа негізінде Қимақ қағанаты қалыптасады.  Қағанаттың орталығы Имақия қаласы болды.  Екінші бір астанасы Алакөл көлінің жағасындағы Карантия қаласы еді.  Қағанатты билеуші адамды   «қаған»  деп атаған.

5 слайд
 Қағаннан екі саты төмен  «ябғу»  атағы болды.  Жеке тайпа көсемдерін « шадтүтік»  деп атаған.  Шонжарларға  «ұлы қаған», «кіші қаған»  немесе  «ябғу шад»  деген лауазымдар берілген.  Қимақ қағанатының саяси өмірінде әскери қызметкерлердің беделі күшті еді .  Қимақтардың ІХ ғасырда   «тоғыз-ғұздар»  жерінің бір бөлігін қол астына қаратқаны айтылса, ал Х ғасыр басында тоғыз- ғұздардың шекаралық қаласы – Шығыс Түркістандағы Жамлекес қаласын басып алғандығы айтылады.  Х ғасырдың екінші жартысында қимақтардың жеріне Қарахан мемлекеті шабуыл жасай бастаған.  Қимақтарда мал шаруашылығы басым болды.

6 слайд
 Гардизи былай деп жазады: «… қысқа арнап олар (қимақтар) әрқайсысы өздерінің шама-шарқына қарап қой,жылқы немесе сиыр етін сүрлеп алады».  Х ғасырда қимақ шонжарлары ислам дінін қабылдай бастаған.

7 слайд
 (ІХ ғасырдың соңы – ХІ ғасырдың басы)    Қимақ қағанатының тайпалық құрамы, құрылуы  R Ерте қытай деректеріндегі қимақтардың атауы:  Яньмо .  VII ғасырдың басында  қимақтар мекендегенаймақ:  Монғолияның солтүстік- батысы .  v  Сыма Цяннің жазуы бойынша, Монғол жерінің солтүстігінде өмір кешкен қимақтардың ішінде қыпшақтар да болған.

8 слайд
 VII ғасырдың ортасына қарай қимақтар Монғолияның солтүстік-батысынан көшті  Алтайдың солтүстік аудандары мен Ертіс өңіріне .  Осы мемлекеттің ыдыраған кезінде қимақтар өз алдына тайпа ретінде көріне бастады:  Батыс Түрік қағанаты .  766-840 жылдары  қимақтар Батыс Алтайға, Тарбағатай мен Алакөл ойпаты аумағына қоныстанады.

9 слайд
 840 жылы Ұйғыр қағанаты ыдырағаннан кейін оның құрамындағы біраз тайпалар:  эймур, байандур, татар, ланиқаз, ажларлар, имек, қыпшақ  тайпалары қимақ бірлестігіне енеді.  Осы жеті тайпа негізінде Қимақ қағанаты қалыптасады .  « Қимақ елінің құрамында 7 (жеті) тайпа болған. Олардың ішіндегі ең атақтылары қимақтар мен қыпшақтар »- деп жазған парсы тарихшысы:   Гардизи .  Қимақтар құрамында болған ең ірі және күшті тайпа:  Қыпшақтар .

10 слайд
 Қимақ қағанаты құрылды ІХ ғасырдың соңында .  Қимақ қағанатының аумағы:   Қазақстанның солтүстік-шығыс, орталық аймақтары .  Қимақ қағанатының орталығы:   Имақия қаласы .  Қимақ қағанатының оратлығы орналасты:  Ертіс бойында .  Қимақ қағанатының екінші астанасы:  Карантия .  Қимақтардың екінші астанасы Карантия қаласы орналасқан көлдің жағасы:  Алакөл

11 слайд
  Қағанаттың қоғамдық құрылысы Қимақ қағанатының жоғарғы билеушісі:   Қаған . Өкіметтің барлық билігі   қағанның  қолында болған. Ол кіші қағанды, ябғу, шад-түтіктерді өзі тағайынды. Бұл атақтан екі саты төменгі атақ:   ябғу . «Имек байғу»  немесе  «қимақ ябғу» :  бірнеше тайпа көсемдерінің атағы . Қимақтарда жеке тайпа көсемінің атағы : «Шад-түтік» . Қимақтарда қағанның жанындағы он бір іс басқарушының үлестік биліктері, жерлері:  мұрагерлік жолымен берілді . Қимақ қағанатының  саяси өмірінде  беделі күшті болған топ:  әскери қызметкерлер . Оларға көрсеткен қызметтері үшін  үлестік жерлер берілді . Махмұд Қашғаридің малы аз, көшіп-қонуға мүмкіндіктері жоқтарға берген атауы:   «жатақтар».

12 слайд
  Қағанаттың саяси жағдайы Қимақтар «тоғыз-ғұздар» жерінің бір бөлігін қол астына қаратты:  ІХ ғасырда . Х ғасырдың басында қимақтар басып алған тоғыз-ғұздардың Шығыс Түркістандағы шекаралық қаласы: Жамлекес . Х ғасырдың екінші жартысында қимақтардың жеріне шабуыл жасаған мемлекет:  Қарахан мемлекеті . ХІ ғасырда қарахандықтардың жорықтары жиілей түсті. Осындай жорықтардың әсерінен Қимақ қағанаты әлсіреп, ыдырай бастайды. Қимақ қағанатының құлауының себебі: 1)  Атақты қыпшақ тайпа көсемдерінің билік үшін таласуы . 2) Сыртқы қайшылық. Шығыстан батысқа қарай қоныс аудара бастаған түрік тілдес тайпаларының әсері. Қимақ қағанаты ыдырады:  ХІ ғасырдың басында .

13 слайд
  Шаруашылығы. Мәдениеті Қимақтарда басым болған шаруашылық:  мал шаруашылығы .   Гардизи :  «шаруалар өз мырзаларының малын бақты, …қысқа арнап олар (қимақтар) өздерінің шама-шарқына қарай қой, жылқы немесе сиыр етін сүрлеп алады»  деп жазады. Темір қорытудың нағыз мамандары, садақтың жебесін жасаудың хас шеберлері болған:   Қимақтар .

14 слайд
Ат әбзелдерін жасауда  оларға ешкім жетпеген. Қимақтардың басқа елдермен саудасында ең басты рөл атқарған:  Бағалы аң терілері . Қимақ тайпасы басқа түркі тілдес тайпалар сияқты сыйынған: ата- баба аруағына, Тәңірге . Х ғасырда қимақ шонжарлары қабылдай бастаған  дін :   Ислам . Қимақтардың қолданған жазуы:   Ежелгі түрік жазуы . Жазба деректердегі мағлұматтарда (Әбу Дулаф)  қимақтар қамыс қаламмен жазған. ІХ-Х ғасырларда қимақтардың  ежелгі түрік жазуымен  жазғандығын дәлелдейтін  айғақ :  қола айналардағы жазулар . ІХ–ХІ ғасырлардағы қимақтар мемлекеті өзіндік өсіп-өркендеу жолы бар, қалыптасқан, алғашқы патриархалдық–феодалдық мемлекет болған.

15 слайд