1 слайд
ҚАЗАҚСТАН БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
ШЫҒЫС ҚАЗАҚСТАН ГУМАНИТАРЛЫҚ КОЛЛЕДЖІ
Жоба тақырыбы: «7 саны киелі сан»
Жобаны зерттеген: Нурсапарова Асем
Ғылыми жетекшісі: Есмуратова К.Г
Тобы: 3ШЗ1
2 слайд
3 слайд
«Қазақ халқының
киелі саны»
4 слайд
Аннотация
Бұл жоба Қазақ халқының бір санынан бастап әр санның қадірі мен қасиетін салмақтап, өзіне тән
ерекшелігін саралай білген, орнына, маңызына сай қолданған. Әр санда өзіндік кие болатынын, мақсаты мен
мағынасы болатынын сезе, түйсіне білген. Әр санның өзіндік қасиеті шариғатқа қатысты, тәрбиелік мәні,
саналы орны болған. Ұлы ғұлама, әлемнің екінші ұстазы Әбу-Насыр Әл-Фараби бұдан мың жылдан аса уақыт
бұрын «адамға ең бірінші білім емес, тәрбие керек. Тәрбиесіз берген білім адамзаттың қас жауы», - деген
қағидасын ұстанамын. Ал Пифогор болса: «Әр сан өзіндік ерекшелікке ие» деген екен. Ғалымдардың бұл
тұжырымдарына сену-сенбеу әркімнің өз еркінде. Басқа ғылымдар мен дін қағидаларының да болжамдарға
сай келе бермеуі мүмкін. Дейтұрғанмен, әр санның адам өмірінде белгілі бір маңыз иеленетін жоққа шығара
алмаспыз. Математика өмірді сан арқылы бейнелейді. Тіршілік ете бастаған алғашқы кезеңде адам баласы
жазу-сызудан бұрын-ақ санауды үйренгені хақ. Сен сандарды жалықтыратын нәрсе деп ойлайсың ба? Тағы да
ойланып көр. Адамдар қалай санай бастаған? Адамдар санай бастаған кезде, сірә, санау үшін қол саусақтарын
пайдаланған болар. Барлық адамдарда он саусақтан болғандықтан, ондықтармен санау ыңғайлы болған.
Біздің қазіргі заманда санаудағы ондық жүйесі осылай туындаған. Адамзат баласы сандардың атауын ойлап
тапқанға дейін саусақтар есептеудің ең қолайлы тәсілін табуға көмектескен. Сен бірдеңе санау кезінде
саусақтарыңды пайдалансаң, ешқашан да жаңылыспайсың. Саусақтарыңа қарап–ақ, сандарды атамастан
оларды көз алдыңа елестете аласың. Саусақтар мен сандар арасындағы байланыс көне замандардан бері бар.
Тіпті қазір де біз “сан” сөзін пайдаланамыз. Ол “саусақ” деген ұғымды білдіреді. Міне біздің зерттеу
тақырыбымызға арқау болып отырған да осы сандар арасындағы 7саны және оның қасиеті. Қазақ халқы тілге
бай. Әр сөзін талдай білген, әр сөзіне мән берген халық. Қазақ үшін әр сөздің ғана емес, әр санның өзіндік
қасиеті, шариғатқа қатысы, тәрбиелік мәні, саналы орны болған. Расында Қазақ бір санынан бастап, әр
санның қадірі мен қасиетін салмақтап, өзіне тән ерекшелігін саралай білген, орнына, маңызына сай
қолданған. Әр санда өзіндік ие болатынын мақсаты мен мағынасы болатынын сезе, түйсіне білген.
5 слайд
Кіріспе
Математика – ғылымдардың ішінде ең ерте шыққаны, оның тарихы ғасырлар түкпірінде жазу мен сызу жоқ кезде
басталған. Адамзат тағылығының даму дәуірінің табалдырығын аттап басқан заманда «артық», «кем», «үлкен»,
«кіші» ұғымдары туған. Бұлар кейін «тең» ұғымының шығуына негіз болған. Күн көріс қамы тіршілік үшін
жүргізілген күрес ерте заманның адамдарын айналасындағы заттарды санауға, нәрселердің мөлшерін өзара
салыстыруға, жыл мезгілдерін айыруға мәжбүр еткен. Заттарды санаудан 1, 2 , 3, 4, 5, … т. с. с. натурал сандар
ұғымы қалыптасқан. «Нәрселерді санағанда қолданылатын сандар натурал сандар деп аталады. » Кез келген
натурал санды он цифр 0, 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9 арқылы жазып көрсетуге болады. Сандарды осылайша жазу тәсілі
ондық тәсіл деп аталады. Ең алғашқы сандар, яғни цифрлар б. з. д. 2 мыңжылдықта болған деседі. Тарихқа
жүгінсек, дерек көздері сандардың ежелгі Вавилонда қолданылғанын айғақтайды. Ол кезде сандар 1 мен 0-ден ғана
тұрған секілді. Бірлік, ондық, жүздікті құрайтын санақ жүйесі болған. Кейіннен атақты ойшыл Пифагор сандарды
1-ден 9-ға дейін қысқартқан. Бірнеше бірліктерге бөлген. Ол өз шәкірттеріне сандар әлемді билейді деп үйреткен.
Әрбір сан, цифрдың түбінде қандай да бір ой, идея жатыр. Сол идеяның мән-мағынасын түсіну үшін ғалымдар
арнайы ғылым - нумерологияны ашқан. Нумерология арқылы әр санның шығу төркінін, мән-мағынасын, оның адам
өміріне деген әсерін ұғынуға болады. Нумерологияшыл ғалымдардың ойынша әр адамның жаны өзінің
нумерологиялық кодымен тікелей байланысты. Ол кодты шеше білген адам өз тағдырының толық иесі бола алады.
6 слайд
Сандардың шығу тарихы
Математика – ғылымдардың ішінде ең ерте шыққаны, оның
тарихы ғасырлар түкпірінде жазу мен сызу жоқ кезде басталған.
Адамзат тағылығының даму дәуірінің табалдырығын аттап
басқан заманда «артық», «кем», «үлкен», «кіші» ұғымдары туған.
Бұлар кейін «тең» ұғымының шығуына негіз болған. Күн көріс
қамы тіршілік үшін жүргізілген күрес ерте заманның адамдарын
айналасындағы заттарды санауға, нәрселердің мөлшерін өзара
салыстыруға, жыл мезгілдерін айыруға мәжбүр еткен. Заттарды
санаудан 1, 2 , 3, 4, 5, … т. с. с. натурал сандар ұғымы
қалыптасқан. «Нәрселерді санағанда қолданылатын сандар
натурал сандар деп аталады. » Кез келген натурал санды он цифр
0, 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9 арқылы жазып көрсетуге болады.
Сандарды осылайша жазу тәсілі ондық тәсіл деп аталады. Ең
алғашқы сандар, яғни цифрлар б. з. д. 2 мыңжылдықта болған
деседі. Тарихқа жүгінсек, дерек көздері сандардың ежелгі
Вавилонда қолданылғанын айғақтайды.
7 слайд
8 слайд
Жетіген - Қазақ халқының көп ішекті шертпелі аспабы.
Жалпы тұрқы ұзынша, жәшік тектес етіп жасалады. Бетіне
жұқа тақтайдан қақпақ жабылып, үн беретін ойықтары
салынады. Жетіген — жасалуы да, ойналу әдіс-тәсілі де өте
күрделі аспап. Ертеректе ел арасында сақталған көне
Жетігеннің ішегі аттың қылынан тағылып, тиектің орнына
асықтар пайдаланылатын болған. Аспаптың құлақ күйі осы
асықтарды әрлі-берлі жылжыту арқылы келтірілген. Ішек
сандары жетеу болғандықтан, аспап Жетіген аталған.
Жетігеннің ноталық жүйесін анықтаған ғалым - зерттеуші Б.
Сарыбаев болды. Жетіген аспабына байланысты оны ертеде
жеті ұлынан айырылған күйші - өнерпаз жасап, “Жетігеннің
жеті күйін” шығарыпты дейтін аңыз бар. Аспаптық-
фольклорлық музыкамызда ерекше орын алатын бұл аспап
1970 жылдан бері Т. Сарыбаев, Е. Құсайынов, С. Мерекеев, т.
б. музыкашылардың орындауында жаңаша сипатқа ие болды.
Жетіген аспабының қазіргі шеберлер жасаған үлгісінің дыбыс
ауқымы 2 — 2, 5 октаваға дейін жеткізілді. Қазақ халық
музыка аспаптары мұражайында Жетіген аспабының
этнографиялық сипаттамалар бойынша жасалған көне үлгісі
мен жетілдірілген үлгілері сақталған.Жетіген
9 слайд
Қорытынды:
Жетіген - Қазақ халқының көп ішекті шертпелі аспабы. Жалпы тұрқы ұзынша, жәшік
тектес етіп жасалады. Бетіне жұқа тақтайдан қақпақ жабылып, үн беретін ойықтары
салынады. Жетіген — жасалуы да, ойналу әдіс-тәсілі де өте күрделі аспап. Ертеректе ел
арасында сақталған көне Жетігеннің ішегі аттың қылынан тағылып, тиектің орнына
асықтар пайдаланылатын болған. Аспаптың құлақ күйі осы асықтарды әрлі-берлі
жылжыту арқылы келтірілген. Ішек сандары жетеу болғандықтан, аспап Жетіген аталған.
Жетігеннің ноталық жүйесін анықтаған ғалым - зерттеуші Б. Сарыбаев болды. Жетіген
аспабына байланысты оны ертеде жеті ұлынан айырылған күйші - өнерпаз жасап,
“Жетігеннің жеті күйін” шығарыпты дейтін аңыз бар. Аспаптық-фольклорлық
музыкамызда ерекше орын алатын бұл аспап 1970 жылдан бері Т. Сарыбаев, Е.
Құсайынов, С. Мерекеев, т. б. музыкашылардың орындауында жаңаша сипатқа ие болды.
Жетіген аспабының қазіргі шеберлер жасаған үлгісінің дыбыс ауқымы 2 — 2, 5 октаваға
дейін жеткізілді. Қазақ халық музыка аспаптары мұражайында Жетіген аспабының
этнографиялық сипаттамалар бойынша жасалған көне үлгісі мен жетілдірілген үлгілері
сақталған.
10 слайд
Пайдаланылған әдебиеттер:
1. Бәрі де сандар туралы, Алматыкітап 2008жыл
2. Қазақ энциклопедиясы 3-том, Алматы 2011
3. Жеті қазына, Сейіт Кенжеахметұлы, 1 кітап
4. Интернет материалдарынан
Сіз үшін 400 000 ұстаздардың еңбегі мен тәжірибесін біріктіріп, ең үлкен материалдар базасын жасадық. Төменде пәніңізді белгілеп, керек материалды алып сабағыңызға қолдана аласыз