Сақтар

1 слайд
Е р т е д е г і к ө ш п е л і л е р – С а қ т а р , с к и ф т е р б . з . б 8 ғ – 3 ғ ғ К ө н е п а р с ы ш а – с а к а , к ө н е қ ы т а й ш а - с э Парсы – құдіретті еркектер Иран жазбаларында – жүйрік атты турлар Грек авторларында – азиялық скифтер Геродот жазбасында - массагет Геродот: «Дұшпанға қатал, досқа адал» Геродот: Киімі мен өмір сүру дағдысы скифтерге ұқсас. Егін екпейді. Үй малдары мен балықты азық етеді. Сүт ішеді Геродот: Басында әскерлер садақпен атысады. Оғы біткен соң, жекпе-жекке найза, семсермен соғысады. Нәтижесінде массагеттер жеңді Страбон: «садақпен, қылышпен, қол балталармен қаруланған, сауыт киген». Страбон: «Скифтерді Каспий теңізінен бастап, көбінесе «дайлар» деп атайды» Полиэн: «Шырақтың ерлігі туралы деректер қалдырды Ктесий: «Сақ әйелдері ержүрек, соғыс қаупі төнгенде ерлеріне көмек көрсетіп, ұрысқа араласады» Помпей Трог: «Томирис (570-520 жж) әйел болса да, жаудың шапқыншылығынан қорыққан жоқ»

1 слайд

2 слайд
П а р с ы д е р е к т е р і Парсы патшасы І Дарийдің бехистундық жазбаларында оның Орталық Азияға сақ- тиграхаудаларға (шошақ бөрікті киетін) жасаған жорығы сипатталады Ө м ір с ү р г е н ж е р і Олардың үлкен өзен жағалауында өмір сүретіні (Парадарайя) сол өзенді Дарийдің кесіп өткені баяндалады С а қ т а р д ы а т а у ы Басқа жазбаларда Дарий өз империясының солтүстік шетіндегі мемлекетті «соғдылықтардың сыртындағы сақтар» деп атаған

2 слайд

3 слайд
Арриан: «Македонскийдің Қазақстан жеріне жорығы туралы жазды. А. Македонскийдің жеке тарихшысы Сақтар грек әскері орналасқан Маракананы (қазіргі Самарқанды) қоршауға алды Сақтар оның шығысқа қарай жүретін жолын бөгеп тастады Ксенофонт: Парсы сарайында ұзақ уақыт тұрған, сақтардың тәрбиелілігін сипаттайтын оқиғаны жазған Ксенофонт: «Парсы патшасы әр елден келген салт аттылардың ат жарысын ұйымдастырды. Жарыс жолыныңи ұзындығы бес шақырымнан астам болып белгіленеді

3 слайд

4 слайд
Сақ қоғамы АБЫЗ (тостаған мен айырықша бас киім ЖАУЫНГЕР (ратайштар – арбада тұрғандар) Малшы мен егінші (сегізаяқты лар – соқаға жегетін өгізі барлар Сақ тайпаларының қоныстануы Парсы деректерінде: Тиграхауда – шошақ бөрікті сақтар (Жетісу, Сырдария, Тянь-Шань таулары) Парадарайа – теңіздің арғы жағындағы сақтар (Арал бойы, Сырдарияның төменгі ағысы) Хаомаварга – хаома сусынын дайындайтын сақтар (Ташкент төңірегі, Солтүстік Қырғызстан) Кейінірек оларды «соғдылар», «хорезмдіктер» деп те атаған Парсы (КИР) – б.з.б 530 ж- Сақтар(ТОМИРИС) Шырақтың ерлігі – б.з.б. 519 ж –І Дарий (Бехистун жазбасында: «Мен сақ жеріне жорыққа шықтым Гректер – б.з.б. 490 ж Марафон шайқасы- парсы+сақ А. Македонский – б.з.б. ІҮ ғ 30 ж САҚ (СПИТАМЕН) ПАТША – сақтардың басшысының лауазымы

4 слайд

5 слайд

5 слайд

6 слайд

6 слайд

7 слайд

7 слайд

8 слайд

8 слайд

9 слайд

9 слайд

10 слайд

10 слайд

11 слайд

11 слайд

12 слайд

12 слайд

13 слайд
Аргиппей •«Ақ жалды, жүйрік аттың иелері» - Қостанай, Ақмола, Павлодар облысы •«алтын қорушы самұрық тайпалары» деп есептейді Ұлыбай- Тасмола мәдениеті •Мұртты обалардан тұрады Қоныстар Обалар •Бірлік •Алыпқаш •Бектеңіз •Қарлыға •Бөркі •Кеңөткел Ақтау бекініс қалашығы (Есіл өзені оң жағалауы) Арал теңізінің солтүстік- шығыс (Орал тауының оңтүстігі, Ақтөбе, Қостанай, Торғай аймақтары)

13 слайд

14 слайд

14 слайд

15 слайд

15 слайд

16 слайд

16 слайд

17 слайд

17 слайд

18 слайд
А н т р о п о л о г О . Ы с м а ғ ұ л о в Үндіирандық сақтардың арғы тегі андрондықтар екендігін дәлелдеді Ежелгі Иран аумағында өркениетті мемлекет құра бастаған парсылар далалық үндіирандықтарды жинақы түрде «тұрандықтар» деп атады

18 слайд

19 слайд
Сарыарқа даласын мекендеді (Солтүстік,Орталық Қазақстан Исседон •Сарыарқа (Қазақстанның орталық бөлігі) Тасмола мәдениеті •Павлодар, Екібастұз ауданы, Тасмола өңірі Мұртты обалар •Бағдаршам рөлін атқарған. Мұртты обалардың 4 түрі бар

19 слайд

20 слайд
Ұлы Дала мәдениеттері Афанасьев мәдениеті Шығыс Қазақстан мен Оңтүстік Сібір далаларындағы темірді игерген алғашқы мәдениет. Алтайға, Сібір далаларына қоныс аударып, жергілікті неолиттік тұрғындар көнешұңқырлықтармен араласқан. Қарасұқ мәдениеті Б.з.б. ІІ мыңжылдықтың соңында Шығыс Қазақстан, Оңтүстік Сібір және Батыс Моңғолиядағы Андрон және Афанасьев мәдениеті Ұлы даланың Шығыс аймағынан келгендер мен жергілікті далалықтардың араласуынан пайда болған Қарасұқ мәдениетіне ауысты Ұйық мәдениеті Тува, Шығыс Алтай және Солтүстік-Батыс Моңғолия аумағында қалыптасты. Қорғандары: І Аржан, Ү Аржан, ІІ Аржан Аң стиліндегі бұйымдар табылды Пазырық мәдениеті Алтай мен Шығыс Қазақстанда өмір сүрді

20 слайд

21 слайд
Парадарайа Қара теңіздің солтүстігі, Арал теңізінің бойы мен Сырдарияның төменгі ағысын мекен еткен Оңтүстік Қазақстан •Түгіскен және Ұйғарақ (б.з.б 8-5 ғғ)-массагет тайпалары қалдырған •Шірік-Рабат – Қызылордадан 300 км алыста орналасқан. Б.з.б. 4-2 ғ.ғ. жатады •Цитадель – қаланың мұнарасы бар орталығы •Бәбіш Молда – Жаңадария бойында орналасқан. Қала егіншілікпен айналысқан.Пеш, қол, диірмен, тары қалдықтары табылған •Іңкәрдариядағы Баланды қалашығы отырықшы қонысқа жатады Жетісу Бесшатыр •1. Бесшатыр қорымы (б.з.б. 5-4 ғ.ғ) •Іле өзенінің оң жағалауы, Желшағыр тауы 31 обадан тұрады •Үлкен Бесшатыр – «патша қорған» •1.Дәліз (дромос) •2.Қабір алдында кірер ауыз үй •Жерлеу бөлмесі Жетісу Есік •2. Есік обасы (б.з.б. 5-4 ғғ) •Іле Алатауы баурайы 40-тан астам оба орналасқан. •17-18 жасар «Алтын киімді адам» табылды. •4000-нан астам әшекей бұйым табылған. •1969 ж К.Ақышев тапқан.26 таңбадан тұратын «күміс табақша» (өзіндік жазуы болған) Аңдық стиль – б.з.б. 8 ғ пайда болды

21 слайд

22 слайд
1.Шаруашылығы – Мал шаруашылығы (жылқы- қымыз, түйе – шұбат, қой,сиыр) 2. Егіншілік – Бәбішмолда қалашығы маңынан суару каналдары іздері табылған * Геродот: «Киімі мен өмір сүру әдісі скифтерге ұқсас. Олар егін екпейді, үй малдары мен өзеннен аулайтын балықтарды азық етеді. Сүт ішеді» – деп жазған 3. Қолөнер – құрбандық табақ («Жетісу михрабы» деп аталады. Алматыдан табылған) 6. Бальзамдау әдісі – мәйітке қолданған 4. Діни түсінігі: 1.Аспан әлемі 2.Жер әлемі (оң, сол, алдыңғы, артқы) 3.Жер асты әлемі 5. Негізгі сенімі: Ата-баба аруағына сиыну

22 слайд

23 слайд
Қазақстанның солтүстік- шығысы (Шығыс Қазақстан, Алтай өңірі) Майемер Армаспы Берел қорымы Б.з.б.5-4 ғғ Қатонқарағ ай Пазырық 3-Шілікті №1 (Бәйгетөбе) •«Шілікті алтын адамы» табылды •Әбдеш Төлеубаев ашты •Алтын бесжұлдыз табылды (биліктің белгісі) 40 тан астам оба. Биіктігі – 9 м 1998-1999 жж З. Самашев №11 обаны ашты Ерекшелігі: жайпақ түпті қыш ыдыстардың табылуы 16 аттың қаңқасы мен 13 жирен жылқы табылды 45 жастағы ер адам мен егде әйел табылған. Б.зб 294 ж жерленген Шілікті патша қорғандары б.з.б. 8-7 ғғ Зайсан ауданы 200-ден астам ескерткіш (50-і ірі) 1960 ж алғаш рет С. Черников зерттеген Ең құндысы:1- Шілікті, №5 оба 13 қола жебе табылған ХХ ғ басында Алтайдың ресейлік бөлігіндегі Пазырық қорымында үндіиран тайпаларының обалары зерттеле бастады. Ағаш табыттан мумияланған ер адам мен әйелдің мәйіті табылды

23 слайд

24 слайд
Мәтіндік тапсырма

24 слайд

25 слайд

25 слайд

26 слайд

26 слайд

27 слайд
Мәтіндік тапсырма

27 слайд

28 слайд

28 слайд

29 слайд

29 слайд

30 слайд
Мәтіндік тапсырма

30 слайд

31 слайд

31 слайд

32 слайд

32 слайд

33 слайд

33 слайд

34 слайд

34 слайд

35 слайд

35 слайд

36 слайд

36 слайд

37 слайд

37 слайд

38 слайд

38 слайд

39 слайд

39 слайд

40 слайд

40 слайд

41 слайд
Ұлы даланың мәдениеттері

41 слайд

42 слайд
Сақтардың тәуелсіздік үшін күресі Кир әскерінің басып кіруі •Б.з.б. 530 ж сақтар жеріне Кир бастаған парсы әскерлері басып кірді •Бұл кезде сақтардың билеушісі Томирис (б.з.б. 570-520 жж) болды •Томиристің баласы Спаргапис Кир әскеріне қарсы соғысқа шығып, тәжірибесіздігінен қаза табады •Кир соғыста жеңілді І Дарийдің сақ жеріне жорығы •Б.з.б. 519-518 жж шабуыл жасады.Бехистун жазбасында: «Мен әскеріммен сақ жерлеріне жорыққа шықтым» деген •Сақтарды Скунха атты көсем басқарды. Скунха жеңіліп,парсы әскері Сырдариядан өтеді •Полиэн (грек тарихшысы) сипаттайды: Шырақ сияқты жауынгердің арқасында сақтар өз тәуелсіздігін сақтап қалды •Парсы әскері құрамында сақтар Мысыр мен Грекияда соғысады. Фермипольдегі шайқасқа қатысып, Платея түбіндегі ұрыста батырлықтың таңғажайып үлгісін көрсетті А.Македонскийдің сақ еліне жорығы •Б.з.б. 4 ғасырда (330-327 жж) гректер сақ жеріне қауіп төндірді • А.Македонский бастаған грек әскерлері Орта Азияға басып кіріп, Соғды астанасы Маракананы басып алды. Сырдария өңірін бағындырып, Александр-Эсхата қаласын тұрғызды •Грек-македон басқыншыларына қарсы күресті Спитамен атты сақ басқарды. Ол македон әскеріне 3 жыл бойы қарсы партизан соғысын жүргізді

42 слайд

43 слайд
скифтер Б.з.б VІІ ғасырдың бірінші жартысында скифтер Дербент қақпасынан өтіп, Оңтүстік Кавказға басып кіреді. Қазіргі Әзірбайжан жеріне келіп табан тіреген олар өздерінің патшалығын құрып, көршілес елдерге шабуылдар ұйымдастыра бастады Б.з.б. 670 жылы ассириялықтармен болған соғыста скиф патшасы Ишпакай қаза табады. Ассирия мен скифтер арасында келісім жасалып, құдалық орын алды. Ассирия патшасы өзінің қызын скиф патшасының ұлына береді. Скифтер Мидияны өздеріне салық төлеуге мәжбүр етеді. Оңтүстікке қарай жылжыған скифтер Сирия, Палестинаға дейін барып, Мысырдың шегарасына жетеді. Б.з.б.. VІІ ғасырдың аяғында скифтердің басым бөлігі Далаға қайтып оралды.

43 слайд

44 слайд

44 слайд

45 слайд

45 слайд