Сөйлем мүшелері. Зат есімнің сөйлемдегі қызметі

1 слайд
Сөйлем мүшелері. Зат есімнің сөйлемдегі қызметі

2 слайд
1)   Подлежащее  (бастауыш) в основном стоит в начале предложения. Подлежащее отвечает на вопросы:  Кім?  – Кто?  и  Не?  – Что? , во множественном числе:  Кiмдер? Нелер? . Подлежащее может быть выражено существительным, местоимением, числительным и прилагательным Қандай?  – Какой? . Мен  дүкен ге  бар ды м .  – Я ходил в магазин.     Сәрсен  диван да  жатыр.  – Сарсен на диване лежит.     Он  екі ге  бөлiн е дi .  – Десять делится на два.     Өжет  өлім нен  қаймық па с .  – Смелый смерти не боится.    

3 слайд
2) Сказуемое  (баяндауыш)  всегда   стоит   в   конце   предложения. Сказуемое   отвечает   на   вопросы:  Не iстейдi?  – Что делает?   (в  разных  временах). Сказуемое   может   быть   выражено   не   только   глаголом,   но  и  существительным,  числительным,  прилагательным   и  местоимением: Ол жиі-жиі басқа қала лар ға   бар а ды .  – Он часто в другие города ездит.     Менің әке м  -  ұшқыш .  – Мой отец - лётчик.     Біз  бесеу іміз .  – Нас пятеро.     Мектеп  үлкен .  – Школа большая.     Олар дың  үй і   осында .  – Их дом здесь.    

4 слайд
3) Дополнение  (толықтауыш)  стоит   в   середине   предложения. Дополнение   отвечает   на   вопросы   всех   падежей,   кроме  именительного  и  родительного:  Кімнен?  – От кого?  Неден?  – От чего?    Кiмде?  – У кого?   Неде?  – У чего?    Кiмге?  – Кому?  Неге?  – Чему?    Кiмдi?  – Кого?   Ненi?  – Что?    Кiммен?  – С кем?  Немен?  – С чем? Алма  кітап ты  кiтапхана дан  ал ды .  – Алма книгу из библиотеки взяла.     Мен институт қа   сабақ қа  бар ды м .  – Я в институт на занятия ходил.     Так   как   местоимение   может   опускаться   (отсутствует   подлежащие),   то   дополнение   в   таком   случае  оказывается  в  начале  предложения: Сен дер дi  шақыр а  ал ма ды қ .  – Мы вас пригласить не могли.     

5 слайд
4) Обстоятельство  (пысықтауыш) стоит  либо  в  середине   предложения,  либо  в  начале.  Особенно  часто  в  начале   предложения  стоит  обстоятельство  времени.   Обстоятельство   отвечает   на   вопросы:   Қалай?  – Как? Каким образом?  Қайда?  – Где? Куда?  Қашан?  – Когда?  Қайдан?  – Откуда? Оқушы лар  жаңа сөз дер ді   тақта ға  жаз а ды .  – Ученики новые слова на доске пишут. Қыс та  күн суық бол а ды .  – Зимой дни холодными бывают.      5) Определение  (анықтауыш)  всегда  стоит  перед   определяемым  словом. Определение  отвечает  на  вопросы:  Қандай?  – Какой?  Нешiншi?  – Какой? Который?  Неше? Қанша?  – Сколько?   Кiмнiң? Ненiң?  – Чей? Үстел де   қоңыр  қарындаш жатыр.  – На столе коричневый карандаш лежит.     Анар дың  кітаб ы  анда жатыр.  – Книга Анар там лежит.    

6 слайд
Зат есімнің синтаксистік қызметі Зат есімнің сөйлемдегі қызметі оның қай септік жалғауында жұмсалуымен байланысты. 1) Бастауыш. Таулардан өзен ағар сарқыраған. 2) Баяндауыш – жіктеліп жұмсалады. Ақ басты Алатаудың Жамбылымын. 3) Анықтауыш – ілік септігі, түбір тұлғасында. Абайдың қонақтары ымырт жабылар кезде ғана көрінді. 4) Толықтауыш – табыс септігі, барыс септігі, жатыс септігі, шығыс септігі, көмектес септігі. Көк торғын Көкшетауды мұнар басқан, Бастары көкке бойлап бұлттан асқан. 5) Пысықтауыш – барыс септігі, жатыс септігі, шығыс септігі, көмектес септігі, мезгіл, мақсат, мекен-бағыт, себеп шылаулармен тіркеседі. Көкке қарай қанат қағып, Аққу кетті бұлдырап.

7 слайд
1.Зат есім сөйлемде қандай қызмет атқарып тұр? «Кітап оқыдық» А) бастауыш В) баяндауыш С) толықтауыш Д) пысықтауыш Е) анықтауыш 2.Пысықтауыш қызметін атқарып тұрған зат есімді табыңыз. А) Тұздың емдік қасиеті бар. В) Аурудан аяған күштірек. С) Шоқпардай кекілі бар қамыс құлақ. Д) Бес жүздей жұмыскер қосылды. Е) Анам қалаға кеткен. 3. Бастауыш қызметін атқарып тұрған зат есімді табыңыз. А) Жүзімді үзіп жейді. В) Әркім өз ойын айтты. С) Бұл – сенің қолың. Д) Ағай жақсы кеңес берді. Е) Мерекеге кешікпей келді. 4.Баяндауыш қызметін атқарып тұрған зат есімді белгілеңіз. А) Ердің сыншысы – елі. В) Оқуың көп, тоқуың қалай? С) Досымда жақсы кітап бар. Д) Бала біліммен көркем. Е) Темірді қызғанда соқ.. 5.Анықтауыш қызметін атқарып тұрған зат есімді көрсетіңіз. А) Күш – білімде. В) Әйгерімнің білегінде күміс білезік жарқырайды. С) Бір досына шахмат сыйлады. Д) аулада гүл жайқалып өсті. Е) Терлемеген – терең білмес. Өзіңді тексер!