Шығармашылық есеп. Тақырыбы: "Ринолалиясы бар балалармен логопедиялық жұмыс жүргізудің әдіс-тәсілдері"

1 слайд

1 слайд

2 слайд
1.1. Кіріспе. Ринолалия туралы түсінік.Кіріспе. Ринолалия туралы түсінік. 2.2. Негізгі бөлім.Негізгі бөлім. А) Ринолалияға шалдыққан баланың А) Ринолалияға шалдыққан баланың сөйлеу тілінің ерекшеліктері.сөйлеу тілінің ерекшеліктері. Б) Ашық ринолалиясы бар балалармен Б) Ашық ринолалиясы бар балалармен жүргізілетін жұмыстардың әдісжүргізілетін жұмыстардың әдіс -- тәсілдері.тәсілдері. 3. 3. Қорытынды.Қорытынды. 4. Қолданылған әдебиеттер.4. Қолданылған әдебиеттер.

2 слайд

3 слайд
СенСен өз жағыңнан қолыңнан келгеннің өз жағыңнан қолыңнан келгеннің бәрін жаса, келмегеніне құдай көмектеседі. бәрін жаса, келмегеніне құдай көмектеседі. Ежелгі грек философы Сократ.Ежелгі грек философы Сократ.

3 слайд

4 слайд
Ринолалия дегенімі не? Ринолалия   (грекше « rhinos» - мұрын, « lalia» - сөйлеу) – бұл сөйлеу аппаратының шеткі бөлімінің анатомиялық-физиологиялық кемістіктерінің салдарынан дауыс тембрінің және дыбыс айтылуының бұзылуы.  Ринолалияда артикуляция, дыбыс шығару /фонация/, дауыс пайда болу механизмдерінің мөлшерден ауытқуы байқалады. Оның себебі ауыз жұтқыншақ пен мұрын резонаторының қатынастарының бұзылуы.

4 слайд

5 слайд

5 слайд

6 слайд
Адамның фонациясы қалыпты жағдайда барлық дыбыстарды айтқан кезде мұрын - жұтқыншақ пен мұрын қуысы, жұтқыншақ және ауыз қуыстарынан ажырайды. Бұл қуыстар жұмсақ таңдай, жұтқыншақтың жанындағы және артқы бойының бұлшық еттерінің жиырылуының әсерінен таңдай мен жұтқыншақтың жабысуы арқылы бөлінеді. Дыбыстардың айтылуы кезінде жұмсақ таңдайдың қимылы мен жұтқыншақтың артқы жағының (Пассаван валигі) қалыңдауы пайда болады. Ол жұмсақ таңдай мен жұтқыншақтың бір - бірімен қабысуына мүмкіндік туғызады.  Ал, ринолалияның барлық түрлерінің негізі - сөйлеу аппаратының шеткі бөлімінің тұтастығының бұзылуы болып табылады.

6 слайд

7 слайд
Ринолалия таңдай мен жұтқыншақтың қабысу қызметтерінің бұзылуының ерекшелігіне қарай

7 слайд

8 слайд
Ашық ринолалия этиологиясына байланысты Органикалық Функционалды Іштен туа біткен сыртқы соққылар салдарынан жұмсақ және қатты таңдайдың жарылуы жатады Ауыз және мұрын қуыстарының зақымдары және жұмсақ таңдайдың сыртқы соққының әсерінен сал болып қалуы Функционалдықашық ринолалияның шығу себептері әр түрлі болуы мүмкін. Бұған баланың сөйлеу мүшелеріндегі дыбыстың айтылу кезінде жұмсақ таңдайдың болбырап босаңсуы мысал болады. Функционалдық ашық ринолалияның бір түрі – «үйреншікті» ашық ринолалия. Бұл тамақ, көмей бездерінің ұлғайып кеткен ісігін сылып тастағаннан кейін немесе дифтериядан кейін болған парезден пайда болады. Ол жұмсақ таңдайдың қимыл- қозғалысы ұзақ мерзімге дейін шектеулі болғанына байланысты. 

8 слайд

9 слайд
Туа біткен жарықшаның түрлерін қазіргі кезде төменде көрсетілген топтастыру арқылы қарастырады Туа біткен таңдайдың жарығы Тұтас жарық Туа біткен үстіңгі еріннің жарығы Ринолалияның пайда болуына ұрықтың дамуының ерте кезінде генетикалық фактордың ықпалы және экзогендік зияндылық, сонымен қатар биологиялық факторлар, химиялық факторлар, психогендік фактор ықпал болады.

9 слайд

10 слайд
Туа біткен ерін және таңдай жарықшаларының салдарынан болған ринолалия медицина және логопедия үшін маңызды проблемалардың бірі. Ол – хирург-стоматолог, ортадонт, балалар оториноларинголог, психоневролог және логопедтердің ерекше көңіл аударатын мәселелері деп білеміз. Хирургиялық әдістер уранопластика фиссурорафия ретротранспозиция хейлопластика мезафарингосконстрикция

10 слайд

11 слайд
Ринолалия кезіндегі ауытқуды түзету медициналық және психологиялық– педагогикалық құралдар арқылы жүзеге асады. Әдетте емдеудің хирургиялық әдістері қолданылады. Уранопластиканың мақсаты – қатты таңдай жарықшасынан құтылу (фиссурорафия), жұмсақ таңдайды ұзарту (ретротранспозиция) және жұтқыншақ сақинасының ортаңғы бөлігін жіңішкерту (мезафарингосконстрикция). Хирургиялық көмек, ең біріншіден, баланың тамақтануын жақсартуға және қалыпты тыныс алуын қалпына келтіруіне ықпал етеді. Уранопластиканы жасау мерзімі әліде толығынан шешілмеген мәселе. Көптеген мамандар бұндай операцияны мектеп жасына дейін жасаған жөн деп есептейді. Сонда логопедтің көмегімен баланың мектепке барар шағында дұрыс сөйлеуі қалыптасады. Бірақ, кейбір жағдайда баланың 5–6 жасында соматикалық және физикалық жағдайына байланысты уранопластиканы жасауға мүмкіншілік болмайды. Жоғарғы ерінінде және таңдайында жарығы бар балаларды хирургиялық емдеу бірнеше қадамдарда жүзеге асырылады. Ақау формасы мен баланың ағза жағдайына тәуелді еріннің жарығы 2-3 күннен бір жылға дейінгі мерзімдерде операцияланады(хейлопластика). Бұл баланың дамуынын жақсартады, сыртқы түрін қалыпқа келтіреді. Жоғарғы еріннің, мұрынның қалған ақауларын және таңдайдың деформациясын жою бойынша жұмыс 7 жастан 14 жасқа дейін жасалынады. Логопедиялық тәжірибеде сәтті жасалған уранопластиканың маңызы өте зор.

11 слайд

12 слайд
Орыс ғалымдары Н.И.Пирогов, Н.В.Воронцовский өздерінің жұмыстарында уранопластика қалыпты сөйлеуді қалпына келтірудің жолында ең тамаша қадам жасалғаны туралы хабарлаған.Бірақ уранопластикадан кейінгі мыңқылдаудың сақталу себебі – жұмсақ таңдайдың екінші қайтара қысқаруы, оның қозғалысының жеткіліксіздігі екендігі айқындалады. Мысалы: Шетелдік ғалымдар Лемонье Б.Г., Гуцман Г. Фрешельс әдістемелерінде таңдайдың жарылуын хирургиялық емдеуде жетілдіреді және сөйлеу тілі анық болу үшін хирургиялық араласудан кейін де оқыту,жұмыс көбірек нәтиже беретінін үнемі атап айтқан. М.Е.Хватцев көптеген отандық, сондай ақ шетелдік мамандардың тәжірибесін жалпылай отырып, тіпті ең қиын жағдайларда, оңды нәтижеге қол жеткізуге болатынын айтқан болатын. Бірақ, логопедтен жоғары шеберлікті және сөйлеу аппаратының, анатомиясы мен физиологиясын жетік білуін, ал науқастардан – күш салуды талап етеді деген.

12 слайд

13 слайд
Ринолалияға шалдыққан баланың сөйлеу тілінің ерекшелікері Естудің нығаюының жоқтығы Сөйлеудің кеш пайда болуы Артикуляциял ық мүшелерінің қалпының өзгеруі мен просодикалық элементтері зардап шегеді Мимикалық бұлшықеттерін ің қалыптан тыс қимылы Психологиялық белсенділігінің төмендеуі Фонематикалық жүйесінің бұрмалануыДауыста мұрынмен айту өзгешелігі Жазбаша сөйлеу тіліндегі қателіктер Тыныс алу жүйесінің бұзылуы

13 слайд

14 слайд
1. Сөйлеуге дейінгі кезең өзгеше және ақаулы өтеді. Көбінесе әдеттегі сыбдыр дыбыстар «п», «б», «г», «д» мұрын қуысына ауаның кетуінен үнсіз айтылады. Бұл естудің нығаюының жоқтығына немесе күрт төмендеуіне әкеліп соғады. 2. Сөйлеудің кеш пайда болуы байқалады. 3. Дыбыс артикуляциясы ғана емес, сонымен қатар сөйлеудің просодикалық элементтерінің дамуы да азап шегеді. 4. Артикуляциялық аппарат тұтастығының бұзылу нәтижесінде артикуляция мүшелерінің қалпының компенсаторлы өзгеруі қалыптасады: тіл түбінің жоғары көтерілуі, ерін, тіс пен ерін дауыссыздардың, лабиаланған дауыстылардың айтылу кезіндегі еріннің жеткліксіз қатысуы, мимикалық бұлшық еттеріне күш түсу. Яғни, мимикалық бұлшық еттерінің қалыптан тыс қимылы. 5. Сөйлеу тілінде мұрын резонаторының қосылуына байланысты көп дыбыстардың артикуляциясы бұзылады. Дауыста күрт мұрынмен айту өзгешелігі пайда болады. 6. Сөйлеудің айтарлықтай жалпы түсініктілігі төмендейді. Айтылу ерекшелігі жазбаша сөйлеу тіліндегі қателіктерге ұласады. 7. Тілдің фонематикалық бұрмалануына әкеліп соғады. 8. Сөйлеу тілінің кеш шығуы, логопедиялық көмек көп уақытқа дейін көрсетілмеуі, қажетті сөйлеу тәжірибесі аз болуы, психикалық белсенділігінің төмендеуі баланың сөйлеу әрекетінің төмендеуіне әкеледі. 9. Көптеген авторлардың зерттеулері бойынша және В.И.Яковленконың жұмыстарында көрсетілгендей,ринолалия кезінде тыныс алу тездетілген, саяз және жиі болады. Бұл тыныс алу кезінде мұрын арқылы шығатын ауаның көлемі 77 %дейін көбеюіне байланысты болады. Сөзді айтқан кезде сөйлеу кезіндегі дем шығару біркелкі болмайды:сөздің ортасында ауа таусылады. Дем шығарудың ағымы және бірқалыптылығы, сонымен бірге сөйлеу кезіндегі тыныс алудың ырғақтылығы бұзылады. Ринолалияға шалдыққан баланың сөйлеу тілінің ерекшелікері

14 слайд

15 слайд
Ринолалияны түзету – педагогикалық жұмысын төрт кезеңге бөледі: 1. Операцияға дейінгі дайындық кезеңі  2. Операциядан кейінгі кезең. Дауысты дыбыстарды қою. Мұрындық резонансты жою. 3. Дыбыс айтуын түзету, тыныс алуын, фонациясын және артикуляциясын үйлестіру кезеңі 4. Жаңа дағдыларды толық машықтандыру кезеңі.

15 слайд

16 слайд
1. Операциядан кейін таңдай шымылдығын түйістіруге дайындау және жұтқыншақ бұлшық еттерін дистрофиядан сақтандыру; 2. Ауа жолының бағытты шығаруға дағдыландыру және бұғаналық дем алуға тежеу; 3. Жұтқыншақ бұлшық еттерін қатайту; 4. Дыбыстарды дұрыс айтуын, оральді праксисті дамытудың және ауыз қуысында тілдің алға қарай орнығуының алғышарттарын жасау; 5. Фонемаларды естіп қабылдау, ажырату. 1 - кезеңнің мақсаты Операция дейінгі логопедиялық жұмыстың мақсаты – патологиялық әдеттерін болдырмау және қалыпты сөйлеуін дамытудың базасын (негізін) қалыптастыру. Бұл кезең келесі бағыттарда жүргізіледі:

16 слайд

17 слайд
1. Сабақ дауысты, а,э айтқызудан басталады. 2. Алдымен дыбысты асықпай, созып, орташа дауыспен ашық артикуляциямен айтады. 3. Үшінші, төртінші сабақтан дауысты дыбыстар қосарлап айтылады. 4. Дауысты дыбыстар мына кезектілікпен айтылады: а, э, о, ө, ы, и, у, ү. 2 - кезеңнің мақсаты Екінші кезеңде жүргізілетін логопедиялық сабақтардың негізгі мақсаты - таңдай – жұтқыншақтың толық жабысуын, түйісуін дамыту.

17 слайд

18 слайд
1. Осы кезеңде дыбыс айтуын түзету мен қоса дұрыс дауыстау дағдыларын қалыптастырады. 2. Ол үшін арнайы фонепедиялық жаттығулар қолданылады. (В.В.Емельянов әдісемесі бойынша) 3- кезеңнің мақсаты Үшінші кезеңінің негізгі мақсаты – тыныс алу мен сәйкестендіре отырып дауыссыз дыбыстарды түзету.

18 слайд

19 слайд
1. Әлі де болса байқалатын ринофонияны жою және жұмсақ таңдайдың қимылын дамыту үшін вокалды жаттығулар қолданылады. 4 - кезеңнің мақсаты Төртінші кезеңінің негізгі мақсаты – жаңа дағдыларды толығымен машықтандыру, үшінші деңгейде қойылған дыбыстарды ауызекі сөйлеуге қолдану болып табылады. 

19 слайд

20 слайд
Қазіргі кезде жиі қолданылатын А.Г.Иппалитованың түзету жүйесі болып саналады. Бұл әдістеме әсірсе баланың дыбыс айтуын түзетуге өте нәтижелі. А.Г.Иппалитова операцияға дейін түзету жұмысын жүргізу қажеттілігін алғашқы негіздеген авторлардың бірі. Бұл әдістеменің ерекшелігі тыныс алу мен артикуляциялық жаттығуларды бірден қатар жүргізу, дыбыс кезектілігін артикуляциясы ұқсас негізінде қалыптастыруы болып табылады. Оқу құралында ринолалияны түзету жұмысы А.Г.Иппалитованың жүйесі бойынша берілген.

20 слайд

21 слайд
Ашық ринолалия кезіндегі логопедиялық жұмыстың негізгі міндеті операцияға дейін де, операциядан кейінгі кезеңде тілдің қалыпты дыбыстауын қалыптастыру болып табылады, яғни сөйлеу тілін мыңғырлаусыз қалыптастыру. Біздің тәжірибе көрсеткендей мұндай логопедиялық әсер ету қолжетімді болып табылады. Операцияға дейінгі кезеңнің өзінде біз барлық артикуляцияларды дұрыс айтуға тәрбиелеп,дыбыстардың таза шығуына қол жеткізе аламыз, бірақ белгілі бір дәрежеде мұрын тесіктерінен дыбыстың шығуы байқалып тұрады. Операцияға дейінгі кезеңде ұйренгендері операциядан кейінгі кезеңде де сақталып ары қарайғы жұмыстың оңай жүруіне жағдай жасайды.

21 слайд

22 слайд
Ашық ринолалия кезіндегі логопедиялық жұмыстың негізгі міндеті Тілдің қалыпты дыбыстауын қалыптастыру (мыңғырлаусыз ) Артикуляциялары дұрыс жасауға, дыбыстардың таза шығуына тәрбиелеу Сөйлеу аппараттарын белсендіру

22 слайд

23 слайд
Ашық ринолалия кезіндегі логопедиялық жұмыстың негізгі қағидалары Физиологиялық дем шығару Артикуляциялық базасын дайындау Дыбыстың әріптік 3 мағынасы мен мәнін түсіндіру

23 слайд

24 слайд
Менің сыныбымда тіл кемістігінің ашық ринолалия түрімен 2 логопат бекітілген. 1. Еркінұлы Нышанали. 2. Алтынбек Анель . Нышанали – туа біткен жұмсақ және қатты таңдайдың алдыңғы альвеоляры және үстіңгі еріннің жарығы тіркелген. Нышаналиге үш операция жасалып, тағы күрделі операцияға дайындалуда. Оған қатты таңдайының жарығын бітеу (фиссурорация), жұмсақ таңдайды ұзарту (ретротранспозиция) және еріннің жырығын бітеу,яғни (хейлопластика)жасалған. Енді алдыңғы альвеолярлы өскіннің тұтас жарығын бітеп,протез тіс қою жоспарлы операциясы күтіп ұр. Анель – туа біткен қатты таңдайдың жарығы. Субмукозды (жасырын) жарық,яғни бұл таңдай шырышты қабығы алыпты, таңдайдың іш жағынан жарығы. Анельге де күрделі операция жасалған. (фиссурорация әдісі бойынша) Екі логопат та операцияға дейін ...

24 слайд